Η ιστορικός Τασούλα Βερβενιώτη είναι γνωστή για την επίμονη ενασχόλησή της με την προφορική ιστορία. Η μνήμη που μεταφέρεται με τις διηγήσεις κατευθύνει τη δουλειά της επί χρόνια. Δέχθηκε να μας ξεναγήσει μέσα στις αναμνήσεις, τις λέξεις και την ιστορία του λαού μας.
Τι εννοούμε με τον όρο «Προφορική Ιστορία»; Πώς και πότε δημιουργήθηκε; Ποια η σημασία της;
«Προφορική Ιστορία! Ενας σχετικά νέος όρος αφού συνδέεται με το μαγνητόφωνο, αλλά και όρος τόσο παλιός όσο και οι ίδιοι οι άνθρωποι. Θεωρείται το πρώτο είδος Ιστορίας, πριν ακόμη αρχίσουν οι άνθρωποι να γράφουν, όταν ακόμη η γνώση και η εμπειρία μεταδίδονταν μέσα από αφηγήσεις. Η Ιστορία όμως ως επιστήμη καθιερώθηκε τον 19ο αιώνα. Μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα και μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η Ιστορία πορευόταν κυρίως μέσα από γραπτά τεκμήρια, τα αρχεία.
Αρχισε όμως να γίνεται τότε συνείδηση ότι μια ιστορία που στηρίζεται μόνο στα αρχεία θα ήταν μια Ιστορία από τη σκοπιά των αποικιοκρατών και κανείς δεν θα έριχνε φως στη σκοπιά των καταπιεσμένων και των αποικιοκρατούμενων. Επομένως, η Προφορική Ιστορία έχει μια ιδιαίτερη αξία εάν τη δούμε από τη σκοπιά του αντιαποικιακού κινήματος. Στην Προφορική Ιστορία αξιοποιούνται οι μαρτυρίες των πολλών, των καθημερινών ανθρώπων.
Είναι ένας τρόπος να αντλήσουμε γνώσεις μέσα από τις αφηγήσεις ζωής, έτσι όπως βγαίνουν αυθόρμητα μέσα από τις προσωπικές ιστορίες και μνήμες των ανθρώπων και αποτελούν αντανάκλαση της συλλογικής μνήμης που πρέπει να διαφυλάξουμε μακριά από πολιτικές σκοπιμότητες και έναν παγκοσμιοποιημένο φιλελεύθερο κόσμο».
Από το 2011 άρχισαν να σχηματίζονται Ομάδες Προφορικής Ιστορίας. Πείτε μας δύο λόγια για αυτές.
«Μια Ομάδα Προφορικής Ιστορίας συνήθως ξεκινάει από έναν μικρό αριθμό ανθρώπων που θέλει να διατηρήσει ζωντανή τη μνήμη ενός γεγονότος που κρίνεται, για κάποιους λόγους, ιδιαίτερα σημαντικό. Πράγματι, το 2011 ιδρύεται η πρώτη Ομάδα Προφορικής Ιστορίας στην Αθήνα και συγκεκριμένα στην Κυψέλη που συνέπεσε με το κίνημα των πλατειών, όταν υπήρχε αυξανόμενη δυσαρέσκεια λόγω οικονομικής κρίσης και μνημονίων. Ηταν, να θυμίσω, η εποχή όπου υπήρχαν και μεγάλα κινήματα στο εξωτερικό, όπως το κίνημα Occupy Wall Street, ή το κίνημα της Αραβικής Ανοιξης. Ακολούθησε η Ομάδα Προφορικής Ιστορίας της Αθήνας το 2013 και το 2014, σχηματίστηκαν άλλες τέσσερις, στο Κολωνάκι, στο Δουργούτι, στη Νέα Ιωνία και στο Γαλάτσι. Τα μνημόνια είχαν ήδη πλήξει μεγάλο μέρος του πληθυσμού και άνθρωποι από διαφορετικές γειτονιές, άγνωστοι μεταξύ τους, πήραν την πρωτοβουλία και ασχολήθηκαν με τις προφορικές μαρτυρίες, με αποτέλεσμα στο τέλος της ίδιας χρονιάς να οργανωθεί μια εκδήλωση όπου όλες οι Ομάδες Προφορικής Ιστορίας που είχαν δημιουργηθεί να συναντηθούν και να ανταλλάξουν εμπειρίες. Τούτη την ώρα αποτελούν ένα μεγάλο δίκτυο εξαπλωμένο σε όλη τη χώρα».
Μπορούμε να κάνουμε Ομάδες Προφορικής Ιστορίας στα σχολεία;
«Βεβαίως! Αλλωστε, έχουν ήδη σχηματιστεί τέτοιες ομάδες στα σχολεία, αρχίζοντας από εκπαιδευτικούς με αφορμή τη διοργάνωση της σχολικής γιορτής της 28ης Οκτωβρίου. Μεγάλη η ανταπόκριση των μαθητών/τριών! Ετσι, το 2018 δημιουργήθηκε ένα Δίκτυο Σχολείων από το 4ο ΠΕΚΕΣ Αττικής. Οργανώθηκε επίσης και ένα Μαθητικό Συνέδριο με σχολεία Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, το 2019, και η αφίσα του είχε ένα παπαγαλάκι που έλεγε ότι η απομνημόνευση έβλαπτε σοβαρά την υγεία! Στο Πρόγραμμα και στις ανακοινώσεις των μαθητών που βιντεοσκοπήθηκαν και αναρτήθηκαν μπορείτε να βρείτε πολλές και ενδιαφέρουσες πληροφορίες και να εμπνευστείτε και εσείς σε σχέση με τις τοπικές ιδιαιτερότητες του νησιού σας, τη μετανάστευση στην Κάρπαθο, τα έθιμα κ.ά.».
Υπάρχει κάποιο βιβλίο σχετικά με το θέμα;
«Εχει εκδοθεί ένα χρήσιμο εγχειρίδιο με τίτλο: «Προφορική Ιστορία και Σχολικό Πρόγραμμα» το οποίο είναι διαθέσιμο στην εξής ηλεκτρονική διεύθυνση: oralhistorygroups.gr/proforiki_istoria-sxoleio/».
Οι διαδραστικοί πίνακες μπορούν να φανούν χρήσιμο εργαλείο για την Προφορική Ιστορία στις σχολικές μαθητικές ομάδες;
«Μια ιδέα είναι να βάλετε πάνω στον διαδραστικό πίνακα τον χάρτη της περιοχής σας και σε συγκεκριμένα σημεία, τοπόσημα, προφορικές μαρτυρίες. Μέσα από τις βιωμένες εμπειρίες των ανθρώπων η Ιστορία του τόπου σας θα ζωντανέψει και θα πάψει να αποτελεί ένα νεκρό παρελθόν».
