Δύσκολα τα χρόνια του πολέμου για όλη την Κάρπαθο. Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος προξένησε μεγάλες καταστροφές και άφησε βαθιές πληγές. Η σκλαβιά των Καρπαθίων από τους Ιταλούς ξεκινάει στις 17 Μαΐου 1912, όταν ιταλικά θωρηκτά και αντιτορπιλικά πλοία κατέλαβαν το νησί. Στην αρχή, οι νησιώτες γιόρταζαν και γλεντούσαν γιατί είδαν τους Ιταλούς ως ελευθερωτές που εκπροσωπούσαν το τέλος της τουρκικής κατοχής. Η πραγματικότητα όμως αποδείχθηκε διαφορετική.
Στο θέμα της διοίκησης, οι Ιταλοί διόρισαν αρχικά στρατιωτικούς διοικητές, τους οποίους αργότερα αντικατέστησαν με πολιτικούς ή και πρώην αξιωματικούς. Οσον αφορά την παιδεία, από το 1926 οι Ιταλοί απαγόρευσαν την ελληνική γλώσσα και τα ελληνικά βιβλία και καθόρισαν ως υποχρεωτική γλώσσα την ιταλική.
Οι έλληνες δάσκαλοι απολύθηκαν και όσοι ήθελαν να διδάσκουν έπρεπε να διδάσκουν μόνο την ιταλική και όχι την ελληνική γλώσσα. Για τον σκοπό αυτόν έπρεπε να μεταβούν στη Ρόδο για μετεκπαίδευση σε μια εποχή που οι συγκοινωνίες ήταν ιδιαίτερα δύσκολες, αν όχι ανύπαρκτες. Οι έλληνες δάσκαλοι αντικαταστάθηκαν με ιταλούς δασκάλους που επεδίωκαν να εφαρμόσουν το πρόγραμμα του ιταλικού υπουργείου Παιδείας, το οποίο περιλάμβανε τη φασιστική αγωγή.
Το 1926 οι Ιταλοί απαγόρευσαν την ελληνική γλώσσα και τα ελληνικά βιβλία και καθόρισαν ως υποχρεωτική γλώσσα την ιταλική.
Στο θέμα της οικονομίας, οι Καρπάθιοι έβγαζαν ένα μικρό εισόδημα που στηριζόταν στη γεωργία και στην κτηνοτροφία. Aπό τον Σεπτέμβριο όμως του 1929 τέθηκε σε ισχύ ένας παλαιός οθωμανικός νόμος και όποιος νησιώτης εγκατέλειπε τα χωράφια του για τρία χρόνια θα τα έπαιρνε το Δημόσιο. Οι αγρότες άρχισαν να χάνουν τη γη τους και οι κτηνοτρόφοι τα βοσκοτόπια τους. Οσον αφορά τα διάφορα άλλα επαγγέλματα που είχε το νησί, όπως μαραγκός, τσαγκάρης, ψαράς, έπρεπε να πάρουν ειδική άδεια από την Αστυνομία και τον διοικητή Καρπάθου για να ασκήσουν το επάγγελμά τους, υπό τον όρο ότι δεν κρίνονταν εχθροί από τους Ιταλούς. Αν συνέβαινε αυτό, τους έπαιρναν την άδεια. Επίσης, δεν αναγνωριζόταν κανένα ελληνικό πτυχίο, με αποτέλεσμα οι γιατροί και οι άλλοι επιστήμονες να πρέπει να σπουδάσουν ξανά στα ιταλικά ώστε να έχουν επαγγελματικά δικαιώματα.
Προσωπικά βιώματα
Η δική μου οικογένεια έμενε για πολλά χρόνια σε έναν στάβλο στον Αφιάρτη, στον Αϊ-Γιάννη (πάνω από 11 άτομα στον καρπάθικο σοφά). Μια μέρα, η προγιαγιά μου είχε φτιάξει χυλό και τον άφησε έξω στην αυλή για να κρυώσει πάνω στην κουμούλα (σκαμπό). Οταν πήγαν να φέρουν τον χυλό, βρήκαν μια κατσίκα πάνω από τον χυλό – τον είχε φάει! Εμεινε όλη η οικογένεια νηστική για δύο ημέρες!
Να πω όμως την αλήθεια, οι Ιταλοί έκαναν και πολλά σημαντικά έργα που υπάρχουν μέχρι και σήμερα, όπως ο αυτοκινητόδρομος στο νότιο μέρος του νησιού, καθώς και διάφορες γέφυρες, που διευκόλυναν τη μετακίνηση.
«Ο Αρχιμάγειρας της Καρπάθου»
Κάθε οικογένεια έχει έναν ήρωα ή ένα πρόσωπο που είναι πρότυπο στην ευρύτερη οικογένεια. Για εμένα αυτό το πρόσωπο ήταν ο θείος μου, ο Σπύρος Σεβδαλής. Στην Κατοχή οι Γερμανοί είχαν επιτάξει πολλά σπίτια στο χωριό μου. Είχαν στήσει τέσσερις κουζίνες για να τρώνε οι στρατιώτες και τελικά ο θείος μου, 17 ετών τότε, δούλευε εκεί, σε ένα από αυτά τα μαγειρειά, ως μάγειρας. Δεν ήταν προδότης. Το έκανε για να μπορεί να φέρνει ένα πιάτο φαΐ στην οικογένειά του. Στον τάφο του είναι γραμμένη η επιγραφή «Ο Αρχιμάγειρας της Καρπάθου». Εκείνος ήταν πίσω από τα νόστιμα πιάτα σε κάθε πανηγύρι!
Ο ξεσηκωμός του 1944
Ο θείος μου ήταν μαζί με άλλους χωριανούς που ξεσηκώθηκαν εναντίον της Ιταλικής Φρουράς τον Οκτώβρη του 1944, ο οποίος οδήγησε στην απελευθέρωση της Καρπάθου οκτώ μήνες νωρίτερα από τα άλλα Δωδεκάνησα (Μάιος 1945).
Η Ιταλική Φρουρά της Καρπάθου είχε ήδη υπογράψει τη γνωστή ανακωχή με τους Συμμάχους στις 8 Σεπτεμβρίου 1943. Στις 15 Σεπτεμβρίου 1944 δόθηκε η διαταγή αποχώρησης των Γερμανών για τη Ρόδο, με αποτέλεσμα να φύγουν και οι τελευταίοι Γερμανοί από το νησί, στις 30 Σεπτεμβρίου 1944, ύστερα από επίθεση της συμμαχικής αεροπορίας. Το βράδυ της 4ης Οκτωβρίου 1944 έγινε μυστική σύσκεψη στις Μενετές για να καταστρωθεί σχέδιο δράσης εναντίον της Ιταλικής Φρουράς.
Να διευκρινίσω εδώ ότι ήταν πεισματική η άρνηση της Ιταλικής Φρουράς να παραδοθεί, γιατί πίστευαν ότι είχαν κάθε δικαίωμα πάνω στην Κάρπαθο και όλα τα Δωδεκάνησα. Οι Μενεδιάτες πήραν τα όπλα εναντίον της Ιταλικής Φρουράς εκείνο το πρωί της 5ης Οκτωβρίου 1944. Επεσαν οι πρώτοι πυροβολισμοί για την ελευθερία! Εκείνη τη στιγμή έφτασε η ιταλική αστυνομία, η οποία περικυκλώθηκε από 1.300 χωριανούς, οι οποίοι αναφώνησαν: «Από αυτή τη στιγμή βρίσκεστε υπό την κράτηση των Μενεδιατών!».Από την Αρκάσα κατέφθασαν νέοι και γέροντες με τα όπλα και πολεμοφόδια που πέταξαν στη θάλασσα οι Γερμανοί φεύγοντας. Οι Ιταλοί αφοπλίστηκαν και εξουδετερώθηκαν!
Να αναφέρω όμως εδώ και τα υπόλοιπα χωριά της Καρπάθου. Στο Απέρι, στις 6 Οκτωβρίου 1944, έγινε η Παγκαρπαθιακή Διοικητική Επιτροπή και στις Πυλές η Επαναστατική Επιτροπή. Στις 7 Οκτωβρίου 1944 κατέβηκε η ιταλική σημαία στο Απέρι, ανέβηκε η ελληνική, υπέγραψαν το μήνυμα προς την εξόριστη ελληνική κυβέρνηση του Καΐρου με το οποίο κηρυσσόταν η Ενωση των δύο νησιών με την Ελλάδα. Στις 8 Οκτωβρίου 1944 και η Ολυμπος ύψωσε την ελληνική σημαία. Στις 9 Οκτωβρίου 1944 η «Ενδιάμεση Συμφωνία Παράδοσης των Ιταλών» στο Απέρι ήταν πλέον πραγματικότητα και στη Βωλάδα διορίστηκε Επιτροπή Πληρεξουσίων Κοινότητας.
Η «Αποστολή Σωτηρίας»
Στις 10 Οκτωβρίου 1944 αναχώρησε από το Φοινίκι η «Αποστολή Σωτηρίας» των Επαναστατημένων Καρπαθίων με προορισμό τις συμμαχικές δυνάμεις στην Αίγυπτο. Η αντιπροσωπεία έφτασε στις 14 Οκτωβρίου 1944 στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου κάνοντας ένα όχι και τόσο εύκολο ταξίδι. Το όνομα του πλοιαρίου ήταν «Κάρπαθος», γνωστό και ως «Ιμακολάτα». Στις 11 Οκτωβρίου 1944 έχουμε την υπογραφή του Οριστικού Συμφώνου Παραδόσεως των Ιταλών στο Απέρι. Συγχρόνως, άρχισε να δέχεται η Κάρπαθος τους κυνηγημένους από τα άλλα νησιά που δεν άντεχαν τους κατακτητές. Στις 17 Οκτωβρίου 1944 ήρθαν και εγκαταστάθηκαν οι Σύμμαχοι στο νησί και παραδόθηκαν οι Ιταλοί. Η ελευθερία είχε έρθει!
