Στη σημερινή ελληνική κοινωνία, σε μια εποχή όπου η εκπαίδευση αποτελεί θεμελιώδη παράγοντα για την παιδεία των νέων και που έχει ως βασικό σκοπό της όχι μόνο την απόκτηση στείρων γνώσεων αλλά την πολύπλευρη μόρφωση με την καταπολέμηση των στερεοτύπων, την υποστήριξη της διαφορετικότητας, την τήρηση των αρχών του διαλόγου και της δημοκρατίας και τη συνεργασία μεταξύ των μαθητών, παρατηρούμε ότι το εκπαιδευτικό σύστημα αδυνατεί να ανταποκριθεί πλήρως στην πραγματοποίηση των παραπάνω στόχων – στις ανάγκες των σημερινών μαθητών.
Ποιοι είναι όμως οι άνθρωποι που είναι υπεύθυνοι για την εκπλήρωσή τους και έχουν άμεση επαφή με τους μαθητές; Οι εκπαιδευτικοί. Επομένως, στο πλαίσιο αυτό, θα επιθυμούσαμε να παρουσιάσουμε το πώς αντιλαμβανόμαστε εμείς οι μαθητές τον σύγχρονο καθηγητή.
Αναμφισβήτητα μεγάλοι παιδαγωγοί, φιλόσοφοι και ερευνητές έχουν καταπιαστεί με τον ρόλο του δασκάλου, τα χαρακτηριστικά του ιδανικού παιδαγωγού και τη σημασία του ως πομπού στο μήνυμα της γνώσης και στη διάπλαση των νεαρών ψυχών.
Εμείς, οι ταπεινοί μαθητές, κάναμε την απλή κίνηση να ρωτήσουμε τους συμμαθητές μας στο σχολείο μας σχετικά με το θέμα. Το ερωτηματολόγιο περιελάμβανε επιλογές για την προσωπικότητα, τις σχέσεις, την κατάρτιση και επάρκεια του καθηγητή.
Οι μαθητές αξιολογούν
Στα ερωτήματά μας πενήντα μαθητές και μαθήτριες ανταποκρίθηκαν με προθυμία δίνοντας τη δική τους οπτική γωνία για τα κριτήρια του «καλού» δασκάλου. Η συντριπτική πλειοψηφία των μαθητών απάντησε πως τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά του καθηγητή τους θα ήθελαν να είναι η ευγένεια, η ενσυναίσθηση και η επιείκεια. Εντύπωση προκαλεί πως 14 από τους 50 ερωτηθέντες απάντησαν πως θα ήθελαν τον καθηγητή αυστηρό, γεγονός που μεταφράζεται πως ευγένεια δεν σημαίνει να χάνει την πυγμή του και τον έλεγχο της τάξης. Ως προς τις γνώσεις, το μεγαλύτερο ποσοστό των μαθητών έδωσε βαρύτητα όχι μόνο στην κατάρτιση αλλά και στην παιδαγωγική επάρκεια του διδάσκοντος. Κατά πόσο δηλαδή μπορεί να μεταδώσει τις γνώσεις αλλά και να χειριστεί αποτελεσματικά περιπτώσεις κρίσης και να προσαρμόσει τη διδασκαλία του σε μια ανομοιογενή τάξη. Τέλος, όσον αφορά τις σχέσεις με τους μαθητές, την πρώτη θέση κατέλαβαν ο διάλογος και η επικοινωνία. Κοντολογίς, τα συμπεράσματα από το μικρό μας εγχείρημα δεν απέχουν πολύ από τα ευρήματα ερευνών παιδαγωγών, φιλοσόφων και ερευνητών.
Οι μαθητές, διαχρονικά, επιζητούν έναν δάσκαλο που σέβεται τον μαθητή. Την ταυτότητα, την προσωπικότητα, τις ανάγκες του. Εναν εκπαιδευτικό ο οποίος να μπορεί να μπαίνει στη θέση του μαθητή, να κατανοεί τα συναισθήματα, τη συμπεριφορά, τις ανησυχίες και τα κίνητρά του. Επιπλέον, να έχει συναισθηματική νοημοσύνη, να αποδέχεται τη διαφορετικότητα και να βοηθά τον μαθητή να αξιοποιήσει όλες του τις δυνατότητες. Να βλέπει μέσα από τις αδυναμίες του χαρίσματα και να του εξασφαλίζει την ευκαιρία να αναδείξει τα δυνατά του σημεία με όποιον τρόπο μπορεί.
Οπως χαρακτηριστικά λέει η κουβανή παιδαγωγός Ofelia Garcia, «ο εκπαιδευτικός, αν δώσει τη δυνατότητα στον μαθητή να αξιοποιήσει όλο το φάσμα των ικανοτήτων του, τον μετατρέπει από ένα ποδήλατο με δύο ρόδες σε ένα όχημα παντός εδάφους, που προσαρμόζεται και προχωρά σε κάθε κακοτράχαλο δρόμο της ζωής». Επομένως, ο ιδανικός δάσκαλος στις μέρες μας θα πρέπει όχι μόνο να συντροφεύει τον μαθητή στο ταξίδι της γνώσης, αλλά και στο ταξίδι της ζωής, να είναι κοντά του συναισθηματικά.
«Ολα τα παιδιά είναι χαρισματικά»
Επιπροσθέτως, ο καθηγητής οφείλει να γνωρίζει πως δεν μαθαίνουν όλοι με τον ίδιο τρόπο. Μια πινακίδα στη σχολική μας τάξη γράφει πως «Ολα τα παιδιά είναι χαρισματικά. Απλά δεν ανοίγουν τα δώρα τους τον ίδιο χρόνο. Και κάποιος πρέπει να τους βοηθήσει να τα ξετυλίξουν». Αυτός είναι ο καθηγητής που νοιάζεται, έχει υπομονή και είναι επιεικής. Οπως θα έλεγε και ο Paulo Freire, ένας από τους πιο σημαντικούς παιδαγωγούς του 20ού αιώνα και θεμελιωτής της κριτικής παιδαγωγικής, «ο δάσκαλος πρέπει να έχει το θάρρος να αγαπά και να προσπαθεί χίλιες φορές πριν τα παρατήσει». Οι σχέσεις λοιπόν που θα πρέπει πάντα ένας καθηγητής να επιδιώκει να έχει με τους μαθητές του είναι σχέσεις επικοινωνίας και σε κάθε περίπτωση σχέσεις μαθητοκεντρικές, που να εστιάζουν στις ανάγκες του μαθητή. Επομένως, ένα από τα βασικότερα καθήκοντα ενός καθηγητή είναι να έχει το χάρισμα της υπομονής, ώστε να μπορεί να βοηθάει όλους τους μαθητές στο να κατανοήσουν το μάθημά του και να μην εξαιρεί κανέναν.
Αξίζει να προσθέσουμε πως ένας σωστός και έντιμος καθηγητής δεν βάζει ταμπέλες, αλλά φροντίζει να προσελκύσει το ενδιαφέρον με διαφορετικές μεθόδους χωρίς να εστιάζει μόνο στους «καλούς» μαθητές. Πόσες φορές ακούσαμε τον καθηγητή μας να λέει αγανακτισμένος ότι κουράστηκε να κάνει μάθημα μόνο με δυο-τρία παιδιά; Βέβαια, έχει την πίεση να βγει η ύλη. Με αυτόν τον τρόπο όμως δεν «βγαίνει», δεν αποδίδει σωστά το εκπαιδευτικό έργο. Ο καλός καθηγητής είναι γνώστης του αντικειμένου του και μπαίνει στην τάξη για να μεταδώσει την αγάπη και τον ενθουσιασμό του. Δεν εξετάζει βαριεστημένα, δεν κοιτά το ρολόι, δεν παραδίδει μιλώντας μόνος του ακατάπαυστα. Δεν νιώθει πως είναι η αυθεντία, δεν μονοπωλεί τη γνώση, αλλά επιζητεί τον διάλογο. Ενθαρρύνει τους νέους να συμμετέχουν στο μάθημα και να δουλεύουν συλλογικά. Τους δείχνει πώς να κατανοούν πίσω από τις λέξεις και τους εμπνέει να έχουν φαντασία, να σκέφτονται, να κρίνουν και να ονειρεύονται…
Ο δρόμος για τα μικρά θαύματα
Η τάξη είναι μια μικρογραφία της κοινωνίας, του κόσμου. Μέσα σε αυτή την κοιτίδα διάπλασης ταυτοτήτων μπορούν να δημιουργηθούν μικρά θαύματα και ιδέες που ίσως θα οδηγήσουν σε μεγαλύτερα, όπως είναι ένας πιο δίκαιος κόσμος, που θα προσφέρει ίσες ευκαιρίες στους πολίτες του και τη δυνατότητα ατομικής και συλλογικής ευημερίας σε κάθε γωνιά του. Με αυτά τα μεγαλεπήβολα σχέδια, που μόνο η νέα γενιά μπορεί να φέρει εις πέρας, το σχολείο και οι εκπαιδευτικοί οφείλουν να προάγουν τη φαντασία, τα όνειρα, την ελεύθερη κριτική σκέψη και την αντίληψη στους μαθητές τους. Ικανότητες που – δυστυχώς – ένα σχολικό βιβλίο και η στείρα απομνημόνευση των λέξεών του δεν θα μπορέσουν ποτέ να αναπτύξουν.
