Η Καλαμάτα είναι μια πόλη του νοτιοδυτικού τμήματος της Πελοποννήσου και πρωτεύουσα του Νομού Μεσσηνίας. Τι κάνει όμως αυτή την πόλη τόσο ξεχωριστή; Συνδυάζει θάλασσα, καθώς βρέχεται από τον Μεσσηνιακό Κόλπο, και βουνό, αφού βρίσκεται στους πρόποδες του όρους Καλάθι, γεγονός που την κάνει έναν από τους ελκυστικότερους τουριστικούς προορισμούς καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου.
Στα αρχαία χρόνια η Καλαμάτα έκανε την πρώτη εμφάνισή της στα κείμενα του Ομήρου με το όνομα «Φαραί», ενώ στη ραψωδία Ι της Ιλιάδας αναφέρεται ότι ήταν μία από τις επτά πόλεις που πρόσφερε ο Αγαμέμνονας στον Αχιλλέα για να επιστρέψει πίσω στη μάχη. Κατά την περίοδο αυτή υπήρχε η αντίληψη ότι η πόλη των Φαρών καλυπτόταν ολοκληρωτικά από τη θάλασσα. Ωστόσο τα ευρήματα που έχουν ανακαλυφθεί γύρω από το κάστρο της υποδηλώνουν το αντίθετο.
Κατά τα μέσα του 8ου μέχρι και τα μέσα του 4ου αιώνα π.Χ. η Καλαμάτα είχε περιορισμένη σημασία, λόγω της λακωνικής κυριαρχίας που επικρατούσε. Ακόμη και μετά την απελευθέρωσή της από τους Θηβαίους υπό την αρχηγία του Επαμεινώνδα, η πόλη εξακολουθούσε να επισκιάζεται από την πρωτεύουσα των Μεσσηνίων, τη Μεσσήνη. Στη ρωμαϊκή εποχή η πόλη βρισκόταν στη δικαιοδοσία των Λακώνων και στη συνέχεια των Μεσσηνίων.
Βυζαντινοί και Σταυροφόροι
Οσον αφορά την κατάσταση της πόλης στα μεσοβυζαντινά χρόνια μέχρι και τον 10ο αιώνα μ.Χ., οι πληροφορίες που διαθέτουμε είναι ελάχιστες. Γνωρίζουμε ότι την εποχή αυτή η Καλαμάτα αποκτά το σύγχρονό της όνομα. Δύο εκδοχές επικρατούν για την προέλευσή του.
Η πρώτη υποστηρίζει ότι η πόλη πήρε το όνομά της από ένα παλιό βυζαντινό μοναστήρι, που ήταν αφιερωμένο στην Παναγιά την Καλομάτα. Η δεύτερη εκδοχή βασίζεται στο τρίτο μέρος του βίου του Οσίου Νίκωνος που εκδόθηκε το 1142 και θέλει την ονομασία της Καλαμάτας να προήλθε από τα καλάμια του Νέδοντα και της περιοχής. Κατά την Δ’ Σταυροφορία, το 1204 μ.Χ., το κάστρο πέφτει έπειτα από συνθηκολόγηση και η πόλη καταλαμβάνεται από τους Φράγκους.
Αυτή την περίοδο η Καλαμάτα αποκτά αίγλη και αρχίζει η οικονομική της ανάπτυξη. Τον αιώνα αυτόν το κάστρο της πόλης καταλήφθηκε από πολλούς. Αρχικά, το 1293, κατελήφθη από τους επαναστάτες Ελληνες και Σλάβους της Γιάννιτσας, ωστόσο ξαναδόθηκε στους Φράγκους με απάτη, από τον Πρωτοστράτορα του Μιστρά Γεώργιο Σγουρομάλλη. Το 1396 καταλήφθηκε για μικρό χρονικό διάστημα από τους Τούρκους του στρατηγού Εβρενός και τέλος από το 1410 ως το 1459 ανήκε στους Παλαιολόγους του Μιστρά.
Η περίοδος των Οθωμανών
Ωστόσο το 1459 ήταν και η χρονολογία όπου η Καλαμάτα καταλήφθηκε από τους Οθωμανούς, κάτω από την ηγεσία του Μωάμεθ Β’ Πορθητή. Ανεξάρτητα από αυτήν, το 1464 το κάστρο της πόλης έπεσε στα χέρια του Βενετού Φραγκίσκο Τάνο και εγκαταλείφθηκε 77 χρόνια αργότερα, το 1540.
Η οριστική καταστροφή του κάστρου έγινε το 1685 από τον βενετό στρατηγό Μοροζίνι, όταν το κατέλαβε κατά τη νικηφόρα εκστρατεία του στην Πελοπόννησο. Παρά την ισχυρή βενετική δύναμη που υπήρχε στην περιοχή, η πόλη επιστρέφεται στους Οθωμανούς, το 1715. Το πρώτο επαναστατικό κίνημα εναντίον των Οθωμανών οργανώθηκε από τον καλαματιανό προεστό Παναγιώτη Μπενάκη και τον έλληνα αξιωματικό του ρωσικού στρατού Γεώργιο Παπάζωλη, ενώ το 1767 (τα «Ορλωφικά») και ύστερα από επανάσταση (1769-1770) την Καλαμάτα κατέλαβαν Μανιάτες και Ρώσοι.
Ενα από τα σημαντικότερα γεγονότα της ιστορίας της Καλαμάτας ήταν η έναρξη της Επανάστασης του 1821 για την απελευθέρωση των ελληνικών περιοχών από τον τουρκικό ζυγό. Ακολουθώντας τα ιστορικά ίχνη, θα μάθουμε ότι στα μέσα Μαρτίου 1821 οι μικρασιάτες Φιλικοί της Σμύρνης έστειλαν στη Μεσσηνία ένα πλοίο γεμάτο μπαρούτι και πολεμοφόδια για τους επαναστάτες, το οποίο αφού κατάφερε και πέρασε όλα τα θαλάσσια μπλόκα αγκυροβόλησε στη Μεσσηνία, στο λιμανάκι Αλμυρού της Βέργας.
Στη συνέχεια τα πολεμοφόδια μεταφέρθηκαν στη Μονή Μαρδακίου στη Νέδουσα και ύστερα από προετοιμασία των αγωνιστών, στις 23 Μαρτίου, ο Κολοκοτρώνης, ο Νικηταράς, ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης και ο Παπαφλέσσας μπήκαν μέσα στην πόλη της Καλαμάτας ως απελευθερωτές και συμμετείχαν στην πανηγυρική δοξολογία που τελέστηκε στον Ιερό Ναό των Αγίων Αποστόλων, όπου ευλογήθηκε η επαναστατική σημαία και ξεκίνησε η Επανάσταση του 1821. Η 23η Μαρτίου γιορτάζεται από τους κατοίκους της πόλης κάθε χρόνο.
Το λιμάνι και η νέα εποχή
Μετά την απελευθέρωση των Ελλήνων και τη λήξη της Επανάστασης, περίπου στα τέλη του 19ου αιώνα χτίστηκε το λιμάνι της Καλαμάτας στη δυτική παραλία της, το οποίο λειτουργεί μέχρι και σήμερα. Επομένως, ήρθε η μεγάλη ανάπτυξη του εμπορίου στην πόλη και λόγω της ακμής της χαρακτηρίζεται «Μασσαλία του Μοριά».
Ακόμα, η πόλη ήρθε σε επαφή με τον πολιτισμό και την κουλτούρα των λαών που ζούσαν στη Δύση και με αυτόν τον τρόπο κατάφερε να δημιουργηθεί μια αστική τάξη που διαμόρφωσε μια πολιτιστική βάση για την πόλη. Ωστόσο η περίοδος της οικονομικής ακμής της Καλαμάτας ακολουθείται από μια περίοδο οικονομικής ύφεσης, η οποία ξεκινάει μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Οι σεισμοί του 1986
Τελευταίο περιστατικό που έμεινε γνωστό στην ιστορική πορεία της Καλαμάτας ήταν οι δύο μεγάλοι σεισμοί που χτύπησαν την πόλη, τον Σεπτέμβριο του 1986, προκαλώντας εκτεταμένες ζημιές και 22 θύματα. Το 70% των κτιρίων της κρίθηκαν ακατάλληλα. Ακολούθησαν μελέτες για διάσωση των νεοκλασικών κτιρίων που υπήρχαν, καθώς και σημαντικών δομών, όπως τα σχολεία. Το νέο πολεοδομικό σχέδιο της Καλαμάτας σε συνδυασμό με την ένταξη της αναδόμησης στο Ταμείο Ανασυγκρότησης του Συμβουλίου της Ευρώπης οδήγησε στην αναγέννηση της πόλης και στη σύγχρονη εικόνα της.
Στον 21ο αιώνα που ζούμε, η Καλαμάτα είναι μια πόλη η οποία έχει εκσυγχρονίσει σε μεγάλο βαθμό τις δομές της. Στην πόλη λειτουργούν σχολές του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου. Επίσης, κάθε χρόνο στο Μέγαρο Χορού και σε άλλα σημεία της πόλης λαμβάνει χώρα το Διεθνές Φεστιβάλ Χορού Καλαμάτας, στο οποίο φιλοξενούνται παραστάσεις και χορευτές από όλον τον κόσμο.
