Για την ιστορία της Καλαμάτας ρωτήσαμε τον Μάριο Αθανασόπουλο που είναι μέλος Ειδικού Διδακτικού Προσωπικού στο τμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, και μάλιστα διδάσκει Βυζαντινή και Νεότερη Ελληνική Ιστορία.
Τι γνωρίζουμε για την ιστορία της Καλαμάτας κατά την αρχαία εποχή;
«Οι γνώσεις μας για την ευρύτερη περιοχή της Καλαμάτας κατά τα αρχαία χρόνια είναι λιγοστές. Υπάρχουν κάποιες αναφορές στον Ομηρο για μία πόλη με την ονομασία Φηραί ή Φαραί, που ίσως να ήταν χτισμένη γύρω από το φραγκικό κάστρο της πόλης.
Δυστυχώς η αρχαιολογική σκαπάνη ως τώρα δεν έχει βρει κάποια στοιχεία που να πιστοποιούν το γεγονός, ενώ είναι σε εξέλιξη μια ανασκαφή νοτιοανατολικά του ναού της Υπαπαντής, κάτω από το κάστρο που σας προανέφερα, για την οποία αναμένουμε με πολύ ενδιαφέρον τις εκθέσεις των ειδικών.
Ασφαλώς η περιοχή είχε κατοικηθεί από πολύ παλαιότερα, όπως μαρτυρά το πρωτοελλαδικό ιερό του Ποσειδώνα στην περιοχή Ακοβίτικα, λίγο πιο έξω από την πόλη. Πιο γνωστές είναι οι περιπτώσεις της Θουρίας, μιας αρχαίας πολιτείας που ανασκάπτεται εδώ και αρκετά χρόνια υπό την επιστημονική ευθύνη της κυρίας Ξένης Αραπογιάννη, και της Μεσσήνης, μιας πολύ σημαντικής πόλης αρκετά μακριά από την Καλαμάτα, την οποία είχε ανασκάψει και αναστηλώσει ο αείμνηστος Πέτρος Θέμελης.
Η Καλαμάτα έζησε για αιώνες στη σκιά αυτών των δύο σπουδαίων κέντρων της αρχαιότητας».
Από πότε υφίσταται η Καλαμάτα ως πόλη με τη συγκεκριμένη ονομασία;
«Ούτε και για αυτό το θέμα έχουμε πολλά στοιχεία. Μέχρι την Δ’ Σταυροφορία και την πρώτη άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1204 φαίνεται πως η Καλαμάτα αποτελούσε ένα μικρό, ασήμαντο πόλισμα, με ένα μικρό φρούριο για την προστασία των γύρω πληθυσμών από τις επιδρομές των Σλάβων που είχαν εγκατασταθεί κυρίως στα ορεινά του Ταϋγέτου.
Μετά τον διαμοιρασμό του βυζαντινού κράτους από τους δυτικούς σταυροφόρους η Καλαμάτα περιήλθε στα χέρια των Φράγκων, και συγκεκριμένα του Guillaume Ier de Champlitte (Γουλιέλμος Σαμπλίτης) αρχικά και του Geoffroi Ier de Villehardouin (Γοδεφρείδος Βιλλεαρδουίνος) στη συνέχεια. Από εκείνη τη στιγμή ξεκινά ουσιαστικά η ιστορία της πόλης, καθώς ο νέος ιδιοκτήτης της περιοχής ανοικοδόμησε το κάστρο περίπου όπως είναι σήμερα και συγκέντρωσε σταδιακά αρκετό πληθυσμό εντοπίων γύρω απ’ αυτό.
Η εποχή αυτή έχει αποτυπωθεί με έναν πολύ ιδιαίτερο τρόπο στο γνωστό μυθιστόρημα του σπουδαίου λογοτέχνη Αγγελου Τερζάκη, Πριγκηπέσσα Ιζαμπώ. Οσο δε για την ονομασία της πόλης, έχουν προταθεί διάφορες εκδοχές, ευφάνταστες οι περισσότερες, με πιο αληθοφανή αυτήν που μιλά για παραφθορά της λέξης Καλομάτα, από κάποιον ναό της Παναγίας που ίσως βρισκόταν σε κάποιο (άγνωστο σήμερα) μέρος.
Ποια θεωρείτε σημαντικότερη ιστορική στιγμή για την πόλη της Καλαμάτας;
«Αναμφίβολα, η 23η Μαρτίου 1821 αποτελεί τη σημαντικότερη ιστορική στιγμή για την πόλη. Εκείνη την ημέρα οι σημαντικότεροι οπλαρχηγοί της περιοχής, επικεφαλής Μανιατών, Αλαγονίων, Σαμπαζιωτών και άλλων κατοίκων γειτονικών περιοχών, εισέρχονται στην Καλαμάτα, την απελευθερώνουν και την καθιστούν την πρώτη ελεύθερη πόλη του Αγώνα των Ελλήνων, και μάλιστα με τρόπο υποδειγματικό και, κυρίως, αναίμακτο.
Ακόμα όμως πιο σημαντικό κατά τη γνώμη μου είναι το γεγονός ότι σε αυτή την πόλη συντάχθηκε το πρώτο πολιτικό και διπλωματικό έγγραφο των επαναστατημένων Ελλήνων, η Προειδοποίησις εἰς τὰς Εὐρωπαϊκὰς Αὐλάς, το οποίο υπογράφει ως επικεφαλής των εξεγερμένων ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης.
Στο έγγραφο αυτό δηλώνεται με αριστοτεχνικό τρόπο η αποφασιστικότητα των Ελλήνων να αποκτήσουν την ελευθερία τους με κάθε θυσία. Στην ευρύτερη περιοχή της Μεσσηνίας μάλιστα, έξι χρόνια αργότερα, επισφραγίστηκε η ελευθερία των Ελλήνων με τη ναυμαχία του Ναυαρίνου στην Πύλο.
Τι έχετε να μας πείτε για την ιστορία της πόλης από την απελευθέρωση ως τις μέρες μας;
«Η Καλαμάτα μετά την απελευθέρωση αποτέλεσε πρότυπο εκδυτικισμού για την υπόλοιπη χώρα, με μια δυναμική και ανθούσα αστική τάξη. Διαθέτοντας δε ένα από τα πλέον σημαντικά λιμάνια της χώρας (κατασκευάστηκε την περίοδο 1882-1901), εξελίχθηκε σε ένα ισχυρό εμπορικό και οικονομικό κέντρο το οποίο μεταποιούσε τοπικά κυρίως προϊόντα, εξάγοντάς τα σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες.
Στο πλαίσιο αυτό ιδρύθηκαν μεταξοβιομηχανίες, ελαιουργεία, σαπωνοποιίες, οινοπνευματοποιίες και ποτοποιίες, αλευροβιομηχανίες, καπνοβιομηχανίες κ.ο.κ. Η πόλη ακολούθησε την κοινή μοίρα του ελληνισμού, συμμετέχοντας σε όλες τις ευχάριστες και τις δυσάρεστες στιγμές του· οι Καλαματιανοί έλαβαν μέρος σε όλους τους εθνικούς αγώνες, άνοιξαν την αγκαλιά τους στους πρόσφυγες που έφτασαν στην πόλη τους μετά την καταστροφή του ’22, ενώ υπέστησαν τα πάνδεινα κατά τη διάρκεια της Κατοχής και του φρικτού εμφυλίου πολέμου.
Η σημερινή Καλαμάτα είναι μια πόλη ανεπτυγμένη, με ισχυρή παρουσία στον τομέα της αγροτικής παραγωγής, ανερχόμενη τουριστικά, με πανεπιστημιακές σχολές υψηλού επιπέδου και με κατοίκους που έχουν τη διάθεση να προοδεύσουν. Ολα αυτά αποτελούν ισχυρά στοιχεία προόδου και ευημερίας».
Οι πρόσφυγες της Μικράς Ασίας
Το 1922 οι Τούρκοι εισέβαλαν στην Σμύρνη και ακολούθησε η Μικρασιατική Καταστροφή που έφερε στην Καλαμάτα πολλές οικογένειες Μικρασιατών. Μάλιστα, η Δυτική Παραλία της πόλης αποτέλεσε τόπο εγκατάστασης για περίπου 4.000 Μικρασιάτες. Για τη διατήρηση της μνήμης τους έχει εγκατασταθεί στον αύλειο χώρο του Ιερού Ναού Αναλήψεως Μνημείο Μικρασιατών.
Οπως εξηγεί η φιλόλογος, συγγραφέας και διευθύντρια του παραρτήματος των Γενικών Αρχείων του Κράτους στην Καλαμάτα Σία Μηλίτση-Νίκα, «η ιστορία των μικρασιατών προσφύγων στην Καλαμάτα ξεκινά το 1914, ωστόσο ο μεγαλύτερος όγκος τους ήλθε μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή το 1922, και λιγότεροι το 1924 με τους Ανταλλάξιμους».
«Στις μέρες μας οι επίγονοι αυτών των Ρωμιών, προικισμένοι με την ιδιαίτερη πολιτισμική κληρονομιά που συνδέεται με τον τόπο καταγωγής τους, αποτελούν οργανικό κομμάτι της τοπικής μας κοινωνίας, η οποία συνεχίζει να διατηρεί ζωντανή τη μνήμη του δράματος της προσφυγιάς» καταλήγει η ίδια.
