Ηρωες, ευεργέτες και πνευματικά τέκνα

Των Αντώνη Παπαχατζάκη, Γεωργίας Εγγλεζάκη, Πέτρου Σπυριδάκη, Γιώργου Τζωρτζάκη, Μάριου Καριώτη, Κωνσταντίνου Λαγουδάκη, Γιάννη Πατεράκη

Η ιστορία μας είναι αυτή που μας χαρακτηρίζει και μέρος αυτής είναι οι πνευματικές μας «ρίζες»: οι ευεργέτες του τόπου μας και όλοι εκείνοι που έδωσαν μέχρι και τη ζωή τους για να βοηθήσουν τη χώρα τους και την περιοχή τους. Αν όχι με τις λέξεις, με την αναφορά στο όνομα και το έργο τους ώστε το παράδειγμά τους να περνάει και στις επόμενες γενιές, τότε πώς μπορούμε πραγματικά να τους τιμήσουμε; Ακολουθεί μια σύντομη παρουσίαση των σημαντικότερων προσωπικοτήτων με αναφορές – άμεσες ή έμμεσες – στην Ιεράπετρα.

Εμμανουήλ Λακέρδας

Μνημείο του Εμμανουήλ Λακέρδα στην Ιεράπετρα

«Σώμα και καρδιά σαν του Ηρακλή»

Ο Εμμανουήλ Λακέρδας γεννήθηκε στην Ανατολή Ιεράπετρας το 1816. Κατά την τοπική παράδοση, το επώνυμό του ήταν Νικολαράκης, όμως επειδή ήταν λεπτός και πολύ ψηλός τον αποκαλούσαν «Λακέρδα». Ηταν παντρεμένος με την Πηγή Ρουμελιωτάκη (επίσης με καταγωγή από την Ανατολή) και είχε αποκτήσει τρία παιδιά. Ο Λακέρδας ήταν πεντακοσίαρχος, δηλαδή διοικητής πεντακοσίων ανδρών. Υπήρξε ένας από τους πιο τολμηρούς, γενναίους και διάσημους αγωνιστές της Ιεράπετρας και όχι μόνο. Σύμφωνα με τον ιστορικό Βασίλειο Ψιλάκη, ο Λακέρδας «είχε σώμα και καρδιά σαν αυτή του Ηρακλή».

Κατά τη διάρκεια των επαναστάσεων του 1866-69, 1878 και 1889, ως Γενικός Αρχηγός Ιεράπετρας, εκδήλωσε πλούσια επαναστατική δράση. Αρχικά, ο καπετάν Μιχάλης Κόρακας θαύμαζε την παλικαριά του και τον έβαλε στο σώμα του. Σύντομα, ο Λακέρδας οργάνωσε δική του ομάδα έχοντας ως ορμητήριο τον βενετσιάνικο πύργο της Ανατολής, ο οποίος σώζεται και είναι γνωστός ως «ο Πύργος του Λακέρδα». Υπερασπιζόταν με τα παλικάρια του την επαρχία Ιεράπετρας και τις γειτονικές επαρχίες και αντιμετώπιζε με γενναιότητα τους αγάδες που μάχονταν τους χριστιανούς καθώς και τους γενίτσαρους. Στη συνέχεια, με τον παπά Γεώργιο Γιαμαλάκη, από το Κάτω Χωριό, οργάνωσαν μεγάλη επαναστατική ομάδα και έστησαν λημέρι στη Θριφτή.

Για την ένδοξη πολεμική του δράση βρίσκουμε στοιχεία σε διάφορες πηγές. Πρακτικό του Δημοτικού Συμβουλίου τού τότε Δήμου Ανατολής, στις 2 Μαΐου 1900, επιβεβαιώνει την πλούσια επαναστατική του δράση και αναφέρει ότι είχε υποστεί πολλές κακουχίες και ταλαιπωρίες προκειμένου να αντιμετωπίσει τους Οθωμανούς σε όλη την Κρήτη με αυτοθυσία και αυταπάρνηση. Ο ποιητής Ιωάννης Κωνσταντινίδης σε πολύστιχο ποίημά του, που τυπώθηκε το 1868 στην Ερμούπολη Σύρου, εμπνεύστηκε από τη γενναιότητά του στη συμπλοκή με τους Τούρκους στις 20-30 Μαΐου 1867 στο Οροπέδιο Λασιθίου και σε δύο στίχους του αναφέρει:

«Α! να σε δω Λακέρδα μου. Α! καπετάν Μανώλη,

Τον Τούρκο πάλι τρόμαξε το άσφαλτό σου βόλι».

Επίσης, στα Γενικά Αρχεία του Κράτους, αναφέρεται ότι δύο οπλαρχηγοί της Μάνης, ο Αντώνιος Μήτσας και ο Γάκης Ζήκος, τον ευγνωμονούν γιατί τους έσωσε, όταν τους περικύκλωσαν οι Τούρκοι στην Ψαρή Φοράδα Βιάννου.

Τραυματίστηκε στις 8 Ιουνίου του 1878 σε μάχη κοντά στο συνοικισμό Καλογέροι Ανατολής και τελικά πέθανε το 1890. Ο Δήμος Ιεράπετρας θέλοντας να τιμήσει την ανεκτίμητη προσφορά του στην πόλη και στον αγώνα κατά των Τούρκων, έδωσε στον κεντρικό πεζόδρομο της πόλης το όνομά του. Επιπλέον, το 2009 η γενέτειρά του Ανατολή τον τίμησε, στήνοντας μαρμάρινη προτομή του σε κεντρική πλατεία του χωριού.

Γεώργιος Γιαννακός

Προτομή του ευεργέτη Γεώργιου Γιαννακού

Προσέφερε ακόμη και μετά θάνατον

Ο Γεώργιος Γιαννακός γεννήθηκε το 1840 και είχε καταγωγή από τον Βόλο. Ηταν έλληνας έμπορος και πολιτικός και ανέπτυξε πολιτική δράση στον νομό Λασιθίου, καθώς η μητέρα του είχε λασιθιώτικη καταγωγή (καταγόταν από το χωριό Χριστός). Επί επισκόπου Ιεροσητείας Αμβροσίου Σφακιανάκη, ανατέθηκαν στον Γιαννακό πολλά φιλανθρωπικά και κοινωνικά έργα. Στην Κρητική Βουλή διετέλεσε βουλευτής της επαρχίας Ιεράπετρας.

Ο Γιαννακός από την πρώτη στιγμή της εγκατάστασής του στην Ιεράπετρα ασχολήθηκε με το εμπόριο, από το οποίο μάλιστα κατάφερε να φτιάξει μια πολύ μεγάλη περιουσία. Εφυγε από τη ζωή το 1917 και προς τιμήν του δόθηκε το όνομά του σε κεντρικό δρόμο της Ιεράπετρας. Με τις 2.000 χρυσές λίρες που άφησε στη διαθήκη του οικοδομήθηκε το γυμνασιακό συγκρότημα και έγιναν στην πόλη της Ιεράπετρας έργα ύδρευσης.

Η προτομή του Γεωργίου Γιαννακού στήθηκε στον κήπο του σχολείου του Σταυρού – εκεί όπου στεγάζεται το 1ο Γυμνάσιο Ιεράπετρας.

Γεώργιος Παπαγεωργίου

Προτομή του γιατρού Γεώργιου Παπαγεωργίου

Γιατρός με μεγάλη κοινωνική δράση

Γεννημένος στο Μύρτος Λασιθίου το 1908, ο Γεώργιος Παπαγεωργίου ολοκλήρωσε το Γυμνάσιο στην Ιεράπετρα και σπούδασε στην Ιατρική Σχολή Αθηνών. Αποφοίτησε το 1932 και εργάστηκε ως βοηθός του καθηγητή Γερουλάνου. Τρία χρόνια μετά, επέστρεψε στην Ιεράπετρα και παντρεύτηκε την Καίτη Λιοπυράκη.

Μετά το 1940, όταν παρουσιάστηκε στην Κοζάνη ως έφεδρος ανθυπίατρος, ανέπτυξε πολεμική και κοινωνική δράση. Ζήτησε ο ίδιος να πάει στην πρώτη γραμμή του μετώπου στο Τεπελένι και για την προσφορά του προήχθη σε υπίατρο. Παρέμεινε στο νοσοκομείο των Ιωαννίνων και στη συνέχεια επέστρεψε ξανά στο Μύρτος, όπου ανέπτυξε αντιστασιακή δράση. Μετά την απελευθέρωση το 1944 ανέλαβε πρόεδρος της επιτροπής του λαού, η οποία είχε σχηματιστεί με σκοπό να καλυφθεί το κενό εξουσίας. Ενεπλάκη στα γεγονότα του εμφυλίου πολέμου, καθώς συνελήφθη από παρακρατικούς (με πρόσχημα την επίθεση στην Ιεράπετρα του αντάρτη Γιάννη Ποδιά) μαζί με τη Μαρία Λιουδάκη (εκπαιδευτικό και λαογράφο) και τη φίλη της Μαρία Δρανδάκη. Απελευθερώθηκε έπειτα από τις διαμαρτυρίες του ιατρικού κόσμου, χωρίς όμως να καταφέρει να σώσει και τις δύο γυναίκες, οι οποίες βασανίστηκαν και εκτελέστηκαν.

Για την αντιστασιακή του δράση κρίθηκε «επικίνδυνος για τη δημόσια ασφάλεια» και τιμωρήθηκε από το υπουργείο Δημοσίας Τάξεως με υποβιβασμό από υπίατρος σε απλό οπλίτη. Ωστόσο, η πολιτική και αγωνιστική του δράση συνεχίστηκε, ενώ τιμήθηκε και με τον Μεγαλόσταυρο του Τάγματος του Φοίνικα.

Στις εκλογές του 1958 εξελέγη βουλευτής Λασιθίου με την ΕΔΑ και ήταν ο πρώτος αριστερός βουλευτής του Λασιθίου. Απεβίωσε τον Ιανουάριο του 1990 σε ηλικία 82 ετών.

Αγγελος Παπαϊωάννου

Σπουδαίος παιδίατρος, αλλά και ερευνητής

Ο Αγγελος Παπαϊωάννου γεννήθηκε στην πόλη της Ιεράπετρας το 1925 και ήταν γιος του ιατρού Χριστόφορου Παπαϊωάννου, ο οποίος ίδρυσε την πρώτη χειρουργική κλινική της πόλης. Σπούδασε στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και έλαβε το πτυχίο του το 1953. Μετεκπαιδεύτηκε στην Αμερική, στο Πανεπιστήμιο του Ιλινόις, όπου ανέπτυξε ερευνητικό έργο για τα προβλήματα καρδιάς στα βρέφη και στα νήπια. Επιστρέφοντας στην Ελλάδα συνέχισε το ερευνητικό του έργο.

Ο Παπαϊωάννου θήτευσε ως καθηγητής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Ως παιδίατρος, συνετέλεσε στην ανάπτυξη του επιστημονικού κλάδου της παιδοκαρδιολογίας. Ιδρυσε και ανέλαβε πρώτος διευθυντής της μοναδικής στην Ελλάδα Παιδιατρικής Καρδιολογικής Κλινικής στο Νοσοκομείο Παίδων «Αγία Σοφία». Υπήρξε μέλος της Ελληνικής Παιδιατρικής Εταιρείας, της Ελληνικής Καρδιολογικής Εταιρείας, του Διεθνούς Κολλεγίου Αγγειολογίας και της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Παιδικής Καρδιολογίας.

Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Αγγελος Παπαϊωάννου εντόπισε μια μεγάλη βελόνα στην καρδιά ενός παιδιού 5 ετών, προκαλώντας το διεθνές ενδιαφέρον. Οι ακτινογραφίες και οι εξετάσεις στο παιδί δεν έδειχναν καμία καρδιακή βλάβη, ωστόσο διαπιστώθηκε ότι η γιαγιά του είχε καρφώσει προσωρινά στο φόρεμά της τη βελόνα στο ύψος του στήθους και αγκάλιασε σφιχτά το νεογέννητο βρέφος, με αποτέλεσμα να καρφωθεί στο στήθος του μωρού η βελόνα και σταδιακά να προχωρήσει μέσα στην καρδιά του. Η βελόνα αφαιρέθηκε και φυλάσσεται σε ειδική θήκη σε ράφι της ιατρικής βιβλιοθήκης του καθηγητή.

Ο Αγγελος Παπαϊωάννου ασχολήθηκε, επίσης, με τον φιλοτελισμό και ήταν ένας από τους διακεκριμένους εκθέτες με εκθέματα ελληνικού ενδιαφέροντος, όπως «Η ταχυδρομική Ιστορία της Κρήτης (1353-1913)» που τιμήθηκε με χρυσό μετάλλιο σε παγκόσμια έκθεση το 2000. Επιπλέον, υπήρξε πρόεδρος της Ελληνικής Φιλοτελικής Ομοσπονδίας Ελλάδας από το 1980 για περισσότερο από 25 χρόνια. Είχε μάλιστα επιλεγεί ως διεθνής κριτής της Παγκόσμιας Οργάνωσης Φιλοτελισμού. Για το έργο του τιμήθηκε με περισσότερα από 30 μετάλλια. Απεβίωσε στις 7 Οκτωβρίου 2015.

Μέμος Μακρής

Αφησε δύο κοσμήματα για την πόλη μας

Ενας αξιόλογος καλλιτέχνης, που άφησε έντονα το στίγμα του στην περιοχή μας για τις εξαιρετικές ικανότητές του στη γλυπτική, είναι ο Μέμος (Αγαμέμνων) Μακρής (1919-1993), έλληνας γλύπτης του προηγούμενου αιώνα. Γεννήθηκε και πέρασε τα παιδικά του χρόνια στην Πάτρα. Το 1919, η οικογένειά του μετακόμισε στην Αθήνα. Ο Μακρής σπούδασε στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών στην Αθήνα. Την περίοδο της γερμανικής κατοχής, ο Μακρής είχε έντονη δράση στην Εθνική Αντίσταση και μετά την απελευθέρωση έφυγε για το Παρίσι για να συνεχίσει τις σπουδές του. Οι αριστερές του πεποιθήσεις οδήγησαν στην απέλασή του από τη Γαλλία το 1950 και στην εγκατάστασή του στην Ουγγαρία. Εκεί συμμετείχε ενεργά στην καλλιτεχνική, πολιτική και πολιτιστική ζωή της χώρας. Το 1993 πέθανε στην Αθήνα αφήνοντας πίσω του ένα εξαιρετικό έργο.

Ενα από τα έργα του βρίσκεται στον πεζόδρομο της Ιεράπετρας. Πρόκειται για το γλυπτό που απεικονίζει την κόρη του και έχει τίτλο: «Η κόρη μου η Κλειώ». Η Κλειώ, καθισμένη σε ένα κεντρικό σημείο της πόλης διαβάζει με ηρεμία ένα βιβλίο που έχει στα γόνατά της. Το άγαλμα αυτό συμβολίζει τη γαλήνη και την αισθητική ομορφιά της πλατείας, δίνοντας μια ξεχωριστή καλλιτεχνική νότα στον χώρο. Ενα εξίσου σημαντικό έργο του γλύπτη στην πόλη μας είναι το άγαλμα «Οι 3 κόρες», που κοσμεί την πλατεία Γιάννη και Μέμου Μακρή στο νέο σχέδιο πόλης. Το συγκεκριμένο γλυπτό τοποθετήθηκε σε ψηφιδωτό που φτιάχτηκε από τη ζωγράφο Ζιζή Μακρή, σύζυγο του γλύπτη. Γύρω του υπάρχουν 3 κύκλοι, που αντιστοιχούν στις 3 κόρες και αντιπροσωπεύουν τον κύκλο της χαράς, της ζωής και της ηρεμίας. Το έργο αυτό όπως και το προηγούμενο είναι προσφορά του αδελφού του, Γιάννη, στην πόλη της Ιεράπετρας.

Παύλος Κούπερς

Προτομή του γεωπόνου Παύλου Κούπερς

Εφερε επανάσταση στις καλλιέργειες

Ο Παύλος Φέλιξ Χέρμαν Κούπερς (ή Κούπερ ή Κούιπερς) γεννήθηκε το 1939 στην Ολλανδία. Σπούδασε στην Ανώτατη Γεωργική Σχολή της Ολλανδίας και το 1963, 24 μόλις ετών, έφτασε στη Σύρο (στο χωριό Γαλησσάς), όπου εκεί πειραματίστηκε με κηπευτικά. Τον Ιούλιο του 1966 εγκαταστάθηκε οικογενειακώς στην Ιεράπετρα με τη σύζυγό του Βιλελμήνη, με την οποία απέκτησαν δύο κορίτσια, την Κορνηλία και την Πάολα. Ο Κούπερς καλλιέργησε υβρίδια αγγουριού, τα οποία έφερε από την πατρίδα του και δημιούργησε τις κατάλληλες συνθήκες ώστε να ευδοκιμεί η παραγωγή τους στην Ιεράπετρα. Επιπλέον, συνεργάστηκε στενά με τον πρωτεργάτη των θερμοκηπίων Απόστολο Διακάκη.

Η άφιξη του Κούπερς στην Ιεράπετρα συντέλεσε στην αλλαγή του τρόπου χρήσης της γης, αλλά και σε μια σειρά οικονομικών και κοινωνικών αλλαγών. Το όνομά του συνδέθηκε με τη μεγάλη «επανάσταση» στον τομέα των αγροτικών καλλιεργειών. Το 1971, σε ηλικία 32 ετών, ο Κούπερς σκοτώθηκε σε τροχαίο δυστύχημα με τη μοτοσικλέτα του στο Στόμιο (περιοχή της Ιεράπετρας). Στο συγκεκριμένο σημείο σήμερα υπάρχει η προτομή του, έργο του Φρίξου Θεοδοσάκη.

«Στον τόπο απού πρωτόριξε τση γνώσης του το σπόρο,

στο Στόμιο πατριώτες μου, εκειά, στον ίδιο χώρο,

του Παύλου Κούπερ το άγαλμα, ακάτεχος σε άλλους,

αμά, γι ελόγου μας θα πω, θέση ‘χει στσοι Μεγάλους!»

[απόσπασμα από το βιβλίο «Το πέρασμα του Ερωδιού» της Μαρίνας Σαμπροβαλάκη].

Λέων ο Μαθηματικός

Στο Καβούσι το στίγμα του

Ο Λέων ο Μαθηματικός ή Φιλόσοφος ήταν βυζαντινός φιλόσοφος και λόγιος, γνωστός και ως «ο πιο έξυπνος άνθρωπος μέσα στο Βυζάντιο τον 9ο αι.» και ως «ο μεγαλύτερος επιστήμονας του Βυζαντίου», ενώ ήταν γνωστός και για τις… αστρολογικές προβλέψεις του. Διετέλεσε Αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης και αργότερα έγινε επικεφαλής της Σχολής της Μαγναύρας στην Κωνσταντινούπολη. Ο Λέων τελειοποίησε το αρχαίο σύστημα φρυκτωριών. Η φρυκτωρία είναι ένα σύστημα οπτικής επικοινωνίας με φρύκτους, δηλαδή φλεγόμενους πυρσούς (ή δαυλούς) που χρησιμοποιήθηκε στην αρχαιότητα για τη μετάδοση μηνύματος σε μακρινή απόσταση. Ηδη από την περίοδο των πρώτων ανακτόρων (2000 π.Χ.) χρησιμοποιήθηκαν φρυκτωρίες στη μινωική Κρήτη («μινωικοί ασύρματοι»). Σήμερα, διασώζεται φρυκτωρία στο Καβούσι Ιεράπετρας.