Τη φαντασία πώς μπορείς να τη βάλεις στους υπολογιστές;

Συναντήσαμε… διαδικτυακά τον καθηγητή του Χάρβαρντ Πέτρο Κουμουτσάκο. Μας μίλησε για τις αναμνήσεις του από τα θρανία των τάξεών του, για την πορεία του ως επιστήμονα και ερευνητή, για τη ζωή του σήμερα. Ιδού τι απάντησε στις ερωτήσεις μας:

Γνωρίζουμε ότι φοιτήσατε στο Γυμνάσιο του Γυθείου. Θα θέλατε να μοιραστείτε μαζί μας κάποια περιστατικά από τα μαθητικά σας χρόνια, τα οποία πιστεύετε ότι προετοίμασαν τη λαμπρή σας πορεία;

«Θυμάμαι ότι είχα εξαιρετικούς καθηγητές και καταπληκτικούς συμμαθητές. Με τους συμμαθητές και φίλους υπήρχε συναγωνισμός μεταξύ μας, ο οποίος ήταν από τους πιο δύσκολους που είχα ποτέ στη σταδιοδρομία μου. Κυρίως, είχαμε καθηγητές οι οποίοι νοιάζονταν πάρα πολύ για εμάς. Επίσης, νομίζω ότι υπήρχε μία κοινωνία στο Γύθειο η οποία σε ενθάρρυνε με τον τρόπο της να διαβάζεις και να δουλεύεις. Οι δάσκαλοι μας μάθαιναν ότι τίποτα δεν είναι αδύνατο. Δεν σκεφτόμαστε ότι φοιτούσαμε σε ένα δημόσιο, επαρχιακό σχολείο. Πιστεύαμε πως μπορούμε να καταφέρουμε ό,τι μπορεί να πετύχει οποιοσδήποτε άλλος στον κόσμο όλο».

Ως παιδί και έφηβος εκτός από το διάβασμα, βρίσκατε ελεύθερο χρόνο για να ασχοληθείτε με άλλες δραστηριότητες;

«Ναι, πάρα πολύ. Ασχολιόμουν πολύ και με το ποδόσφαιρο, ήμουν και τερματοφύλακας στον Πανγυθειατικό για δύο χρόνια. Δεν είχε πάρα πολλά πράγματα να κάνεις στο Γύθειο, μόνο ποδόσφαιρο, να βγεις καμιά βόλτα, μουσική. Μάθαινα ακορντεόν, αυτό ήταν το μόνο όργανο που μπορούσες να μάθεις τότε, πηγαίναμε κινηματογράφο, βόλτες με τους φίλους στην παραλία. Θέλω να ξέρετε ότι όλα αυτά είναι ιδιαίτερα πράγματα, να μπορείς δηλαδή να πηγαίνεις βόλτες δίπλα στη θάλασσα, σε ένα τόσο ωραίο μέρος, δεν είναι κάτι που το έχουν πολλοί. Είναι κάτι που σε εμπνέει… Είναι μεγάλο προτέρημα που μας φαίνεται προφανές, αλλά δεν είναι τόσο δεδομένο. Για παράδειγμα, τα παιδιά μου δεν έχουν αυτό το προνόμιο, παρότι μπορεί να φοιτούν σε σχολεία ίσως φαινομενικά καλύτερα από το Γυμνάσιο του Γυθείου».

Εχουμε διαβάσει για τις σπουδές σας, τις έρευνές σας, τις υποτροφίες από τα καλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου. Θα θέλατε να μιλήσετε για τις κλίσεις, τα στοιχεία εκείνα που σας βοήθησαν να πετύχετε τον στόχο σας; Μιλήστε μας επίσης για την ακαδημαϊκή σας πορεία.

«Ναι, νομίζω το πιο σημαντικό ήταν η δουλειά και μετά η τύχη. Ο Αϊνστάιν είχε πει ότι στην επιστήμη το 99% είναι ιδρώτας και το 1% ταλέντο και νομίζω ότι κάπως έτσι είναι. Βασικά να μην τα παρατάς, να βάλεις κάποιον σκοπό. Θυμάμαι ότι από μικρός ήθελα να γίνω καθηγητής. Με ενδιέφερε πολύ η επιστήμη και η έρευνα. Δεν έβλεπα μπροστά μου εμπόδια, είχα ίσως μια ανόητη γενναιότητα, που τελικά δούλεψε. Χρειάζεσαι τύχη, χρειάζεσαι πολύ μεγάλη τύχη… Οπότε, εάν θέλετε κάποιο μυστικό, νομίζω ότι είναι η πολλή δουλειά και να μην τα παρατάς. Να πιστεύεις αυτό που κάνεις, αλλά μερικές φορές χρειάζεται να θυσιάσεις πράγματα, οπότε δεν είναι πάντα εύκολα, είναι πόλεμος με τον εαυτό σου. Τώρα, ειλικρινά σας λέω, από τις καλύτερες σπουδές που έκανα ήταν στο Γυμνάσιο και στο Λύκειο στο Γύθειο. Θυμάμαι ακόμα τους καθηγητές που μας έκαναν Μαθηματικά, τον κύριο Σταύρο Χαλουλάκο, τους καθηγητές που μας έκαναν Λογοτεχνία, την κυρία Αννυ Κουνέλη. Η Λογοτεχνία ήτανε πολύ σημαντική ακόμα και για τα Μαθηματικά. Οι καθηγητές μας πάνω από όλα μας βοηθούσαν να μάθουμε να σκεφτόμαστε. Διαβάζαμε την «Οδύσσεια» και κοιτάζαμε πώς να βρούμε πολιτιστικά στοιχεία, κάτι ανάλογο κάνουμε τώρα όταν διαβάζουμε δημοσιεύσεις, κοιτάμε να βρούμε ποιο είναι το ιδιαίτερο στοιχείο. Ο τρόπος που μας τα έμαθε ο Σταύρος και η Αννυ μού έχει μείνει. Θυμάμαι τον Σταύρο να λέει ότι όταν αρχίσεις να λύνεις ένα μαθηματικό πρόβλημα παίρνεις ένα χαρτί και αρχίζεις και γράφεις κάτω ό,τι ξέρεις και σιγά-σιγά η λύση βγαίνει. Ακόμα το χρησιμοποιώ αυτό. Φοίτησα στο Πολυτεχνείο ναυπηγός, μετά ήμουν έναν χρόνο στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν, μετά στο Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Καλιφόρνιας (Caltech). Να σημειώσω πως σε πολλά από αυτά που έκανα είχα αποτυχίες. Για παράδειγμα, όταν τελείωσα ναυπηγός ήθελα να πάω στο ΜΙΤ, αλλά τότε το ΜΙΤ δεν με πήρε και πήγα στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν το οποίο το θεώρησα αποτυχία για εμένα, αλλά μετά το Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν είδα ότι δεν υπάρχει μονάχα η ναυπηγική, είδα ότι υπάρχουν και τα μαθηματικά και η αεροναυπηγική και έτσι πήγα στο Caltech που είναι το αντίστοιχο, ίσως και καλύτερο από το ΜΙΤ. Αν είχα πάει στο ΜΙΤ, ίσως δεν θα είχα πάει στο Caltech. Οταν τελείωσα το Caltech δεν ήθελα να συνεχίσω σε ακαδημαϊκή καριέρα, ήθελα να εργαστώ στα Ηνωμένα Εθνη. Εκανα πενήντα αιτήσεις για να πάω να δουλέψω στα Ηνωμένα Εθνη, αλλά πήρα πενήντα αρνητικές απαντήσεις, γιατί αυτά που είχα σπουδάσει δεν είναι σχετικά με αυτά που ζητούσαν. Οπότε μετά συνέχισα, πήγα στο Στάνφορντ, μετά ήμουν στη NASA. Αργότερα πήγα στην Ελβετία, και έμεινα είκοσι τρία χρόνια. Το Πολυτεχνείο της Ελβετίας είναι πάρα πολύ καλό, διαφορετικό λίγο με την Αμερική. Από πέρυσι τον Γενάρη ξεκίνησα ως καθηγητής στο Χάρβαρντ, είμαι διευθυντής στο τμήμα εφαρμοσμένων μαθηματικών και στο ινστιτούτο υπολογιστικής επιστήμης. Εχω λοιπόν περάσει από εφαρμοσμένα μαθηματικά, από μηχανολόγος, από ναυπηγός… Ετσι έχει η σταδιοδρομία μου».

Υπήρξαν άνθρωποι του περιβάλλοντός σας, του οικογενειακού, του σχολικού, οι οποίοι σας επηρέασαν, σας ενέπνευσαν;

«Ναι, βασικά ο πρώτοι δύο άνθρωποι είναι η μάνα μου και ο πατέρας μου. Με τη μάνα μου θυμάμαι στην Α’ ή Β’ Δημοτικού να κάθεται συνέχεια δίπλα μου και να με διαβάζει. Δεν μου άρεσε να διαβάζω, μου άρεσε να πηγαίνω βόλτες. Θυμάμαι να με μαζεύει, να με βάζει να γράφω, θυμάμαι χαρακτηριστικά ότι τότε κάναμε καλλιγραφία στην Α’ Δημοτικού. Μου φαινόταν το πιο ανόητο πράγμα να κάνεις καλλιγραφία, είχαμε μάλιστα κάτι ιδιαίτερα τετράδια. Αν υπάρχει κάτι που έμεινε από αυτό είναι σήμερα, όταν γράφω σημειώσεις για να μοιράσω στους μαθητές, μου έχει μείνει η καλλιγραφία. Δεν χρειάζεται ούτε καν να τις τυπώνω. Είμαι περήφανος για αυτό, αυτό που έμαθα στην Α’ Δημοτικού. Ο πατέρας μου δεν ήτανε μορφωμένος, δεν είχε τελειώσει καν το Γυμνάσιο, αλλά τον θυμάμαι, ενώ ήταν δεξιός, όταν ζητούσα βιβλία του Ρίτσου, του Λουντέμη ή του Βρεττάκου μού τα αγόραζε χωρίς δεύτερες σκέψεις. Υπήρχε μεγάλη αγάπη από την οικογένεια μου, τους γονείς και τα αδέλφια μου, και μεγάλες θυσίες. Επίσης ήταν όλο το περιβάλλον στο Γύθειο και οι γονείς των συμμαθητών μου».

Θέλετε να μας μιλήσετε για το ερευνητικό σας έργο, τα πειράματα; Θα μας ενδιέφερε πολύ να μας μιλήσετε για τους υπερυπολογιστές, τη ρομποτική, τη νανομηχανική, την τεχνητή νοημοσύνη κ.λπ.

«Ναι. Προσπαθώ να συνδυάσω μαθηματικά με υπολογιστές. Γιατί το κάνουμε αυτό; Οταν θέλεις να λύσεις προβλήματα, παράδειγμα, η ροή του αέρα γύρω από ένα αεροπλάνο, η ροή του αίματος μέσα στο σώμα ή κάτι στη νανοτεχνολογία, τα προβλήματα αυτά είναι αρκετά και σύνθετα. Δεν μπορείς να λύσεις δύσκολα ή σύνθετα προβλήματα μόνο με μαθηματικά. Είναι ενδιαφέρον να κάνεις μαθηματικά που μπορείς να τα χρησιμοποιήσεις μαζί με υπολογιστές. Πρωτοσυνάντησα υπολογιστή το 1986, όταν μπήκα στο Πολυτεχνείο. Αμα υπολογίσεις 35 χρόνια μετά, η ισχύς των υπολογιστών έχει μεγαλώσει κατά ένα τρισεκατομμύριο. Αυτό το νούμερο είναι τρομερό. Φαντάσου να έχεις ένα εργαλείο να βλέπει σε απόσταση ένα μέτρο και μετά από 35 χρόνια να μπορείς να δεις με την ίδια ικανότητα στους γαλαξίες. Για να χρησιμοποιήσεις αυτή την τεχνολογία χρειάζεται να κάνεις τα αντίστοιχα μαθηματικά και να δημιουργείς μαθηματικά μοντέλα. Πρόσφατα, γίνεται πολύς λόγος για την τεχνητή νοημοσύνη, η οποία είναι δύσκολος όρος, γιατί κατ’ αρχάς δεν ξέρουμε ακριβώς τι σημαίνει νοημοσύνη, για να ξεκινήσουμε. Πώς σκέφτεται το μυαλό, το ανθρώπινο και σε τι διαφέρει από τους αλγορίθμους; Το μυαλό χρειάζεται λίγη ενέργεια για να σκεφτεί ενώ, όταν χρησιμοποιούμε τους υπερυπολογιστές, για να τρέξουμε ένα πρόγραμμα, για να κάνουμε μία και μόνο μία προσομοίωση, θα χρησιμοποιήσουμε όσο φως χρειάζεται το Γύθειο για έναν μήνα. Πρέπει να τροφοδοτήσεις με ηλεκτρισμό τον υπολογιστή, να τον ψύξεις, γιατί θερμαίνεται. Κάνουμε χιλιάδες τέτοιες προσομοιώσεις. Αρα το ανθρώπινο μυαλό κάνει πράγματα πολύ πιο οικονομικά!».

Θέλετε να μας μιλήσετε για τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης;

«Η τεχνητή νοημοσύνη τελευταία ακούγεται πολύ. Είναι πολύ ενδιαφέρουσα περιοχή και υπάρχει και ενδιαφέρον από το Facebook, το Instagram, το Google, το tik tok κ.λπ. Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να βοηθήσει από τη γεωργία ως την άμυνα και τον τουρισμό. Αλλά διευκολύνει παράλληλα να χρησιμοποιούν τους ανθρώπους σαν καταναλωτές. Υπάρχουν πάρα πολλές υπερβολές, προκύπτουν πάρα πολλοί κίνδυνοι. Χρειάζεται κριτική σκέψη, να προσέχετε…».

Ο υπερυπολογιστής, τα ρομπότ λέτε να γίνουν εξελιγμένος τύπος ανθρώπου;

«Οσο ζω τουλάχιστον, δεν νομίζω να υπάρχει καμία σύγκριση μεταξύ ανθρώπων και υπολογιστών. Ο άνθρωπός έχει ψυχή, έχει φιλότιμο, έχει αισθήματα. Οι υπολογιστές είναι πολύ σημαντικοί για να λύσουν προβλήματα. Χρειάζεται κάποιος άνθρωπος πάντα, να έχει μια ιδέα, να κάνει πράγματα, αφού οι άνθρωποι διαθέτουν τη φαντασία. Τη φαντασία πώς μπορείς να τη βάλεις στους υπολογιστές; Η φαντασία είναι σημαντική, για να σκέπτεται κανείς πράγματα που δεν υπάρχουν. Μπορείς να βρεις μαθηματική λύση μέσω της φαντασίας ή να γράψεις κάποιο ποίημα ή μυθιστόρημα. Δεν νομίζω ότι οι υπολογιστές μπορούν να τα κάνουν αυτά, και δεν μπορούμε να έχουμε μαζί τους τη σχέση που έχουν οι άνθρωποι μεταξύ τους. Θα έλεγα ότι δεν υπάρχει ουσιαστικά καμία σχέση, άλλο το ένα, άλλο το άλλο, νομίζω».

Διαβάσαμε ότι είστε ο ιδρυτής του Ελληνικού Ινστιτούτου Προηγμένων Μελετών. Πώς ξεκίνησε; Ποιος είναι ο ρόλος του;

«Το Ελληνικό Ινστιτούτο Αναπτυγμένων Μελετών είναι μια ιδέα που ξεκίνησα μαζί με δύο άλλους φίλους, πέρυσι το καλοκαίρι. Ο λόγος που το σκεφτήκαμε είναι, όταν βλέπαμε τα τουρκικά πλοία να μπαινοβγαίνουν στο Αιγαίο. Σκεφτήκαμε τι σωστό κάνουν οι γείτονες Τούρκοι και πώς έχουν αποκτήσει προηγμένη τεχνολογία. Βλέπουμε πως οι Τούρκοι έχουν ιδρύσει πάρα πολύ καλά πανεπιστήμια και έχουν αναπτύξει βιομηχανία πάνω στην επιστήμη. Τα drones τα φτιάχνουν έχοντας κάνει πολλή έρευνα και μάλιστα πολλοί από τους Τούρκους που φτιάχνουν τα drones έχουν εκπαιδευτεί από έλληνες καθηγητές του εξωτερικού. Νομίζω πως οι Ελληνες της διασποράς είναι ένας θησαυρός για την Ελλάδα. Οι Ελληνες της διασποράς είναι άνθρωποι που σπούδασαν στα καλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου, κατέχουν σημαντικές θέσεις και πολύτιμες εμπειρίες. Σκεφτήκαμε πώς θα μπορούσαμε να βοηθήσουμε με αυτά την πατρίδα μας. Οπότε ιδρύσαμε αυτό το Ινστιτούτο Αναπτυγμένων Σπουδών και στοχεύουμε να χτίσουμε γέφυρες μεταξύ των Ελλήνων της διασποράς με τους συναδέλφους της Ελλάδας. Προσπαθούμε να δημιουργήσουμε αυτή τη γέφυρα μεταξύ μας, ώστε να υπάρχει επαφή και ροή σε θέματα τεχνογνωσίας. Ελπίζουμε το επόμενο καλοκαίρι να ιδρύσουμε και έναν φυσικό χώρο, όπου θα μπορούν να έρχονται σε επαφή Ελληνες της διασποράς με συναδέλφους στην Ελλάδα. Παράλληλα προσπαθούμε να δώσουμε υποτροφίες σε παιδιά από την Ελλάδα να έρχονται έξω και το αντίστροφο. Υπάρχει πολλή θέληση και πολλή δουλειά μπροστά μας».

Οταν φεύγετε από το Γύθειο, τι συνήθως παίρνετε μαζί σας;

«Την αγκαλιά και την ευχή της μάνας μου, τα πρόσωπα από τα αδέλφια μου, τα γέλια με τους φίλους μου, το φως και τη θάλασσα. Είναι συναισθηματικά τα πράγματα περισσότερο, που παίρνω μαζί μου, από το Γύθειο. Θυμάμαι πόσο όμορφο μέρος ήταν και εύχομαι στα νέα παιδιά να διαφυλάξετε αυτό το ωραίο μέρος, σαν κληρονομιά και για τους επόμενους. Εκτιμώ επίσης, το γεγονός της (διαδικτυακής) συνάντησής μας. Είναι μεγάλη μου χαρά!».

Κλειδί ο αλληλοσεβασμός για δασκάλους και μαθητές

Είχατε αναφέρει σε συνέντευξή σας ότι «οι καλύτεροι δάσκαλοι είναι οι μαθητές μας». Δώστε μας τα φώτα σας, ως δάσκαλος. Τι θα συμβουλεύατε δασκάλους και μαθητές;

«Νομίζω ότι είναι σημαντικό για τους μαθητές και δασκάλους πάντα να σέβεται ο ένας τον άλλον. Κάτι που έχω παρατηρήσει στους μαθητές μου, είναι ότι όσο περισσότερο τους σέβεσαι και τους αφήνεις ελευθέρους τόσο πιο ενδιαφέροντα πράγματα γίνονται. Το μόνο που προσπαθώ να κάνω ουσιαστικά είναι να λειτουργώ εγώ σαν γέφυρα να περάσουν από τη μία μεριά στην άλλη και να τους δίνω μερικές ωθήσεις από εδώ και από εκεί. Τους μαθαίνω δηλαδή να δουλεύουν σκληρά… Θαυμάζω τους μαθητές μου και τις διδακτορικές διατριβές που επιβλέπω. Είναι σαν πνευματικά παιδιά, είναι σαν να φυτεύεις κάτι από τον εαυτό σου και να το βλέπεις να πολλαπλασιάζεται. Το ίδιο συμβαίνει και στο Γυμνάσιο, στο Δημοτικό, οπουδήποτε υπάρχει αυτή η σχέση. Αμα θέλετε να σας πω την αμαρτία μου, δεν ήμουν πάντα ο πιο ήσυχος μαθητής στο σχολείο. Πρέπει να ήμουν ο μόνος που πήρα αποβολή μάλιστα από την τάξη μου, γιατί έφερα ξυπνητήρι στην τάξη! Οταν κοιτάζω πίσω, στενοχωριέμαι… Οι μαθητές είναι πιο φρέσκα μυαλά, αν τους δώσεις ελευθερία μπορούν να κάνουν μεγάλα πράγματα, αλλά πρέπει να δέχονται και κάποια καθοδήγηση και να έχουν μέτρο. Δεν μπορείς να δώσεις συνταγή, αλλά είναι τρομερά πολύ σπουδαία ανθρώπινη σχέση ο δάσκαλος με τον μαθητή. Ο Μέγας Αλέξανδρος έλεγε “στους γονείς μου χρωστάω το ζην και στους δασκάλους το ευ ζην”. Οταν μεγαλώνεις, το βλέπεις ότι είναι έτσι».