«Απ’ τον τόπο μου έχω φύγει,
απ’ τη Χαλκίδα,
βρυσομάνα των νερών της ξακουστής
της Αρέθουσας, που ρέουν κοντά στη θάλασσα·
μέσ’ απ’ του Εύριπου το ρέμα
το στενό αφού πέρασα, άραξα
στης Αυλίδας τ’ ακρογιάλι,
στου γιαλού την αμμουδιά·
Απ’ της Αρτεμης το πλούσιο σε θυσίες
άλσος πέρασα τρεχάτη
των Δαναών να δω ποθούσα
το στρατό»
Ευριπίδης, «Ιφιγένεια εν Αυλίδι»
Τόσο κοντά μας και όμως τόσο άγνωστος ο μυθικός τόπος της θυσίας της Ιφιγένειας και του απόπλου των ελληνικών πλοίων για την Τροία. Ολοι, και όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά σε ολόκληρο τον κόσμο, γνωρίζουν από τον Ομηρο τις περιπέτειες των ηρώων του Τρωικού Κύκλου. Αυτό που είναι άγνωστο είναι ότι υπάρχει ένας τόπος πραγματικός και όχι της φαντασίας, ένας τόπος όπου φυτρώνουν κάθε άνοιξη παπαρούνες και κάθε λογής χορτάρια, ένας τόπος που μπορείς να τον περπατήσεις στ’ αχνάρια του Αγαμέμνονα και του Αχιλλέα, ένας τόπος μοναδικός που παραμένει άγνωστος σε όλους, ακόμη και σε εμάς που κατοικούμε σε απόσταση αναπνοής, ο αρχαιολογικός χώρος της Αυλίδας με το ιερό της Αρτεμης.
10 Νοεμβρίου του 2022: Μια μέρα ηλιόλουστη, σχεδόν καλοκαιρινή, αποφασίσαμε να επισκεφθούμε αυτόν τον άγνωστο τόπο. Συνοδός μας η αρχιτέκτονας Μαίρη Μουρσελλά, η οποία έχει ασχοληθεί με την αποτύπωση του ευρύτερου αρχαιολογικού και βιομηχανικού χώρου της Αυλίδας και έχει σχεδιάσει τον θεατρικό χώρο που επισκεφθήκαμε στο τέλος της ξενάγησής μας.
Ο αρχαιολογικός χώρος της Αυλίδας είναι μια τεράστια περιοχή με εμβαδό 6.000 στρέμματα και περιλαμβάνει το Μεγάλο Βαθύ, που είναι σήμερα τα ναυπηγεία, το Μικρό Βαθύ, το μέρος του Τσιμεντάδικου, το μεγάλο Βουνό με τα ελληνιστικά τείχη 11 χιλιομέτρων, τον λόφο Νησί για τον οποίο υπάρχουν αναφορές ότι βρισκόταν η μυκηναϊκή ακρόπολη και άλλα. Ολα αυτά τα αγνοούσαμε, βλέπαμε απλώς μια εικόνα φυσικής ομορφιάς, με τους λόφους, τους θαλασσινούς όρμους και από την άλλη μεριά σαν παραφωνία τον βιομηχανικό όγκο του Τσιμεντάδικου.
Το ιερό της Αρτέμιδος
Πρώτη στάση: το ιερό της Αυλιδείας Αρτέμιδος που «ήρθε στο φως τυχαία», όπως μας είπε η κυρία Μουρσελλά, «το 1941, όταν ήδη λειτουργούσε το εργοστάσιο τσιμέντου και οι Γερμανοί είχαν δώσει εντολή να γίνει διάνοιξη του δρόμου». Ο αρχαιολόγος που έκανε τις ανασκαφές από το 1956 έως το 1961 ήταν ο Ιωάννης Θρεψιάδης. Ο ναός είναι κτίσμα των κλασικών χρόνων του 5ου αι. π.Χ. και πιθανόν κτίστηκε πάνω στα ερείπια παλαιότερου ναού. Κατά τις ανασκαφές βρέθηκε πλήθος αναθημάτων που μαρτυρούν τη σπουδαιότητα του ναού.
Συνεχίσαμε προς το πρώτο λατομείο του Τσιμεντάδικου, διαδρομή ιδιαίτερης ομορφιάς πλάι σε έναν υγρότοπο μέσα από ένα κατάφυτο τοπίο με διάσπαρτα τα ερείπια από διάφορα κτίσματα που εξυπηρετούσαν το Τσιμεντάδικο κατά τα πρώτα χρόνια της λειτουργίας του.
Οταν φτάσαμε στο λατομείο, η εικόνα έμοιαζε με σεληνιακό τοπίο. Κάποιος είπε ότι εκεί και με σκηνικό στο βάθος το τεράστιο πολύπλοκο βιομηχανικό κτίριο θα μπορούσε να γυριστεί ταινία επιστημονικής φαντασίας. Ο μαγικός, όπως φάνηκε στα μάτια μας, χώρος χρησιμοποιείται ως εφήμερο θέατρο. Το μόνο σταθερό κομμάτι είναι το κυκλικό μέρος και η πίσω από αυτό σιδερένια κατασκευή της σκηνής. Ο χώρος που ακολουθεί τη δομή του αρχαίου θεατρικού οικοδομήματος έχει διαμορφωθεί από την κυρία Μουρσελλά και η επίσημη ονομασία που του δόθηκε από τον δήμο είναι «Θέατρο Αυλιδείας Αρτέμιδος».
Παραστάσεις και φεστιβάλ
Εδώ δίνονται παραστάσεις από το 2012, όταν το Θέατρο Χαλκίδας παρουσίασε την «Ιφιγένεια εν Αυλίδι» και από το 2017 οργανώνει για έναν μήνα το Bio-Mechanical Festival με στόχο να δώσει βήμα για καλλιτεχνική έκφραση σε νέους και ομάδες από όλον τον κόσμο και να αναδείξει το τοπόσημο του ιερού ναού της Αυλιδείας Αρτέμιδος σε πολιτιστικό χώρο διεθνούς εμβέλειας.
Αυτό που μας έκανε εντύπωση είναι οι πολλές όψεις αυτού του χώρου, αρχαία μνημεία, όμορφο φυσικό περιβάλλον, αλλά και βιομηχανικά κτίσματα της νεότερης εποχής. Ρωτήσαμε την κυρία Μουρσελλά αν μπορούν όλα αυτά να συνυπάρξουν και μας απάντησε ότι «ο τόπος αυτός είναι ένας τόπος παλίμψηστος πάνω στον οποίο διαβάζει κανείς την ιστορία του από την αρχαιότητα μέχρι το σήμερα με το Τσιμεντάδικο (1928-2013). Οι περισσότερες οικογένειες στη Χαλκίδα και τις γύρω περιοχές έχουν ανθρώπους που εργάστηκαν στο Τσιμεντάδικο, είναι μια βιομηχανική μονάδα από την οποία βγήκε το τσιμέντο που έχτισε τη σύγχρονη εποχή. Κανείς δεν επιθυμεί να λειτουργήσει ξανά επιβαρύνοντας τον τόπο και κατατρώγοντας τον αρχαιολογικό χώρο. Είναι όμως κομμάτι της ιστορίας του τόπου και αξίζει να διατηρηθεί υποδεχόμενο νέες λειτουργίες προς όφελος της πόλης: αίθουσες εκθέσεων, θέατρο, μουσείο για τη βιομηχανική ιστορία του τόπου κ.λπ.».
Οι σκέψεις μας, στην επιστροφή, ήταν ότι πρόκειται για τόπο ανεκτίμητης ιστορικής και εθνικής σημασίας και αξίζει να τον γνωρίσουμε και να τον προστατεύσουμε.
Διαδραστικό ταξίδι στο παρελθόν
Το νέο αρχαιολογικό μουσείο της πόλης στεγάζεται σε βιομηχανικό κτίριο των αρχών του 20ού αιώνα, την οινοπνευματοποιία με την επωνυμία «Αρέθουσα Α.Ε.», που έχει ανακηρυχθεί μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς. Πρόκειται για ένα σύγχρονο ανακαινισμένο κτίριο-κόσμημα για την πόλη της Χαλκίδας. Μία θεματική έκθεση μάλιστα, ζωντανεύει εξέχουσες πτυχές της ιστορίας της Εύβοιας. Στο μουσείο υπάρχει εικαστική ψηφιακή διαδραστική εγκατάσταση που ολοκληρώνει την επίσκεψη με παιγνιώδη τρόπο. Ανοίξτε και κλείστε το ψηφιακό Βιβλίο του Πολιτισμού και περιηγηθείτε κάθε φορά σε διαφορετική σελίδα της ανθρώπινης δημιουργίας και δράσης.
