Τα θεμέλια της ΕΕ στα Δωδεκάνησα

Γνωρίζετε ότι η Ρόδος αποτέλεσε φάρο πολιτιστικής διπλωματίας και διακρίθηκε για την παραδειγματική της πορεία στην προώθηση της ειρήνης και της συνεργασίας μέσα από την αναγνώριση της αξίας του διαφορετικού; Στην έρευνά μας, ανακαλύψαμε μια ίσως όχι τόσο διαδεδομένη πτυχή της ιστορίας της Ρόδου που επισφραγίζει την αντίληψη πως μέσα από τη συνεργασία μπορεί να υπάρξει πρόοδος και να δημιουργηθεί το κατάλληλο περιβάλλον για την ανάπτυξη και εξέλιξη του πολιτισμού. Πολύτιμος οδηγός μας σε αυτή την έρευνα ήταν ο καθηγητής του Τμήματος Μεσογειακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αιγαίου Σπύρος Συρόπουλος, ο οποίος φώτισε αυτή την άγνωστη πλευρά της ιστορίας του νησιού μας.

Πρωτοπόρος στις συνεργασίες

Η Ευρωπαϊκή Ενωση σήμερα αποτελεί μια επιτυχημένη οικονομική κοινότητα που προωθεί τη συνεργασία, την οικονομική βοήθεια και την αλληλεγγύη. Ισως όμως δεν γνωρίζετε ότι η Ρόδος ήταν ένα από τα πρώτα μέρη που ανέπτυξαν αυτή τη οικονομική συνεργασία με πολιτικές παραμέτρους και δημιούργησαν το πεδίο για αρμονική συνύπαρξη με λαούς άλλων περιοχών.

Ας πάρουμε όμως την ιστορία από την αρχή. Τον 7ο προς 6ο αιώνα προ Χριστού, τρεις μεγάλες πόλεις της Ρόδου, η Λίνδος, η Κάμειρος και η Ιαλυσός, ένωσαν τις δυνάμεις τους με άλλες πόλεις στην περιοχή, συμπεριλαμβανομένης της Κω, αλλά και της Κνίδου και της Αλικαρνασσού (περιοχές που πλέον ανήκουν στην Τουρκία) και δημιούργησαν τη «Δωρική Εξάπολη», για να ανταλλάσσουν αγαθά και να παρέχουν βοήθεια μεταξύ τους. Αναφερόμαστε, λοιπόν, σε μια αρχική σύλληψη της διεθνούς συνεργασίας σε μορφή οργανισμού για πρώτη φορά στη Μεσόγειο.

Ο πλούτος και η κοινωνική θέση εξασφάλιζαν τον έλεγχο των εξουσιών, αλλά οι Ρόδιοι χρησιμοποίησαν αυτόν τον πλούτο για να διαμορφώσουν μια κοινωνία με έντονη δημόσια μέριμνα για όλους τους πολίτες

Η γεωγραφική θέση της Ρόδου έπαιξε σημαντικό ρόλο, γιατί βρισκόταν κοντά στην Αίγυπτο και τη Βόρεια Αφρική και αυτό έκανε εύκολη τη διακίνηση προϊόντων μέσω της θάλασσας. Η Ρόδος έγινε πλούσια από την εμπορία τροφίμων και άλλων αγαθών, κυρίως σιτηρών από την Αίγυπτο. Οι κάτοικοί της έγιναν γνωστοί για την ικανότητά τους να κατασκευάζουν πλοία και να διακινούν αυτά τα αγαθά σε όλον τον αρχαίο κόσμο.

Αλλά και η ίδια η δημιουργία της πόλης της Ρόδου αποτελεί παράδειγμα ότι η συνένωση διασφαλίζει την ειρήνη και την ευημερία, καθώς διοικητικοί εκπρόσωποι της Λίνδου, της Καμείρου και της Ιαλυσού ένωσαν τις δυνάμεις τους και έκτισαν μαζί την πόλη της Ρόδου. Μάλιστα, είναι μία από τις λίγες πόλεις στην Ελλάδα που γνωρίζουμε ότι ιδρύθηκε το 408 π.Χ. από τον Δωριέα, γιο του Διαγόρα, του μεγάλου ολυμπιονίκη. Ετσι, δημιουργήθηκε η πόλη της Ρόδου και έγινε ένα σημαντικό εμπορικό κέντρο με ακρόπολη, αρχαίο στάδιο μεγάλου μεγέθους, τείχη και πέντε φυσικά λιμάνια, τα οποία οι αρχαίοι Ρόδιοι χρησιμοποιούσαν για τη ναυσιπλοΐα. Η διαδικασία ονομάζεται συνοικισμός καθώς η δημιουργία της προέκυψε από τη συνεργασία όλων.

Κοινωνία αποδοχής και ενσωμάτωσης

Ο Στράβωνας περιγράφει τη Ρόδο ως μια αριστοκρατία μεταμφιεσμένη σε δημοκρατία και αυτή η περιγραφή αντανακλά τον τρόπο με τον οποίο λειτουργούσε η κοινωνική και πολιτική δομή της πόλης. Ο πλούτος και η κοινωνική θέση εξασφάλιζαν τον έλεγχο των εξουσιών, αλλά οι Ρόδιοι χρησιμοποίησαν αυτόν τον πλούτο για να διαμορφώσουν μια κοινωνία με έντονη δημόσια μέριμνα για όλους τους πολίτες.

Συχνά αναφερόταν στην αρχαιότητα ότι δεν υπήρχαν φτωχοί στη Ρόδο, καθώς υπήρχαν χορηγίες, που καταδεικνύουν την ύπαρξη δημόσιας μέριμνας για την ευημερία όλων των πολιτών, δείχνοντας την επιθυμία της πόλης να διατηρήσει ένα επίπεδο οικονομικής και κοινωνικής ισότητας.

Σε αντίθεση με την Αρχαία Αθήνα, όπου οι μέτοικοι υπέφεραν από τον βαρύ φόρο του μετοικίου και είχαν λιγότερη συμμετοχή στη δημόσια ζωή, οι μέτοικοι στη Ρόδο είχαν ισότιμη θέση στην οικονομική ζωή και συνέβαλαν ενεργά στην ευημερία της πόλης. Αυτό συνέβαλε στην πλούσια πολιτιστική και κοινωνική ζωή της πόλης, εμπλουτίζοντας τη με ποικίλες επιρροές και προσεγγίσεις.

Η συνύπαρξη με τους μετοίκους εμπλούτισε τη Ρόδο και την κατέστησε μια από τις πιο ακμάζουσες και πολυπολιτισμικές πόλεις της Αρχαίας Ελλάδας, αναδεικνύοντας μια πολιτική φιλοξενίας και ενσωμάτωσης της ετερότητας που αντικατοπτρίζει τις αξίες και την πολιτική που ακολουθεί σήμερα η Ευρωπαϊκή Ενωση.

Με άξονα την ουδετερότητα

Η Ρόδος επίσης ξεχωρίζει για την πολιτική της ουδετερότητας. Η ιστορία του νησιού συνδέεται στενά με το ναυτικό και την ανάπτυξη μιας εύπορης αριστοκρατικής τάξης που διαχειριζόταν με σύνεση όχι μόνο την οικονομία αλλά και τις διεθνείς σχέσεις και την πολιτική. Αυτή η πολιτική εγγυάται τις συνθήκες για την οικονομική ευμάρεια της Ρόδου, κυρίως μέσω του εμπορίου σιτηρών, τα οποία εισέρχονταν από την Αίγυπτο και την περιοχή του Εύξεινου Πόντου, αλλά και από την Κάτω Ιταλία και τη Σικελία. Αυτοί οι δύο παράγοντες, το ναυτικό και η πολιτική της Ρόδου, διαμόρφωσαν τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της διπλωματίας από την αρχή της ιστορίας του νησιού μέχρι την κλασική και ελληνιστική εποχή.

Για να διατηρήσει την ανεξαρτησία της η Ρόδος ήταν ανάγκη να αξιοποιήσει το γεωγραφικό της πλεονέκτημα, δηλαδή τη θέση της ως νησιού, και να κεφαλαιοποιήσει αυτό το πλεονέκτημα με τις οχυρώσεις και το ναυτικό που ανέπτυξε, το οποίο ήταν εφικτό λόγω του πλούτου που παρήγαγε η εμπορική της δραστηριότητα. Η συνέχιση και ανάπτυξη του εμπορίου ήταν ζωτικής σημασίας για τη μακροπρόθεσμη ασφάλεια της Ρόδου, και οι στρατηγικοί στόχοι του νησιού στην Ανατολική Μεσόγειο διαμορφώνονταν από το ενδιαφέρον για τα ναυτιλιακά συμφέροντα, όπως η καταπολέμηση της πειρατείας, η προώθηση της ειρήνης και η διατήρηση μιας ισορροπίας δυνάμεων ανάμεσα στις μεγάλες μοναρχίες.

Εργαστήριο προηγμένης διπλωματίας

Οι συνθήκες που είχαν διαμορφωθεί στο νησί δημιούργησαν τις προϋποθέσεις για μια απαράμιλλη παράδοση στην παραγωγή ρητόρων και διαμεσολαβητών, οι οποίοι κατέστησαν το νησί ένα εργαστήριο προηγμένης διπλωματίας που θυμίζει τον σύγχρονο ρόλο της Ευρωπαϊκής Ενωσης στη σύγχρονη διεθνή πραγματικότητα. Η εκπαίδευση αυτών των ρητόρων στις τεχνικές χειρισμού συγκρουσιακών θέσεων και συμφερόντων ήταν ένας σημαντικός παράγοντας στην εξωτερική πολιτική των Ροδίων.

Ο Ιούλιος Καίσαρας ήταν ένας από τους πολλούς αριστοκράτες της αρχαιότητας που προτίμησαν τη Ρόδο για να σπουδάσουν τη ρητορική τέχνη

Η έλευση του φημισμένου ρήτορα Αισχίνη στο νησί, πιθανότατα το 330/29 π.Χ., συνέβαλε σημαντικά στην ίδρυση των περίφημων ρητορικών σχολών της Ρόδου. Αυτές οι σχολές διατηρούνταν ακόμη και κατά τη διάρκεια της οικονομικής παρακμής της Ρόδου, καθώς έγιναν γνωστές για την υψηλή ποιότητα της διδασκαλίας τους. Ενα χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο ρήτορας Κικέρων, αλλά και ο Ιούλιος Καίσαρας, ο οποίος μετέβη στη Ρόδο για να διδαχθεί ρητορική από τον Μόλωνα τον Ρόδιο.

Αυτό το εργαστήριο παραγωγής ρητόρων και διαμεσολαβητών αποτέλεσε έναν από τους βασικούς πυλώνες της επιτυχημένης διπλωματίας της Ρόδου κατά την αρχαία εποχή.

Η πόλη σε ρόλο διαμεσολαβητή

Ετσι, το νησί χάρη σε αυτούς τους ικανούς ρήτορες έγινε γνωστό ως διπλωμάτης της Μεσογείου, διαμεσολαβώντας σε αντιμαχόμενες πόλεις και εξασφαλίζοντας τα οικονομικά της συμφέροντα μέσω του εμπορίου και της ασφάλειας στο λιμάνι της.

Μάλιστα, παραχωρούσε αρμοδιότητες στους ναυάρχους για διπλωματικές αποστολές, ιδίως σε καιρούς πολέμου. Οι ναύαρχοι, λόγω της ναυτικής τους εμπειρίας και της ανώτερης παιδείας τους, είχαν τη δυνατότητα να δραστηριοποιηθούν ως πρεσβευτές και διαμεσολαβητές σε διπλωματικές αποστολές. Αυτό συμπεριλάμβανε τη σύναψη συνθηκών ειρήνης ανάμεσα σε διάφορα κράτη ή πόλεις.Η Ρόδος επιδείκνυε την ικανότητά της να διατηρεί την ουδετερότητά της και να παρεμβαίνει αποτελεσματικά σε συγκρούσεις προκειμένου να επιτύχει ειρήνη στο Αιγαίο. Η προσέγγισή της προς μικρότερες πόλεις ή προς κράτη με οικονομικές ανάγκες ήταν εξαιρετικά λογική από άποψη διπλωματίας, καθώς ενίσχυε την επιρροή της και τη στρατηγική της στην περιοχή.Με αυτόν τον τρόπο, έγινε γνωστή ως ο «ουδέτερος διπλωμάτης» και επέδειξε μια προηγμένη εξωτερική πολιτική στο Αιγαίο για περίπου δύο αιώνες.

Το παράδειγμα της Σινώπης

Η Ρόδος δεν δίσταζε να παρέχει χρηματική βοήθεια σε εξορίστους από την Πριήνη που αντιμετώπιζαν προβλήματα με το τυραννικό καθεστώς του Ιέρωνα. Αυτό ενίσχυε τη φήμη της ως υποστηρικτή της ελευθερίας και της αντίστασης στην καταπίεση. Επίσης, η βοήθεια αυτή εξασφάλιζε την επιρροή της σε άλλες πόλεις, αφού συμβάλλοντας στην ανατροπή των τυραννικών καθεστώτων δημιουργούσε συμμάχους και επικερδείς σχέσεις με άλλους παράγοντες στην περιοχή.

Επιπλέον, η παροχή δανείων σε στρατηγικά επιλεγμένους παράγοντες κατά τη διάρκεια μεγάλων διεθνών διενέξεων αποτελούσε μέρος της εξωτερικής πολιτικής της Ρόδου. Αυτό το μέτρο συνέβαλε στην προώθηση των εμπορικών της συμφερόντων και στην εδραίωση φιλικών σχέσεων με πόλεις που είχαν σημαντική σημασία για το διεθνές εμπόριο, όπως η Σινώπη. Η παροχή χρηματικής και υλικής υποστήριξης στη Σινώπη της Μαύρης Θάλασσας όταν απειλήθηκε με πόλεμο από τον Μιθριδάτη του Πόντου στα 220 π.Χ. εξασφάλιζε όχι μόνο τη συνέχιση του εμπορίου αλλά και την επιρροή της Ρόδου στην περιοχή, καθώς η Σινώπη αποτελούσε ένα σημαντικό κέντρο διακίνησης σιτηρών στον Εύξεινο Πόντο.

Η ικανότητα του νησιού να προσφέρει δώρα ή δάνεια σε άλλες πόλεις ή δυνάμεις της περιοχής την έκανε έναν σημαντικό παράγοντα υποστήριξης μικρότερων πολιτικών και οικονομικών δυνάμεων στη Μεσόγειο. Ετσι η Ρόδος αποτέλεσε εναλλακτική δύναμη στην περιοχή, που προσέλκυε την υποστήριξη και των μεγάλων εμπορικών δυνάμεων όπως η Αίγυπτος.

Ο σεισμός και η αλληλεγγύη

Ο καταστροφικός σεισμός που έπληξε τη Ρόδο το 228/7 π.Χ. αντιμετωπίστηκε με εξαιρετική διπλωματική και οργανωτική ικανότητα από τους Ροδίους. Η ανθρωπιστική βοήθεια που έφτασε στο νησί από διάφορες πόλεις και δυνάμεις της Ανατολικής Μεσογείου ήταν αποτέλεσμα της επιτυχημένης εξωτερικής πολιτικής της Ρόδου.

Οι πηγές περιγράφουν τη χορηγική στήριξη που έφτασε στο νησί ως άνευ προηγουμένου, δείχνοντας πώς η Ρόδος είχε αποκτήσει την υποστήριξη τόσο μικρών όσο και μεγάλων πολιτικών και οικονομικών δυνάμεων στο Αιγαίο. Αυτό δεν οφειλόταν μόνο στην οικονομική ισχύ της αλλά και στη διπλωματική επιδεξιότητά της.

Συγκεκριμένα, πρέσβεις της Ρόδου έπεισαν τους ηγέτες των διάφορων πόλεων να στηρίξουν την ανοικοδόμηση του νησιού. Οι πηγές αναφέρουν ότι η πειθώ τους και η αξιοπρέπεια στην έκθεση των γεγονότων οδήγησαν τους ηγέτες να αντιδράσουν θετικά και να παράσχουν τη βοήθειά τους.

Αυτή η δύσκολη στιγμή της ιστορίας της Ρόδου μάς υπενθυμίζει τη σημασία της διπλωματίας και της συνεργασίας σε περιόδους κρίσης και καταστροφής. Θα μπορούσε να υποστηρίξει κάποιος ότι η ιδέα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης αντλεί έμπνευση από το πνεύμα της συνεργασίας και της αλληλεγγύης που επέδειξε η Ρόδος στους αρχαίους χρόνους.

Σήμερα, η Ευρωπαϊκή Ενωση συνιστά ένα ισχυρό παράδειγμα της δύναμης της συνεργασίας και της αλληλεγγύης μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών. Μέσω της διπλωματίας και της οικονομικής στήριξης, συμβάλλει στην ανάπτυξη και την ανασυγκρότηση περιοχών που πλήττονται από πολέμους, κρίσεις και φυσικές καταστροφές, δείχνοντας ότι η αλληλεγγύη και η συνεργασία είναι ζωτικές αρχές για τη διατήρηση της ειρήνης και της σταθερότητας στον κόσμο μας.

Μήνυμα ειρήνης και συνεργασίας

Η ιστορία της Ρόδου αναδεικνύει τη σημασία της ειρήνης, της διπλωματίας και της συνεργασίας στη διαμόρφωση ενός πολιτισμού που σέβεται και ενσωματώνει το διαφορετικό. Αυτό το ιστορικό παράδειγμα επισημαίνει τη σημασία της ενότητας και της συνεργασίας μεταξύ των εθνών, αξία που είναι επίκαιρη και για την Ευρωπαϊκή Ενωση.Η Ευρωπαϊκή Ενωση αντιπροσωπεύει μια συνεργατική προσέγγιση μεταξύ ευρωπαϊκών εθνών, εμπνευσμένη από τις αρχές της ειρήνης, της συνεργασίας και της αλληλεγγύης. Μέσα από την ευρωπαϊκή ιστορία, έχουμε δει πώς οι συνεργατικές προσπάθειες μπορούν να οδηγήσουν σε ειρηνική συνύπαρξη και ευημερία. Ομοίως, η ιστορία της Ρόδου υπενθυμίζει ότι η ανοιχτή συνεργασία και η συνειδητή προσέγγιση στις διεθνείς σχέσεις είναι ουσιώδης για τη διασφάλιση της ειρήνης και της σταθερότητας.

Η Ρόδος ανέδειξε τον πολιτισμό και την παιδεία σε κορυφαίες αξίες, ενισχύοντας τη σημασία της ειρήνης και της ευημερίας στη διαμόρφωση ενός κοινωνικού ύφους που σέβεται το διαφορετικό. Με αυτόν τον τρόπο, συνδέει την ιστορία της με τις αρχές της Ευρωπαϊκής Ενωσης, η οποία έχει ως στόχο τη δημιουργία ενός ενωμένου και ειρηνικού ευρωπαϊκού χώρου.Η ανάπτυξη γεφυρών ανάμεσα στις διάφορες κοινότητες και τα έθνη είναι ζωτικής σημασίας για την οικοδόμηση μιας ειρηνικής και συνεκτικής παγκόσμιας τάξης. Με βάση το παράδειγμα της Ρόδου και τις αρχές της Ευρωπαϊκής Ενωσης, πρέπει να εργαστούμε για την ενίσχυση της διεθνούς συνεργασίας και της διαπολιτισμικής κατανόησης, προκειμένου να αντιμετωπίσουμε τις παγκόσμιες προκλήσεις και να κατασκευάσουμε έναν πιο ειρηνικό και ανθρωποκεντρικό κόσμο.

Των Ευδοκίας Αμπέλα, Δέσποινας Βαλταδώρου, Γεωργίας Γούδα, Σελίν Ζαμαντάκη, Σάββα Θαρρενάκη, Γεωργίου Καζάκη, Άννας-Μαρίας Καλαεντζή, Βασιλικής Καραλάζου, Βικτώριας Καραπάνου, Σταμάτη Καστρούνη, Άννας Μαστροσαββάκη, Βασιλικής Μουστακοπούλου, Μαρίνας Ναθαναήλ, Νικήτα Ντοροσένκο, Ναρίν Ντουράλη, Κοσμά Παπαδόπουλου, Μιχαλίτσας Σαματάκη, Άγγελου Χατζηπέτρου