Συνέντευξη στις Εμμανουέλα Ντόιτσε, Αθηνά Σιάκα, Νεφέλη Φυσέκη
Λεκτική, σωματική, συναισθηματική βία… Τα κρούσματα με θύματα (αλλά και θύτες) νέους δείχνουν τα τελευταία χρόνια μια ανησυχητική αύξηση. Φταίνε η απομόνωση και οι πολιτικές της καραντίνας; Φταίει η «αναγκαστική» επέλαση της νέας ψηφιακής εποχής; Φταίει η έλλειψη κανόνων ή η απουσία των γονέων πολλές ώρες από τα σπίτια τους με την επίβλεψη των νέων πλέον πιο δύσκολη; Για όλα όσα ξεχωρίζουν ένα απλό «πείραγμα» από την πραγματική βία σε βάρος των νέων, αλλά και τους τρόπους αντιμετώπισης του φαινομένου, δέχτηκε να απαντήσει στις ερωτήσεις μας η κοινωνική λειτουργός κυρία Σοφία Μεσελίδη-Παπακίπη, που υπηρετεί στο σχολείο μας κατά την εφετινή σχολική χρονιά. Και ιδού τι απάντησε:
Με βάση την καθημερινή επαφή σας με μαθητές και μαθήτριες, θεωρείτε πως η ενδοσχολική βία έχει αποκτήσει ανησυχητικές διαστάσεις;
«Η αλήθεια είναι πως αποτελεί ένα σύγχρονο κοινωνικό πρόβλημα. Στα ελληνικά σχολεία τις τελευταίες δύο δεκαετίες η βία έχει αποκτήσει μεγάλες διαστάσεις και καθημερινά πλέον καταγράφονται από εκπαιδευτικούς, ψυχολόγους και κοινωνικούς λειτουργούς περιστατικά βίας και εκφοβισμού».
Μερικοί νέοι τα παρουσιάζουν σαν «παιχνίδι» ή ένα «πείραγμα» μεταξύ τους για να γελάσουν και υποστηρίζουν πως κάποιοι τα μεγαλοποιούν…
«Bullying δεν είναι η σύγκρουση μεταξύ δυο μαθητών ή μαθητριών που βρίσκονται στην ίδια συναισθηματική κατάσταση, ούτε τα πειράγματα και τα αστεία όταν είναι αποδεκτά και από τις δυο πλευρές. Σε περίπτωση που δεν είναι αποδεκτά από τη μια πλευρά και είναι συχνά, επαναλαμβανόμενα και απειλητικά, σταματούν να είναι πλέον αστεία. Πολλές φορές τα παιδιά ίσως μεγαλοποιήσουν καταστάσεις, αλλά τον εκφοβισμό, τη βία δεν θα τα μεγαλοποιήσουν».
Δηλαδή με ποιες μορφές μπορεί να εμφανιστεί μια τέτοια συμπεριφορά;
«Πρώτα είναι η σωματική βία (ξυλοδαρμός, σπρωξίματα, χαστούκια, γρονθοκοπήματα). Επίσης είναι η λεκτική βία, που έχει να κάνει με εκφράσεις που χρησιμοποιούνται προκειμένου να χαρακτηρίσουμε κάποιον. Ακόμη, έχουμε και τη συναισθηματική βία που σχετίζεται με τη διάδοση φημών, καταστροφή προσωπικών αντικειμένων, αποκλεισμό από την παρέα κ.ά. Αρκετά περιστατικά αποτελούν σεξουαλική βία (κατέβασμα ρούχου, ανεπιθύμητα αγγίγματα, χυδαία πειράγματα, μέχρι και εξευτελιστικές πράξεις). Η πιο διαδεδομένη σύγχρονη μορφή βίας είναι το cyber bullying: μια φωτογραφία, ένα βίντεο και η ανάρτησή του στο Διαδίκτυο, χρήση ή παραποίηση προσωπικών δεδομένων από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αποστολή απειλητικών μηνυμάτων κ.ά.».
Θα μπορούσατε να μας πείτε τι είδους άτομα είναι αυτά που εμπλέκονται; Είναι τα συνηθισμένα, καθημερινά παιδιά «της διπλανής πόρτας» ή ξεχωρίζουν και από κάποια άλλα χαρακτηριστικά;
«Οι μαθητές/θύτες είναι συνήθως άτομα εξωστρεφή, παρορμητικά, χωρίς ενσυναίσθηση και έχουν χειριστική συμπεριφορά, δεν ανέχονται τη διαφορετικότητα, έχουν συχνά υψηλή αυτοπεποίθηση και ναρκισσιστική ψυχοσύνθεση. Από την άλλη, οι μαθητές/θύματα είναι άτομα μοναχικά, με ανασφάλειες, αγχώδη και με χαμηλή αυτοπεποίθηση ή αδέξια, αυθόρμητα, υπερκινητικά παιδιά. Στη θέση των θυμάτων βρίσκονται συχνά παιδιά που είναι «διαφορετικά», π.χ. στο θρήσκευμα, στη γλώσσα, στην εθνικότητα, στον σεξουαλικό προσανατολισμό, στη σωματική εμφάνιση, στο φύλο κ.α.».
Συνήθως σε ένα περιστατικό σχολικής βίας είναι παρόντες και μαθητές ή μαθήτριες που δεν εμπλέκονται άμεσα σε αυτό. Ποιον ρόλο παίζουν ή/και θα μπορούσαν να παίξουν;
«Πολύ καίρια ερώτηση! Οι παρατηρητές είναι οι σημαντικοί άλλοι. Οι παρατηρητές συνήθως είναι φανεροί ή κρυφοί υποστηρικτές είτε του θύτη είτε του θύματος ή είναι απλοί παρατηρητές που αδιαφορούν για αυτό που συμβαίνει μπροστά στα μάτια τους. Οταν οι μαθητές ή μαθήτριες γίνονται μάρτυρες τέτοιων περιστατικών, παίζουν καταλυτικό ρόλο ως προς την αναφορά του περιστατικού σε ενηλίκους που μπορούν να το διαχειριστούν, όπως γονείς και εκπαιδευτικοί».
Με βάση όσα μας αναφέρατε συμπεραίνουμε πως είναι ένα σύνθετο θέμα. Πού πρέπει να ψάξουμε για τις αιτίες, τους παράγοντες που το προκαλούν; Γιατί ξέρουμε ότι όταν βρίσκεις τις αιτίες ενός προβλήματος, πιο εύκολα βρίσκεις και τις λύσεις.
«Οντως! Ετσι είναι! Τα αίτια είναι πολυπαραγοντικά και πρέπει να αναζητηθούν στην οικογένεια, στο σχολείο, στην κοινότητα και στην κοινωνία. Γονείς αυταρχικοί και τιμωρητικοί που χρησιμοποιούν τη βία ως μέθοδο επίλυσης προβλημάτων, που παραμελούν συναισθηματικά τα παιδιά τους ή, αντίθετα, δεν τους θέτουν όρια μπορεί να τα οδηγήσουν στο να γίνουν θύτες ή θύματα. Ακόμη, το σχολείο με την απουσία εμψύχωσης των μαθητών/τριών, την παραμέληση της συναισθηματικής ζωής τους, την ανταγωνιστικότητα που το χαρακτηρίζει έχει ευθύνες για το φαινόμενο. Τέλος, οι κοινωνικές ανισότητες, η εγκληματικότητα των ενηλίκων, η απουσία επικοινωνίας μεταξύ των πολιτιστικών ομάδων και η νοοτροπία της κοινωνίας που ανέχεται τη βία κατά γυναικών, μεταναστών, παιδιών αποτελούν έναν ακόμη παράγοντα κινδύνου».
Επομένως, εσείς, με την ιδιότητα του επιστήμονα, τι θα προτείνατε στη σχολική κοινότητα να γίνει για να περιορίσουμε αυτό το φαινόμενο και, γιατί όχι, να το εξαλείψουμε;
«Η θεραπεία αυτής της μάστιγας πρέπει να αναζητηθεί σε μια ολιστική αντιμετώπιση με τη συνεργασία ακριβώς των προαναφερθέντων παραγόντων που την προκάλεσαν. Δηλαδή, η ενημέρωση για την ευαισθητοποίηση όλων, η διαρκής εκπαίδευση, οι από κοινού δράσεις, η συμβολή των σχολικών συμβούλων και των κοινωνικών λειτουργών είναι τα «όπλα» για την καταπολέμησή της. Ακόμη, η εστίαση στη δημιουργικότητα των μαθητών/τριών που θα αναδείκνυε τη διαφορετικότητα και τα ταλέντα τους, ώστε να γίνει σεβαστή η μοναδικότητα του καθενός, τα βιωματικά εργαστήρια, η ανάπτυξη προγραμμάτων προαγωγής της ψυχικής υγείας, η κινητοποίηση των μαθητικών συμβουλίων. Τέλος, αξιοσημείωτος είναι ο θεσμός της Διαμεσολάβησης Ομηλίκων που προλαμβάνει τις συγκρούσεις πριν μετατραπούν σε βίαια περιστατικά».
Πώς βιώνουν τα παιδιά τον νέο θεσμό
Το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού και ενδοσχολικής βίας έρχεται να αντιμετωπίσει προληπτικά ένας νέος θεσμός που γεννιέται στα σχολεία, η Σχολική Διαμεσολάβηση ή Διαμεσολάβηση Ομηλίκων στο Σχολείο. Στο σχολείο μας ξεκίνησε η επιμόρφωση μαθητών/τριών ως διαμεσολαβητών/τριών και το κλίμα στη σχολική κοινότητα είναι ενθαρρυντικό. Πρόκειται για έναν τρόπο πρόληψης ή διαχείρισης συγκρούσεων και διαφορών μεταξύ των μαθητών στο σχολικό περιβάλλον πριν αυτές εξελιχθούν σε περιστατικά βίας. Είναι μια δομημένη διαδικασία που στοχεύει στην αποκατάσταση των σχέσεων μεταξύ των διαφωνούντων και εντάσσεται στο πλαίσιο της επανορθωτικής δικαιοσύνης. Στο παραπάνω πλαίσιο μια ομάδα μαθητών/τριών εκπαιδεύονται για να λειτουργήσουν ως διαμεσολαβητές/τριες από ήδη επιμορφωμένους εκπαιδευτικούς σε τεχνικές διαπραγμάτευσης, συνεργατικής επίλυσης προβλημάτων και αυτοδυνάμωσης των εμπλεκομένων.
Τι λένε όμως οι ίδιοι οι νέοι που λαμβάνουν μέρος στο πρόγραμμα;
Γιάννης Ναούμ
Θετικά αισθήματα
«Η διαδικασία της Διαμεσολάβησης, δηλαδή της προσπάθειας και, εν τέλει, επίτευξης επίλυσης των διαφωνιών μεταξύ μελών της σχολικής κοινότητας, ήταν και συνεχίζει να είναι μια ευχάριστη εμπειρία για εμένα. Τα συναισθήματα που μου δημιούργησε ήταν θετικά, καθώς μέσω αυτής της προσωπικής συμβολής καταφέρνεις να συμφιλιώσεις άτομα και να δώσεις οριστικό τέλος στους καβγάδες και στις διαφωνίες τους. Συμπερασματικά, μιλώντας με βάση την προσωπική μου εμπειρία, θεωρώ ότι η Διαμεσολάβηση όχι μόνο σε βελτιώνει πνευματικά, αλλά συμβάλλει και στη σωστή λειτουργία ενός σχολείου, γι’ αυτό και καλό θα ήταν η εφαρμογή της σε όλα τα σχολεία».
Ευγενία Παρασκευοπούλου
Υπομονή και ευκαιρία
«Οταν η καθηγήτριά μου με ρώτησε γιατί ήθελα να λάβω μέρος στο πρόγραμμα, της απάντησα ότι ήθελα να σπουδάσω Ψυχολογία και πως η Διαμεσολάβηση μπορεί να με βοηθήσει στο να μπορώ να λύνω προβλήματα. Αργότερα, βέβαια, διαπίστωσα πως Διαμεσολάβηση δεν είναι να λύσεις εσύ τα προβλήματα των συμμαθητών σου, αλλά να τους βοηθήσεις καθοδηγώντας τους να βρουν οι ίδιοι μια λύση που θα τους αφήσει ευχαριστημένους. Ωστόσο, αναγνωρίζω τα θετικά που μου πρόσφερε η επιμόρφωση στον τομέα της Διαμεσολάβησης και κατάλαβα πως το να προσπαθείς, μέσα από τον τρόπο που μιλάς και τη γλώσσα του σώματος, να οδηγήσεις κάποιους στο να βρουν τη λύση στο πρόβλημα είναι πολύ πιο δύσκολο από το να τους δώσεις απλά έτοιμη μια οδηγία για το τι να κάνουν. Επίσης, η Διαμεσολάβηση μου έμαθε την υπομονή ως βασικό εργαλείο όταν δίνω βοήθεια, αλλά και στην προσωπική μου ζωή. Το να ακούω όλες τις πτυχές ενός γεγονότος και αντί πλέον να λέω “κάνε αυτό και όλα θα φτιάξουν”, ρωτάω “τι σκέφτεσαι να κάνεις;” ή “ποιο νομίζεις ότι θα είναι το καλύτερο για εσένα;” πριν αναφέρω και εγώ τις δικές μου σκέψεις και απόψεις. Eτσι έγινα καλύτερη φίλη για τους γύρω μου. Η Διαμεσολάβηση είναι μια ευκαιρία: το να σκέφτεσαι πώς θα ωφεληθείς εσύ και οι γύρω σου είναι καλύτερο από το “ας πάμε, μωρέ, να χάσουμε και λίγο μάθημα…”».
Ελλη Σελίδου
Εφόδια και αξίες
«Με αφορμή τη συμμετοχή μου στο πρόγραμμα Διαμεσολάβησης που διοργανώνει το σχολείο μου, θα ήθελα να μοιραστώ την εμπειρία μου μαζί σας. Κατά τη γνώμη μου, το πρόγραμμα Διαμεσολάβησης είναι ένα πρόγραμμα στο οποίο θα πρέπει να λαμβάνουν μέρος περισσότεροι μαθητές, γιατί αποκομίζουν από αυτή την εμπειρία πολλά ωφέλιμα για τη ζωή τους εφόδια και αξίες. Επιπρόσθετα, η εκπαίδευση, που προσομοιάζει ρεαλιστικές καταστάσεις, σου διδάσκει να αντιμετωπίζεις με ψυχραιμία εντάσεις, αλλά και να βοηθάς τους συμμαθητές σου να επιλύσουν τα προβλήματα μεταξύ τους με απόλυτη σοβαρότητα και αντικειμενικότητα, καλλιεργώντας με αυτόν τον τρόπο την ενσυναίσθηση και τη συνεργατικότητα».
Μαριέττα Τσάπα
Ψυχική ικανοποίηση
«Κατά τη γνώμη μου, η Διαμεσολάβηση συμβάλλει πολύ θετικά στη λειτουργία ενός σχολείου. Βοηθάει τα παιδιά να λύσουν μόνα τους τις διαφορές και τα προβλήματα που έχουν με ήρεμο και ειρηνικό τρόπο, χωρίς την εμπλοκή καθηγητών. Προσωπικά, κατά τη διαδικασία της Διαμεσολάβησης ένιωσα χαρά και ψυχική ικανοποίηση, γιατί πρόσφερα τη βοήθειά μου σε συμμαθητές μου που το είχαν ανάγκη και κατάφερα, και μέσω των προσομοιώσεων, να αντιληφθώ τους πραγματικούς στόχους αυτής της διαδικασίας, οι οποίοι θα έχουν αντίκτυπο και στην προσωπικότητά μου».
Μαρία Τσιλιγιάννη
Σχέδιο με προοπτικές
«Οταν η καθηγήτριά μας μας ανακοίνωσε πως έρχεται ένας νέος θεσμός στο σχολείο, η Διαμεσολάβηση Ομηλίκων, η αλήθεια είναι πως έμεινα απορημένη. Υπάρχει τέτοιος θεσμός; αναρωτήθηκα. Και, άραγε, πού στοχεύει; Μόλις μας εξήγησε πως πρόκειται αρχικά για μια επιμόρφωση όπου, στην ουσία, μαθαίνουμε να διαμεσολαβούμε για να λυθούν με ειρηνικό τρόπο κάποιες συγκρούσεις μεταξύ μας, συμφώνησα αμέσως! Είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα προσθήκη στη σχολική ζωή, η οποία με βιωματικό χαρακτήρα μυεί τα παιδιά στο να μαθαίνουν να επιλύουν τα μεταξύ τους προβλήματα με ήρεμο τρόπο και να βοηθούν και τους συμμαθητές τους σε αυτό, γεγονός που σίγουρα θα μας βοηθήσει και στο μέλλον».
Νικολέττα Χαραμαλή
Στη θέση του άλλου
«Οι εντυπώσεις από τη συμμετοχή μου στην ομάδα Διαμεσολάβησης είναι μόνο θετικές. Υιοθετώντας το πρόγραμμα αυτό, που αποτελεί και ευρωπαϊκό θεσμό, το σχολείο μας ενθαρρύνει τους συμμετέχοντες να διαχειρίζονται καταστάσεις και να παρεμβαίνουν με τρόπο αποτελεσματικό για την επίλυση προβλημάτων που αφορούν κυρίως τις διαπροσωπικές σχέσεις των μαθητών. Οι διαμεσολαβητές μαθαίνουν να “μπαίνουν” στη θέση του άλλου, να τον βοηθούν και να μην είναι απλοί “θεατές”. Είναι ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα ιδιαίτερα χρήσιμο, αν αναλογιστούμε, δυστυχώς, τα πολλά περιστατικά ενδοσχολικής βίας».
