Θα φανταζόσασταν ποτέ ότι προστατευτικές κρέμες και προϊόντα καλλωπισμού όπως είναι τα αντηλιακά, η αδιάβροχη μάσκαρα, το μέικ απ ή τα κραγιόν μακράς διαρκείας θα ήταν επικίνδυνα για την υγεία μας; Κι όμως, είναι.
Σε έρευνα βρετανών επιστημόνων που δημοσιεύθηκε στο Environment International, διαπιστώθηκε πως οι τοξικές ουσίες PFAS (υπερ- και πολυφθοριωμένες αλκυλιωμένες ενώσεις) που υπάρχουν σε ένα μεγάλο ποσοστό των παραπάνω προϊόντων, εισέρχονται στην κυκλοφορία του αίματος, διαπερνώντας τον φραγμό του δέρματος.
Οπως εξηγεί στο ΒΗΜΑ-Science η ερευνήτρια Περιβαλλοντικής Χημείας στο Πανεπιστήμιο του Μπέρμιγχαμ και επικεφαλής της μελέτης Οντνι Ραγκναρσντότιρ, πρόκειται για την πρώτη μέχρι στιγμής διεξοδική έρευνα που αποδεικνύει ότι οι ενώσεις PFAS που περιέχουν οκτώ ή λιγότερα άτομα άνθρακα και οι οποίες χρησιμοποιούνται ευρέως από τη βιομηχανία των καλλυντικών, μπορούν να απορροφηθούν από το δέρμα και να συσσωρευτούν με το πέρασμα του χρόνου στον οργανισμό (βιοσυσσώρευση), φτάνοντας σε πολύ υψηλά επίπεδα.
82% των προϊόντων αδιάβροχης μάσκαρας περιέχουν PFAS.
«Μέχρι στιγμής γνωρίζαμε πως οι PFAS εισέρχονται στον οργανισμό μας κυρίως μέσω μολυσμένου αέρα, νερού και πλαστικών συσκευασιών φαγητού. Μέσα από την έρευνά μας που εστίασε σε 17 ουσίες της οικογένειας των PFAS, διαπιστώσαμε ότι όσες αποτελούνται από αλυσίδες μικρού αριθμού ατόμων άνθρακα μπορούν να απορροφηθούν από το δέρμα σε διαφορετικό βαθμό και να περάσουν στο αίμα.
»Επίσης, υπολογίσαμε συντελεστές που μπορούν να προσδιορίσουν τη διείσδυση και απορρόφηση των ενώσεων αυτών ανάλογα με τα χημικά χαρακτηριστικά τους, την ποσότητα και την περίοδο έκθεσης στο δέρμα. Οι λόγοι που οι χημικές αυτές ενώσεις χρησιμοποιούνται σε διάφορα καλλυντικά ποικίλλουν. Η καλύτερη υφή, η έντονη λάμψη και η μη αλλοίωσή τους κατά την επαφή μας με το νερό, είναι κάποιοι από αυτούς».
«Αιώνια χημικά»
Σύμφωνα με τη βρετανή ερευνήτρια, για να γίνουν ευρέως κατανοητά τα αποτελέσματα της μελέτης, πρέπει να διευκρινιστεί η δράση των PFAS.
Οπως υπογραμμίζει, πρόκειται για μια οικογένεια χιλιάδων συνθετικών ουσιών που χρησιμοποιούνται ευρέως σε πολλά προϊόντα και εντοπίζονται στο περιβάλλον. Ολες τους περιέχουν ενώσεις άνθρακα – φθορίου και οι ιδιότητές τους διαφέρουν ανάλογα με τον αριθμό μορίων άνθρακα που έχουν στην αλυσίδα τους. Αυτός ο αριθμός καθορίζει τη διεισδυτικότητα που θα έχουν στο δέρμα.
Ανήκουν στην κατηγορία των «αιώνιων χημικών ενώσεων» διότι είναι πολύ σταθερές και ιδιαίτερα ανθεκτικές στο περιβάλλον. Δεν διασπώνται εύκολα, και εκείνες που θα διασπαστούν θα σχηματίσουν ακόμη πιο σταθερές ενώσεις. Αυτές οι ουσίες διαθέτουν την ικανότητα να βιοσυσσωρεύονται στον οργανισμό ανθρώπων και ζώων και συνδέονται με μια σειρά ασθενειών.
Μεθοδολογία
Οι ερευνητές του Μπέρμιγχαμ χρησιμοποίησαν ανθρώπινο δέρμα που έχει καλλιεργηθεί στο εργαστήριο προκειμένου να αποφύγουν τα πειράματα σε ανθρώπους ή ζώα.
«Χρησιμοποιήσαμε ισοδύναμα μοντέλα δέρματος και δημιουργήσαμε δερματικά κύτταρα που έχουν παρόμοιους μηχανισμούς φραγμών με αυτά των ανθρώπων» εξηγεί η Ραγκναρσντότιρ, επισημαίνοντας πως η απορρόφηση μιας χημικής ουσίας μέσα από το δέρμα ακολουθεί κάποια στάδια. Οπως λέει, οι χημικές ουσίες διαλύονται στον ιδρώτα ή στο σμήγμα που παράγει το δέρμα. Το μέρος της χημικής ένωσης που διαλύεται ονομάζεται βιοπροσβάσιμο.
60% των φυτικών καλλυντικών περιέχουν PFAS.
Ενα μέρος της βιοπροσβάσιμης χημικής ένωσης θα διαπεράσει την επιδερμίδα, φθάνοντας στο χόριο, στην περιοχή δηλαδή του δέρματος που έχει αιμοφόρα αγγεία. Στη συνέχεια ένα μέρος της ένωσης θα περάσει στην κυκλοφορία του αίματος. «Η απορρόφηση των PFAS από το δέρμα και η μεταφορά τους στην κυκλοφορία του αίματος είναι μια αργή διαδικασία. Μπορεί δηλαδή να χρειαστούν μερικές εβδομάδες ώστε τα επίπεδα της ουσίας να φτάσουν στις ανώτερες τιμές μέσα στο αίμα».
Οι κίνδυνοι για την υγεία
Η Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA) έχει συστήσει ως ανώτερο ανεκτό επίπεδο συνολικής έκθεσης σε τέσσερις ουσίες της οικογενείας PFAS, τα 4,4 νανογραμμάρια την εβδομάδα για κάθε κιλό σωματικού βάρους.
«Στην προσπάθεια καθορισμού επιτρεπτών ορίων έκθεσης στις ουσίες αυτές, οι επιστήμονες θεώρησαν ως κρίσιμο σημείο αναφοράς τη μείωση της ανοσιακής απάντησης σε παιδικές ασθένειες ενάντια στις οποίες το άτομο έχει εμβολιαστεί. Αυτό βασίζεται στο γεγονός πως ακόμη και μικρές ποσότητες PFAS έχουν επίπτωση στο ανοσιακό σύστημα».
Σύμφωνα με τη Ραγκναρσντότιρ, οι επιπτώσεις στην υγεία διαφέρουν ανάλογα με την ουσία PFAS και την ποσότητά της στον οργανισμό. Σε χαμηλές δόσεις οι ενώσεις αυτές μπορούν να επηρεάσουν το ανοσιακό μας σύστημα ενώ σε μεγαλύτερες δόσεις και έκθεση για μεγάλα χρονικά διαστήματα, μπορούν να οδηγήσουν σε καρκίνο και άλλες σοβαρές ασθένειες όπως η ελκώδης κολίτιδα.
«Κάποιες από τις PFAS είναι περισσότερο βλαβερές και η χρήση τους καθορίζεται από αυστηρούς κανονισμούς που περιλαμβάνονται στη Συνθήκη της Στοκχόλμης. Αυτή η Συνθήκη επικαιροποιείται συνεχώς με την προσθήκη νέων ουσιών και την αυστηροποίηση μέτρων για τις ουσίες που ήδη συμπεριλαμβάνονται σε αυτή» συμπληρώνει η βρετανή επιστήμονας.
Στόχος η απαγόρευση
Σκοπός της Ραγκναρσντότιρ και της ομάδας της είναι η βιομηχανία των καλλυντικών να επανεξετάσει την αναγκαιότητα της χρήσης PFAS στα προϊόντα της. «Η αυξανόμενη γνώση γύρω από τις επιπτώσεις των πιο τοξικών μορφών PFAS έχει δημιουργήσει μια στροφή προς τις ενώσεις με μικρότερες αλυσίδες ατόμων άνθρακα. Αυτή η στροφή, ωστόσο, που παρατηρείται δεν είναι λιγότερο προβληματική δεδομένου ότι οι ενώσεις PFAS με μικρές αλυσίδες ατόμων άνθρακα απορροφώνται πιο εύκολα από το δέρμα».
Η Ραγκναρσντότιρ με την ερευνητική της ομάδα στοχεύουν στη διεύρυνση της έρευνας και στη δημιουργία μιας βάσης αδιάσειστων επιστημονικών δεδομένων που θα συμβάλει τόσο στην ευαισθητοποίηση και προστασία του κοινού όσο και στη λήψη αποφάσεων που θα περιορίσουν και τελικά θα απαγορεύσουν τη χρήση αυτών των ουσιών σε προϊόντα καθημερινής χρήσης, όπως τα καλλυντικά.
52% των καλλυντικών σε ΗΠΑ και Καναδά περιέχουν PFAS
Η ίδια συστήνει στους καταναλωτές να κοιτάζουν πάντα με προσοχή τα συστατικά των προϊόντων που έρχονται σε επαφή με την επιδερμίδα τους. «Υπάρχουν στην αγορά κάποιες κρέμες και καλλυντικά που δεν περιέχουν PFAS. Πρέπει να διαβάζουμε τις ετικέτες προσεκτικά προτού αγοράσουμε κάποιο σχετικό προϊόν. Αξίζει να σημειωθεί ότι PFAS εντοπίστηκαν και σε σχολικές στολές στις ΗΠΑ, όμως σε αυτή την περίπτωση πρέπει πρώτα να απελευθερωθούν από το υλικό του προϊόντος προτού απορροφηθούν από το δέρμα μέσω του ιδρώτα. Η διείσδυσή τους στο δέρμα γίνεται δηλαδή πιο αργά» καταλήγει.
