Η απώλεια μνήμης είναι η πλέον χαρακτηριστική εκδήλωση της άνοιας. Ομως, ερευνητικά δεδομένα δείχνουν πως είναι πιθανόν να υπάρχουν προειδοποιητικά σημάδια ή παράγοντες κινδύνου που υποεκτιμώνται και μπορεί να πυροδοτήσουν την εκφυλιστική αυτή νόσο, που «κλέβει» σκέψεις και αναμνήσεις από εκατομμύρια ανθρώπους ανά τον κόσμο.
Το πλέον πρόσφατο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι τα ευρήματα ειδικών από το νοσοκομείο Brigham and Women’s Hospital, που δείχνουν ότι οι ηλικιωμένοι που πέφτουν έχουν υψηλότερο κίνδυνο για άνοια.
Πιο συγκεκριμένα, οι ερευνητές συγκέντρωσαν και μελέτησαν τα στοιχεία από την υπηρεσία Fee-For-Service του Medicare που αφορούσαν την περίοδο 2014-2015. Αυτά περιλάμβαναν περισσότερους από 2,4 εκατ. ηλικιωμένους ασθενείς που είχαν τραυματιστεί από ατύχημα ενώ στο μικροσκόπιο μπήκαν δεδομένα για την κατάσταση της υγείας τους έως και ένα έτος μετά την αρχική πτώση.
Ανοια μετά από τραυματισμό
Τι διαπίστωσαν; Για τους μισούς ασθενείς ο τραυματισμός οφειλόταν σε πτώση και ότι οι ασθενείς αυτοί διέτρεχαν σημαντικά περισσότερες πιθανότητες να διαγνωστούν με άνοια μέσα στο δωδεκάμηνο μετά τον τραυματισμό τους. Σύμφωνα με την επικεφαλής συγγραφέα Molly Jarman, επίκουρη καθηγήτρια στο Τμήμα Χειρουργικής και αναπληρώτρια διευθύντρια του Κέντρου Χειρουργικής και Δημόσιας Υγείας στο Brigham, «η σχέση μεταξύ των πτώσεων και της άνοιας φαίνεται να είναι αμφίδρομη».
Η ίδια, δε, πρόσθεσε ότι «αφενός η γνωστική έκπτωση μπορεί να αυξήσει την πιθανότητα πτώσεων και αφετέρου τα τραύματα από τις πτώσεις αυτές δύναται να επιταχύνουν την εξέλιξη της άνοιας και να κάνουν πιο πιθανή τη διάγνωση στην πορεία. Ετσι, οι πτώσεις ενδέχεται να μπορούν να εκληφθούν ως πρόδρομα γεγονότα που μπορούν να μας βοηθήσουν να εντοπίσουμε άτομα που χρειάζονται περαιτέρω γνωστικό έλεγχο».
Η συσχέτιση με τον έρπητα ζωστήρα
Τα παραδείγματα, όμως, δεν σταματούν εδώ: Μία επίσης πρόσφατη μελέτη ανάδειξε την ισχυρή συσχέτιση του έρπητα ζωστήρα με την έκπτωση των νοητικών λειτουργιών, καταδεικνύοντας ένα δυνητικά σημαντικό πεδίο την αντιμετώπιση και τη διαχείριση της άνοιας. Είναι ενδεικτικό, όπως προκύπτει από τα συμπεράσματα που δημοσιεύτηκαν στην ιατρική επιθεώρηση «Alzheimer’s Researchand Therapy», ότι αρκεί μόνον ένα επεισόδιο της λοίμωξης για να αυξηθούν οι πιθανότητες εκδήλωσης άνοιας κατά 20%.
Για να καταλήξουν στο ιδιαίτερα κρίσιμη αυτή παρατήρηση, οι ερευνητές άντλησαν δεδομένα από 149.327 εθελοντές (επαγγελματίες του τομέα της υγειονομικής περίθαλψης), οι οποίοι απάντησαν μεταξύ άλλων σε ερωτήσεις σχετικά με πιθανά επεισόδια έρπητα ζωστήρα ενώ παράλληλα κλήθηκαν να αξιολογήσουν τις νοητικές τους λειτουργίες.
Τα δεδομένα έδειξαν σαφή συσχέτιση της επίφοβης αυτής λοίμωξης με την άνοια. Μάλιστα, ο κίνδυνος αυτός ήταν πιο απειλητικός για εκείνους τους άνδρες που έφεραν ένα γονίδιο το οποίο σχετίζεται με την άνοια – το APOE 4, το οποίο έχει επιστημονικά τεκμηριωθεί ότι αποτελεί τον ισχυρότερο γενετικά παράγοντα κινδύνου για την όψιμη έναρξη της νόσου Αλτσχάιμερ.
«Τα ευρήματά μας δείχνουν τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις του έρπητα ζωστήρα και υπογραμμίζουν τη σημασία των προσπαθειών δημόσιας υγείας για την πρόληψη και την προώθηση του εμβολίου» σημείωσε, μεταξύ άλλων, μία εκ των συγγραφέων της ίδιας μελέτης – γιατρός και επιδημιολόγος του νοσοκομείου Brigham and Women’s στη Βοστώνη, Sharon Curhan.
Είναι αξιοσημείωτο ότι είχε προηγηθεί μία ακόμη έρευνα – δημοσιεύθηκε στο «Nature Medicine»–που έδειξε ότι το εμβόλιο έναντι του έρπητα ζωστήρα καθυστερεί την εμφάνιση άνοιας. Μάλιστα, το ανασυνδυασμένο εμβόλιο κατά του έρπητα ζωστήρα φάνηκε να μειώνει την άνοια κατά τουλάχιστον 17% περισσότερο από το παλαιότερο αντίστοιχο εμβόλιο (περιέχει εξασθενημένο ιό). Επιπλέον, τα δεδομένα αποκάλυψαν ότι το νεότερο εμβόλιο μείωσε τον κίνδυνο άνοιας κατά 23%-27% σε σχέση με εμβόλια κατά άλλων ασθενειών (όπως της γρίπης ή εκείνου κατά του τετάνου/διφθερίτιδας/κοκκύτη).
Μία σημαντική υποσημείωση πάντως, των ίδιων ερευνητών, είναι ότι χρειάζεται περισσότερο έρευνα πριν καταλήξουν σε ασφαλή συμπεράσματα σχετικά με τον προστατευτικό ρόλο του εμβολίου κατά του έρπητα ζωστήρα στην πρόληψη ή την καθυστέρηση της εμφάνισης της άνοιας.
Οφθαλμοπάθειες και εξασθένηση μνήμης
Στο μεταξύ, ολοένα περισσότερες μελέτες καταλήγουν πως οι οφθαλμοπάθειες που δεν αντιμετωπίζονται συνδέονται με την εξασθένηση της μνήμης μετά την ηλικία των 60 ετών, ανοίγοντας έτσι νέους δρόμους πρόληψης.
Η πιο πρόσφατη, που δημοσιεύθηκε πριν από μερικές εβδομάδες στην ιατρική επιθεώρηση «The Lancet» και την οποία συνυπογράφουν 27 ειδικοί, προειδοποιεί αρχικά ότι οι πάσχοντες από άνοια θα έχουν σχεδόν τριπλασιαστεί έως το 2050, φτάνοντας τα 153 εκατομμύρια από 55 εκατ. που ήταν το 2020. Και έπειτα, η συγγραφική ομάδα εστιάζει στο γεγονός ότι σημαντικό ποσοστό αυτών των περιστατικών οφείλονται σε παράγοντες κινδύνου που θα μπορούσαν να διορθωθούν – μεταξύ των οποίων και η απώλεια όρασης στην τρίτη ηλικία.
Δεν πρόκειται εν τούτοις για τη μοναδική έρευνα που αναδεικνύει τη σχέση της όρασης με την εκδήλωση άνοιας. Ενδεικτικά αναφέρεται παλαιότερη έρευνα που δημοσιεύθηκε πέρυσι στο ιατρικό περιοδικό «JAMA Ophthalmology» και η οποία καταλήγει ότι η επίπτωση της άνοιας ήταν 40%-72% υψηλότερη στους ηλικιωμένους που είχαν διαταραχή της όρασης. Ακόμη μια σημαντική λεπτομέρεια, δε, είναι ότι όσο μεγαλύτερη ήταν η διαταραχή αυτή τόσο αυξάνονταν τα περιστατικά άνοιας.
Υπάρχει όμως και μια θετική διαπίστωση: Η θεραπεία των υποκείμενων οφθαλμοπαθειών ή η αποκατάσταση της όρασης με οπτικά βοηθήματα (π.χ. διορθωτικά γυαλιά) μπορεί να μειώνουν τον κίνδυνο εκδήλωσης άνοιας.
«Η πρόληψη της άνοιας αποτελεί σημαντική προτεραιότητα, δεδομένης της τεράστιας επίπτωσής της στους ασθενείς και τις οικογένειές τους, στα συστήματα υγείας και στην κοινωνία. Ο αριθμός των ηλικιωμένων με άνοια αυξάνεται συνεχώς και προς το παρόν δεν έχει βρεθεί τρόπος να θεραπευτεί. Για αυτόν τον λόγο έχει ζωτική σημασία να τεκμηριωθεί ο ρόλος παραγόντων κινδύνου που θα μπορούσαν να τροποποιηθούν, όπως η μείωση/απώλεια όρασης» αναφέρει ο δρ Αναστάσιος-Ι. Κανελλόπουλος, χειρουργός-οφθαλμίατρος και καθηγητής Οφθαλμολογίας του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης.
Και συνεχίζει: «Υπολογίζεται ότι το 90% της μειωμένης όρασης στην τρίτη ηλικία μπορεί να προληφθεί ή να αντιμετωπιστεί. Ωστόσο πολλοί ασθενείς παραμένουν με αδιόρθωτα προβλήματα οράσεως που δεν υπονομεύουν μόνο την καθημερινότητα αλλά και τις νοητικές λειτουργίες τους».
