Αποτελούν καταφύγιο κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, δουλεύοντας ασταμάτητα στις ημέρες καύσωνα. Σε πολλούς προσφέρουν ανακούφιση από τις υψηλές θερμοκρασίες, ενώ για τους ηλικιωμένους αποτελούν συχνά προϋπόθεση επιβίωσης. Ομως, σε αρκετές περιπτώσεις η χρήση των κλιματιστικών κρύβει παγίδες, ενώ η διαρκώς αναπτυσσόμενη αγορά τους προσελκύει ανειδίκευτους τεχνίτες, γεγονός που εγκυμονεί κινδύνους για την ασφάλεια των εγκαταστάσεων και την προστασία του περιβάλλοντος.

Η εξάπλωση και οι προκλήσεις

Σύμφωνα με στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, το 2021 στην Ελλάδα συστήματα ψύξης διέθεταν 3.880.798 οικίες (το 58,8% του συνόλου). Τουλάχιστον ένα κλιματιστικό υπήρχε σε 3.834.627 σπίτια, ενώ στην Αθήνα κλιματιστικό διέθετε το 64,2% των διαμερισμάτων (281.010 κατοικίες).

Σε παγκόσμιο επίπεδο, σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Ενέργειας (ΙΕΑ), ο αριθμός των κλιματιστικών αναμένεται το 2050 να εκτιναχθεί σε 5,6 δισεκατομμύρια από 1,6 δισεκατομμύρια το 2018, αριθμός που ισοδυναμεί με την πώληση 10 νέων μηχανημάτων κάθε δευτερόλεπτο για 30 ολόκληρα χρόνια.  Η εκρηκτική αυτή εξάπλωση εγκυμονεί μεγάλους κινδύνους για το περιβάλλον καθώς τα συστήματα ψύξης χρησιμοποιούν ευρέως υδροφθοράνθρακες (φρέον), ανθρωπογενή αέρια συνυπεύθυνα για την παγκόσμια υπερθέρμανση. Μάλιστα, αν και αποτελούν μόλις το 2% των αερίων του θερμοκηπίου, ο αντίκτυπός τους στην υπερθέρμανση του πλανήτη εκτιμάται ότι είναι εκατοντάδες έως χιλιάδες φορές μεγαλύτερος από αυτόν του διοξειδίου του άνθρακα ανά μονάδα μάζας.

Παράλληλα η εκτεταμένη χρήση συστημάτων ψύξης επιβαρύνει υπέρμετρα τα δίκτυα ηλεκτρισμού, αντιπροσωπεύοντας ήδη από το 2018 το ένα πέμπτο περίπου της συνολικής ηλεκτρικής ενέργειας που καταναλώνεται εντός κτiρίων ή το 10% της συνολικής παγκόσμιας κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας. Τα κλιματιστικά συμβάλλουν στο φαινόμενο της αστικής θερμικής νησίδας καθώς εκβάλλουν εκτός σπιτιού θερμότητα που «εγκλωβίζεται» στα υλικά του αστικού τοπίου και κατόπιν απελευθερώνεται ξανά, κυρίως κατά τις νυχτερινές ώρες. Υπάρχουν ωστόσο και ορισμένες πολύ πιο άμεσες προκλήσεις.

Προβλήματα από την ελλιπή συντήρηση

«Τα προβλήματα που μπορούν να προκαλέσουν τα κλιματιστικά είναι δύο ειδών. Το ένα σχετίζεται με τις συχνές εναλλαγές θερμοκρασίας μεταξύ εσωτερικών και εξωτερικών χώρων και το δεύτερο με την κακή συντήρηση» εξηγεί στο «Βήμα» ο πνευμονολόγος Κωνσταντίνος Σάμιτας, επιμελητής στην 7η κλινική του Νοσοκομείου Σωτηρία και συντονιστής της ομάδας άσθματος στην Ελληνική Πνευμονολογική Εταιρεία.

Οπως εξηγεί, οι απότομες εναλλαγές θερμοκρασίας μπορούν να προκαλέσουν πονόλαιμο, βήχα και καταρροή, συμπτώματα που σε ασθενείς με άσθμα ή ΧΑΠ ενδέχεται να είναι εντονότερα. Ο κίνδυνος είναι μεγαλύτερος στην περίπτωση ασυντήρητων μηχανημάτων, των οποίων τα φίλτρα έχουν συγκεντρώσει σκόνη και αλλεργιογόνα. Σε εξαιρετικές περιπτώσεις ακραίας παραμέλησης μεγάλων εγκαταστάσεων κλιματισμού υπάρχει ο κίνδυνος προσβολής από τη νόσο των λεγεωνάριων, μια δυνητικά θανατηφόρα ασθένεια που προκαλείται από το βακτήριο Legionella.

«Τα ασυντήρητα κλιματιστικά μπορούν να προκαλέσουν αναπνευστικά προβλήματα» σημειώνει και ο πρόεδρος της Ομοσπονδίας Ψυκτικών Ελλάδας Δημήτρης Κοντούσιας, επισημαίνοντας ότι τα οικιακά κλιματιστικά πρέπει να συντηρούνται τουλάχιστον μία φορά τον χρόνο από αδειοδοτημένους και πιστοποιημένους ψυκτικούς που χρησιμοποιούν εγκεκριμένα υλικά. «Στους επαγγελματικούς χώρους, που το κλιματιστικό ενδέχεται να δουλεύει όλη μέρα, πρέπει να γίνεται συντήρηση τουλάχιστον δύο φορές κάθε έτος, μία πριν από το καλοκαίρι και μία πριν από τον χειμώνα» προσθέτει, ξεκαθαρίζοντας ότι σε κάθε περίπτωση το κάπνισμα λειτουργεί άκρως επιβαρυντικά για την ποιότητα του αέρα.

Λάθη που αυξάνουν την κατανάλωση

Η ελλιπής συντήρηση των κλιματιστικών δεν επηρεάζει μόνο την υγεία αλλά και την τσέπη μας, αφού ένα ασυντήρητο κλιματιστικό μηχάνημα καίει περισσότερο ρεύμα καθώς πασχίζει να αποδώσει. Σε μεγαλύτερη κατανάλωση ρεύματος οδηγεί και η διαρροή ψυκτικού υγρού. Κοινό λάθος αποτελεί ακόμα η ρύθμιση του θερμοστάτη σε εξαιρετικά χαμηλές θερμοκρασίες καθώς έτσι, όπως τονίζει ο πρόεδρος της ΟΨΕ, «ταλαιπωρούμε το κλιματιστικό και καταναλώνουμε άσκοπα πολύ ρεύμα, γιατί η διαφορά θερμοκρασίας μεταξύ εσωτερικού και εξωτερικού χώρου που μπορούν να προσφέρουν οι οικιακές μονάδες δεν ξεπερνά τους 14 βαθμούς».

Αν και άκρως επιβλαβή για το περιβάλλον, τα ψυκτικά υγρά διακινούνται στην Ελλάδα ανεξέλεγκτα, όπως καταγγέλλει ο πρόεδρος της Ομοσπονδίας Ψυκτικών Ελλάδας Δημήτρης Κοντούσιας, κατά παράβαση του ευρωπαϊκού κανονισμού 517/2014, ο οποίος πρόσφατα αναθεωρήθηκε με τον αυστηρότερο 573/2024. «Παρά τη σχετική απαγόρευση, στην πράξη οποιοσδήποτε διαθέτει επαγγελματικό ΑΦΜ μπορεί να προμηθευτεί φρέον» λέει στο «Βήμα», επισημαίνοντας ότι σχετικές αγγελίες κυκλοφορούν ακόμα και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Τονίζει δε ότι το αρμόδιο υπουργείο «δεν έχει δημιουργήσει αυτό που ζητούμε εδώ και χρόνια, δηλαδή ένα μητρώο τεχνικών ψυκτικών όπως στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες, με αποτέλεσμα να μην ξέρουμε ποιοι και πόσοι είμαστε».

Η Ομοσπονδία, συνεχίζει ο κ. Κοντούσιας, έχει προχωρήσει σε σειρά ενεργειών, από συναντήσεις με αρμόδιους φορείς και θεσμικούς παράγοντες – ακόμα και με την Πρόεδρο της Δημοκρατίας – μέχρι αιτήματα συνδρομής της Αστυνομίας, χωρίς αποτέλεσμα. Καταγγέλλει δε ότι έχει δεχθεί απειλές από άτομα που εμπλέκονται στο παρεμπόριο ψυκτικών υγρών. Οπως λέει, επόμενο βήμα θα είναι η προσφυγή στην Επιτροπή Περιβάλλοντος της ΕΕ.

 Διαρροές αερίων στην ατμόσφαιρα

Πέραν του αθέμιτου ανταγωνισμού προς τους πιστοποιημένους τεχνικούς, η ανεξέλεγκτη διάθεση ψυκτικών υγρών συνιστά και απειλή για το περιβάλλον. Οπως εξηγεί ο πρόεδρος της ΟΨΕ, κατά την επισκευή ή αντικατάσταση του συμπιεστή των κλιματιστικών το φρέον αντλείται με ειδικά μηχανήματα και αποθηκεύεται σε φιάλες ώστε να επαναχρησιμοποιηθεί. Τα μηχανήματα αυτά όμως κοστίζουν, με αποτέλεσμα στα χέρια των μη πιστοποιημένων ψυκτικών να σημειώνονται συχνά διαρροές αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα.

Οι κίνδυνοι ενδέχεται να κλιμακωθούν το επόμενο διάστημα καθώς στην αγορά θα διατεθούν αντλίες θερμότητας και κλιματιστικά με προπάνιο, ένα εξαιρετικά εύφλεκτο αέριο. «Μια νέα εγκατάσταση ενδέχεται να διαθέτει ακόμα και τρία κιλά προπάνιο. Ενας λάθος χειρισμός ενδέχεται να αποδειχθεί θανατηφόρος» τονίζει ο κ. Κοντούσιας. «Εχουμε ενημερώσει εδώ και 1,5 χρόνο για την επικινδυνότητα τις αρμόδιες υπηρεσίες, όμως ουδείς δείχνει να ενδιαφέρεται».

Συντονισμός: Αγγελος Σκορδάς

Γράφει: Γιώργος Μουρμούρης

Επιμέλεια: Παναγιώτης Σωτήρης