Θεσσαλία, Λιβύη: δύο μόνο από τα πρόσφατα παραδείγματα που προοιωνίζονται το ολοένα και συχνότερα «βυθισμένο», εξαιτίας ακραίων πλημμυρών, μέλλον της ανθρωπότητας. Εικόνες πνιγμένων ανθρώπων, πνιγμένων ζώων, πλημμυρισμένων σπιτιών, βουλιαγμένων πόλεων και χωριών, κατεστραμμένων επιχειρήσεων, εικόνες βουτηγμένες στη λάσπη φαίνεται ότι θα αποτελούν ως το τέλος του αιώνα «βιβλικές καταστροφές»… ετησίας διατάξεως. Αυτό δυστυχώς προβλέπει μια νέα αμερικανική μελέτη ερευνητών του Πανεπιστημίου της Αλαμπάμα (και με ελληνική υπογραφή) που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό «Εarth’s Future» της Αμερικανικής Γεωφυσικής Ενωσης.
Συγκεκριμένα, από τη μελέτη προέκυψε ότι οι περισσότερες παράκτιες περιοχές – και η χώρα μας έχει ως γνωστόν πολλές – θα αντιμετωπίζουν ακραίες πλημμύρες (τις αποκαλούμενες στα αγγλικά «100-year floods», «πλημμύρες των 100 χρόνων», δηλαδή τόσο μεγάλες που θεωρείται ότι συμβαίνουν μία φορά στα 100 χρόνια με βάση τα ιστορικά στοιχεία) σε ετήσια βάση ως το τέλος του αιώνα μας.
Τα πώς και τα γιατί του… πλημμυρισμένου μέλλοντος της Γης εξήγησε στο ΒΗΜΑ-Science o Γεώργιος Μπούμης (φωτογραφία δεξιά), βοηθός έρευνας και υποψήφιος διδάκτορας του Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών του Πανεπιστημίου της Αλαμπάμα, εκ των συγγραφέων της νέας μελέτης (επικεφαλής ήταν ο καθηγητής του Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών του Πανεπιστημίου της Αλαμπάμα Χάμεντ Μοφτακάρι), με ειδίκευση στην ακτομηχανική και στις παράκτιες πλημμύρες.
600
εκατομμύρια και πλέον είναι τα άτομα που ζουν σε παράκτιες περιοχές
Τι σημαίνει ο όρος «πλημμύρα των 100 χρόνων»
Ο όρος «πλημμύρα των 100 χρόνων» αναφέρεται σε ένα ακραίο πλημμυρικό φαινόμενο που μπορεί να πλήξει μια περιοχή κατά μέσο όρο μια φορά στην εκατονταετία και το οποίο καθορίζεται μέσω στατιστικής ανάλυσης μελετώντας τα ιστορικά δεδομένα της περιοχής. «Ωστόσο, σε αντίθεση με την κοινή εντύπωση πως ένα τέτοιο φαινόμενο θα συμβεί μόνο μία φορά στα 100 χρόνια, ο επιστημονικός όρος υποδηλώνει ότι μια τέτοια πλημμύρα μπορεί να συμβεί παραπάνω από μία φορά σε διάστημα 100 ετών, αλλά οι πιθανότητες είναι εξαιρετικά μικρές. Αυτό άλλωστε εξηγεί, για παράδειγμα, το ότι η Θεσσαλία βίωσε σε διάστημα μόλις λίγων χρόνων δύο εξαιρετικά ακραία πλημμυρικά φαινόμενα από τις καταιγίδες Ιανός (2020) και Daniel (2023)».
Τα δεδομένα της μελέτης
Η μελέτη επικεντρώθηκε στη συχνότητα των παράκτιων πλημμυρών ανά τον κόσμο που προκαλούνται από την ακραία ανύψωση της θάλασσας στη διάρκεια έντονων καιρικών φαινομένων. Οπως εξήγησε ο κ. Μπούμης, είναι γνωστό ότι η υπερθέρμανση του πλανήτη οδηγεί σε σταδιακή αύξηση της μέσης στάθμης της θάλασσας κυρίως εξαιτίας της τήξης των παγετώνων αλλά και της αύξησης του όγκου του υπάρχοντος θαλασσινού νερού λόγω θερμικής διαστολής.
«Στην έρευνά μας δείξαμε ότι προς το τέλος του 21ου αιώνα, λόγω της σταδιακής αύξησης της θαλάσσιας στάθμης, αυτό που σήμερα αποκαλούμε μια «παράκτια πλημμύρα των 100 χρόνων» είναι πολύ πιθανόν να συμβαίνει σε ετήσια βάση. Το εύρημα αυτό προέκυψε μάλιστα όχι μόνο για το δυσμενέστερο σενάριο συνεχούς αύξησης εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα μέχρι το 2100, αλλά και για ένα πιο ευμενές σενάριο με βάση το οποίο οι εκπομπές CO2 θα αρχίσουν να μειώνονται μετά το 2040. Με άλλα λόγια, δείξαμε ότι μια ανίσχυρη καταιγίδα θα μπορεί δυνητικά στο μέλλον να προκαλέσει τις ίδιες παράκτιες καταστροφές που παρατηρούνται σήμερα μετά από μια ακραία καταιγίδα, όπως π.χ. οι παράκτιες καταστροφές της Λιβύης που προκλήθηκαν λόγω του αυξημένου όγκου του θαλασσινού νερού εξαιτίας του μεσογειακού κυκλώνα Daniel».
Η σημαντικότητα αυτών των ευρημάτων έγκειται στο γεγονός ότι περισσότερα από 600 εκατομμύρια άνθρωποι ζουν σήμερα σε παράκτιες περιοχές ανά τον κόσμο, με τον αριθμό τους να αναμένεται να αυξηθεί στο μέλλον λόγω της οικονομικής και ψυχαγωγικής δραστηριότητας που προσφέρουν αυτές οι περιοχές.
30
εκατοστά αναμένεται να είναι η μέση αύξηση της στάθμης της θάλασσας στον ελλαδικό χώρο το 2050
Η ουσία της μη-στασιμότητας
Στη μελέτη (και στο μέλλον μας) κεντρικό ρόλο κατέχει η αποκαλούμενη μη-στασιμότητα («non-stationarity»), η οποία δείχνει ότι κάποιοι από τους παράγοντες που συμβάλλουν σε πιθανές πλημμύρες μεταβάλλονται με τον χρόνο (στη συγκεκριμένη περίπτωση η μέση στάθμη της θάλασσας). «Για να μεταφερθούμε στην ενδοχώρα και στις πλημμύρες που μπορούν να προκληθούν εκεί από βροχοπτώσεις, η μη-στασιμότητα μπορεί να εντοπιστεί για παράδειγμα στην ποσότητα υδρατμών που μπορεί να αποθηκεύσει ο αέρας. Καθώς ο πλανήτης μας θερμαίνεται, ο αέρας στην ατμόσφαιρα μπορεί και συγκρατεί όλο και μεγαλύτερες ποσότητες υδρατμών, οι οποίες είναι πιθανό να οδηγήσουν σε ξαφνικές και πολύ έντονες βροχοπτώσεις. Αντίστοιχα, περαιτέρω αύξηση της θερμοκρασίας των θαλασσών λόγω της κλιματικής αλλαγής είναι πιθανό να συμβάλλει στην ενδυνάμωση κυκλώνων που σχηματίζονται πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας και κινούνται απειλητικά προς την ενδοχώρα. Μην ξεχνάμε ότι ο μεσογειακός κυκλώνας Daniel που σχηματίστηκε στο Ιόνιο Πέλαγος χτύπησε τη χώρα μας έπειτα από ένα καλοκαίρι κατά το οποίο η θερμοκρασία στα νερά της Μεσογείου ήταν σε ιστορικά υψηλά» ανέφερε ο ερευνητής.
Για να καταλήξει στα συμπεράσματά της η ερευνητική ομάδα βασίστηκε σε ιστορικά δεδομένα από περισσότερους από 200 σταθμούς μέτρησης της θαλάσσιας στάθμης ανά τον κόσμο, κυρίως από τη Βόρεια Αμερική, τον Καναδά, τη Βορειοδυτική Ευρώπη, την Αυστραλία και την Ιαπωνία. «Μελετώντας τις ετήσιες ακραίες τιμές της θάλασσας διαπιστώσαμε ότι για τη μεγάλη πλειονότητα των περιοχών αυτών υπάρχει σημαντική αυξητική τάση ως προς το μέγεθος των παράκτιων πλημμυρών. Χρησιμοποιώντας στατιστικά μοντέλα κατάλληλα για μη-στάσιμα (non-stationary) συστήματα δείξαμε ότι ιστορικά αυτή η τάση σχετίζεται με την άνοδο της μέσης στάθμης της θάλασσας και έτσι χρησιμοποιήσαμε παγκόσμιες προβλέψεις για το πού αναμένουμε να βρίσκεται η μέση στάθμη της θάλασσας τις επόμενες δεκαετίες ώστε να αναλύσουμε τη μελλοντική συχνότητα των παράκτιων πλημμυρών. Προκειμένου να εξαγάγουμε ασφαλή επιστημονικά συμπεράσματα τα δεδομένα που επεξεργαστήκαμε προέρχονταν από ένα ιστορικό μετρήσεων διάρκειας 55 χρόνων και άνω».
1,8-3,5
βαθμούς Κελσίου εκτιμάται ότι μπορεί να ανέβει η θερμοκρασία της θάλασσας στη Μεσόγειο ως το 2100 συγκριτικά με τον σημερινό μέσο όρο
Οι μεσογειακοί κυκλώνες
Οι ζώνες υψηλού κινδύνου για μελλοντικές ακραίες ετήσιες παράκτιες πλημμύρες, με βάση τα ευρήματα, είναι οι Βορειοανατολικές ΗΠΑ, ο Κόλπος του Μεξικού, η Βορειοδυτική Ευρώπη και η Νοτιοανατολική Ασία, «περιοχές οι οποίες είναι ευάλωτες σε τροπικούς ή εξωτροπικούς κυκλώνες, δηλαδή καιρικά συστήματα χαμηλής πίεσης και ισχυρών ανέμων που στην Ελλάδα ονομάζουμε τυφώνες».
30%
περισσότερη βροχή έπεσε στον Βόλο μέσα σε 4 ημέρες εξαιτίας της κακοκαιρίας «Daniel» απ’ ό,τι πέφτει (κατά μέσο όρο) μέσα σε έναν χρόνο.
Οι προβλέψεις για την Ελλάδα
Η χώρα μας δεν συμπεριελήφθη στην επιστημονική εργασία καθώς δεν διαθέτει τέτοιο μακρό ιστορικό μετρήσεων της θαλάσσιας στάθμης. Παρά ταύτα, σύμφωνα με τον κ. Μπούμη, «τα ευρήματα της έρευνάς μας για τις παράκτιες πλημμύρες φαίνεται να ισχύουν σε μεγάλο βαθμό και για τη χώρα μας αν λάβουμε υπόψη τη διασυνδεσιμότητα των θαλασσών ανά τον κόσμο. Συγκεκριμένα, για τη χώρα μας αυτό που προβληματίζει περισσότερο είναι το πώς η κλιματική αλλαγή θα επηρεάσει τη συχνότητα και την ένταση των λεγόμενων μεσογειακών κυκλώνων. Ιστορικά οι μεσογειακοί κυκλώνες δεν είναι τόσο ισχυροί όπως οι κυκλώνες των τροπικών περιοχών και η συχνότητά τους είναι σαφώς μικρότερη. Ωστόσο, μέσα σε διάστημα μόλις λίγων χρόνων, οι καταστροφικοί κυκλώνες Ιανός και Daniel ίσως αποτελούν ένα προμήνυμα για το τι πρέπει περιμένουμε στο μέλλον σχετικά με την ένταση των μεσογειακών κυκλώνων».
20%
περισσότερο από τον υπόλοιπο πλανήτη θερμαίνεται η ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου
Σωτήριες παρεμβάσεις
Με ένα μέλλον που απειλεί να «πνίξει» εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως, το «καυτό» ερώτημα αφορά το τι θα μπορούσε να γίνει ώστε να θωρακιστούν οι περιοχές σε κίνδυνο. Ο κ. Μπούμης απάντησε ότι «τα έργα μηχανικής είναι η ισχυρότερη ασπίδα μας απέναντι σε τέτοια ακραία καιρικά φαινόμενα. Οταν αναφερόμαστε σε παράκτιες πλημμύρες, κατασκευές όπως τα παράκτια τείχη και οι κυματοθραύστες αποτελούν τον πλέον αποτελεσματικό τρόπο προστασίας, ενώ άλλες, πιο φιλικές προς το περιβάλλον λύσεις, π.χ. τεχνητές παραλίες από άμμο και αναπλήρωση ακτών, μπορούν επίσης να δράσουν αποσβεστικά. Αντίστοιχα, αναχώματα κατασκευασμένα παράλληλα με τους ποταμούς καθώς και υδατοφράχτες τοποθετημένοι σε στρατηγικά σημεία μπορούν να αποτρέψουν πιθανή υπερχείλιση ποταμών σε ενδεχόμενο έντονης βροχόπτωσης».
Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ η τάση να δίνεται προτεραιότητα σε μη-μηχανικές λύσεις, ιδίως σε συστήματα έγκαιρης πρόγνωσης πλημμυρών, όπως περιέγραψε ο ερευνητής. «Αυτά τα συστήματα που βασίζονται σε μετεωρολογικές προβλέψεις πραγματικού χρόνου για το πώς θα εξελιχθεί μια καταιγίδα, πραγματοποιούν προσομοίωση της στάθμης της θάλασσας πριν αυτή «φουσκώσει», ή της ροής ενός ποταμού πριν αυτός υπερχειλίσει. Ετσι επιτυγχάνουμε να έχουμε μια έγκαιρη και λεπτομερή εικόνα των περιοχών που πρόκειται να επηρεαστούν, μέχρι και 2 με 3 ημέρες πριν ξεσπάσει η πλημμύρα, έτσι ώστε να αποφευχθούν πιθανές ανθρώπινες απώλειες μέσω σχεδίων εκκένωσης. Είναι επιτακτική η ανάγκη υιοθέτησης τέτοιων συστημάτων και στην Ελλάδα».
Εργαλεία λοιπόν υπάρχουν και μπορούν να αποτελέσουν το «σωσίβιο» στον κόσμο μας που «βουλιάζει». Και πρέπει να χρησιμοποιηθούν άμεσα γιατί δεν γίνεται άλλο να αφήνεται ο «πνιγμένος να πιάνεται μόνο από τα μαλλιά του»…
Οι πλημμύρες στη Θεσσαλία δεν έχουν ιστορικό προηγούμενο
Η νέα μελέτη έρχεται σε μια στιγμή κατά την οποία η Θεσσαλία ζει ακόμη δραματικές στιγμές ελέω πλημμύρας. Μπορούμε να πούμε ότι η περιοχή επλήγη από μια «πλημμύρα των 100 χρόνων»;
«Κοιτάζοντας τα αθροιστικά ύψη βροχής που έφερε η κακοκαιρία Daniel στη Θεσσαλία μπορούμε να πούμε ότι αυτές οι πλημμύρες δεν έχουν ιστορικό προηγούμενο και να τις προσδιορίσουμε ως χειρότερες από αυτό που θα ονομάζαμε “πλημμύρα των 100 χρόνων” για την περιοχή. Αν και δεν έχουν ακόμα πραγματοποιηθεί μελέτες για τον κυκλώνα Daniel, αυτό που γνωρίζουμε είναι ότι οι θερμότερες θάλασσες τρέφουν με περισσότερη ενέργεια ένα τέτοιο χαμηλό βαρομετρικό φαινόμενo με αποτέλεσμα οι βροχοπτώσεις που αυτό φέρει να είναι ισχυρότερες και μακρύτερης διάρκειας. Η σφοδρότητα της κακοκαιρίας Daniel ίσως και να σχετίζεται με το γεγονός ότι η Μεσόγειος εφέτος ήταν αρκετά θερμότερη σε σχέση με άλλες χρονιές» σημείωσε ο κ. Μπούμης.
Μπροστά σε αυτή τη «νέα κανονικότητα» που επιφέρει η κλιματική κρίση, η χώρα μας, όπως και πολλές άλλες προηγμένες χώρες του πλανήτη, διαθέτει παρωχημένες υποδομές. «Τα δίκτυα ομβρίων υδάτων πολλών πόλεων σχεδιάστηκαν δεκαετίες πριν υπό την προϋπόθεση ότι η συχνότητα και η ένταση των ακραίων βροχοπτώσεων που είχαν παρατηρηθεί ως τότε θα παρέμεναν σταθερές με τη πάροδο του χρόνου. Καθώς όμως αυτές οι παράμετροι μεταβάλλονται (μη-στασιμότητα), τα υπάρχοντα δίκτυα αδυνατούν να αντεπεξέλθουν στα νέα δεδομένα. Η δημιουργία περισσότερων πράσινων σημείων εντός του αστικού ιστού όπως πάρκα που μπορούν και συγκρατούν τα νερά, η ενίσχυση αναχωμάτων και φραγμάτων κατά μήκος των ποταμών καθώς και η κατασκευή παράκτιων έργων έπειτα από προσομοίωση σεναρίων ανύψωσης της μέσης στάθμης της θάλασσας λόγω της κλιματικής αλλαγής, αποτελούν μερικές από τις υποδομές που πρέπει να υλοποιηθούν ενάντια στις διάφορες μορφές επικείμενων πλημμυρών».
