Ενός κακού μύρια έπονται. Τους τρεις συνεχόμενους καύσωνες του Ιουλίου, ακολούθησαν πρωτοφανείς πυρκαγιές. Και έπειτα… άνοιξαν οι ουρανοί. Οι σφοδρές βροχοπτώσεις της κακοκαιρίας «Daniel» έφεραν καταστροφικές πλημμύρες που «έπνιξαν» ολόκληρη τη Θεσσαλία, η οποία μετρά θανάτους ανθρώπων και τεράστιες ζημιές, καταδεικνύοντας, για άλλη μια φορά, τη διαχρονική αδυναμία της πολιτείας να προστατεύσει οικισμούς και πόλεις από πλημμυρικά φαινόμενα.
Μόνο την τελευταία εξαετία οι απώλειες σε ανθρώπινες ζωές, η καταστροφή περιουσιών και υποδοµών λόγω πλημμυρών ήταν τεράστιες: το 2017 οι κακοκαιρίες «Ευρυδίκη» και «Ζήνων» έπνιξαν τη Μάνδρα και την Αχαΐα αντίστοιχα, το 2018 ο «Ξενοφών» χτύπησε Αττική, Μεσσηνία, Μαγνησία, το 2020 η «Θάλεια» «έπνιξε» την Εύβοια, το 2021 ο «Μπάλλος» σάρωσε τη χώρα, το 2022 ο «Διομήδης» κ.λπ.
Τις πλημμύρες επιτείνουν η καταστροφή των δασών, οι παρεμβάσεις στις λεκάνες απορροής (μπαζώματα σε ποτάμια, ρέματα κ.λπ.) και τα ανεπαρκή τεχνικά έργα.
Τάφροι διήθησης, περατά πεζοδρόμια, πράσινες στέγες, ομβροδεξαμενές, τεχνητοί υγρότοποι εντός του αστικού ιστού είναι μερικά από τα έργα που προτείνουν οι ειδικοί
Οι πόλεις-«σφουγγάρια»
Εντός του αστικού ιστού, τα πολεοδομικά σχέδια διεθνώς περιλαμβάνουν πλέον έργα για τον περιορισμό του όγκου πλημμύρας με επιφάνειες μεγάλης διαπερατότητας, μετατρέποντας τις πόλεις σε «σφουγγάρια» (sponge cities), ώστε να απορροφούνται τα νερά των πλημμυρών.
«Τέτοιες επιλογές περιλαμβάνουν τάφρους διήθησης, περατά πεζοδρόμια, πράσινες στέγες, ομβροδεξαμενές, τεχνητούς υγροτόπους κ.λπ. εντός του αστικού ιστού», σημειώνει ο κ. Τσακίρης. Και εξηγεί: «Η πλημμύρα ταχείας απόκρισης, συνήθης στις πόλεις, δημιουργείται από ραγδαία βροχή λόγω των αδιαπέραστων επιφανειών του οικισμού. Πρέπει ο πολεοδομικός σχεδιασμός, εκτός από τις ζώνες πρασίνου, να περιλαμβάνει και ζώνες υψηλής διηθητικότητας».
229
άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους την εικοσαετία 2000-2020 εξαιτίας καιρικών φαινομένων. Οι περισσότεροι εξαιτίας πλημμυρών, κυρίως κατά τον μήνα Νοέμβριο
Η ιδέα από την Κίνα
Η ιδέα της «σπογγώδους» πόλης προτάθηκε για πρώτη φορά το 2000 από τον αρχιτέκτονα Yu Kongjian, ιδρυτή της Turenscape, μιας από τις μεγαλύτερες εταιρείες αρχιτεκτονικής τοπίου της Κίνας. Το σκεπτικό του ήταν η δημιουργία αστικών περιοχών που θα συγκρατούν και θα επαναχρησιμοποιούν τα όμβρια ύδατα, ανακατευθύνοντάς τα σε περιοχές που χρειάζονται νερό.
Σύμφωνα με τον κ. Τσακίρη, θα πρέπει επίσης να γίνει πιο εντατική οριοθέτηση των ρεμάτων και να ενισχυθούν οι ελεγκτικοί μηχανισμοί. Θεωρεί επίσης αναγκαία τα βραχυπρόθεσμα μέτρα, όπως τον καθαρισμό δρόμων, ώστε να μη μεταφέρονται σκουπίδια με τη βροχή και φράζουν το δίκτυο ομβρίων, αλλά και των πεδινών ρεμάτων για να ενισχυθεί η μεταφορική τους αποτελεσματικότητα.
Ακόμη, απαιτείται εντοπισμός των κρίσιμων σημείων των ρεμάτων που διασχίζουν οικισμούς, βελτίωση των συνθηκών ροής τους και κατασκευή μικρών έργων ρύθμισης των πλημμυρικών ροών εκτός του αστικού αστού, ώστε να μην εισέρχεται η λασποροή από τις περιοχές των καμένων.
569
έντονα καιρικά επεισόδια καταγράφηκαν από το 2000 έως το 2020, εκ των οποίων το 63% ήταν πλημμύρες
Οι «πρώτες βοήθειες»
«Τότε τα πλημμυρικά φαινόμενα είναι πολύ πιο έντονα απ’ ό,τι σε μια αντίστοιχη βροχόπτωση σε περιοχή που δεν είχε καεί προγενέστερα» εξηγεί ο καθηγητής Διευθέτησης Ορεινών Υδάτων στο Διεθνές Πανεπιστήμιο της Ελλάδας και διευθυντής του Εργαστηρίου Ανάλυσης και Διαχείρισης Ανθρωπογενών και Φυσικών Καταστροφών, κ. Δημήτριος Εμμανουλούδης.
Στα γνωστά αίτια, που περιλαμβάνουν τα γυμνά από βλάστηση εδάφη και τις μεγάλες ποσότητες νεκρής φυτικής ύλης (τέφρα, νεκρωμένα κλαδιά κ.λπ.), θα πρέπει να προστεθεί, σύμφωνα με τον καθηγητή, και «η αύξηση της υδροφοβικότητας του εδάφους λόγω των υψηλών θερμοκρασιών που είχαν αναπτυχθεί και οδήγησαν στην καταστροφή της δομής του, στη μεταβολή του πορώδους του και άρα στη μείωση της δυνατότητας να απορροφά το νερό», με συνέπεια αυτό να κινείται με μεγάλες ταχύτητες, παρασύροντας τα προϊόντα καύσης και χώμα και τροφοδοτώντας τις κοίτες των χειμάρρων.
«Το κρίσιμο είναι η άμεση επέμβαση, ει δυνατόν ακόμη και τις πρώτες μέρες μετά την κατάσβεση της πυρκαγιάς, με την κατασκευή αντιδιαβρωτικών έργων επιφανείας – οι λεγόμενες «πρώτες βοήθειες». Αυτά έχουν τρεις στόχους: τη σταθεροποίηση του γυμνού εδάφους, τη μείωση της ταχύτητας του νερού και άρα της παρασυρτικής – διαβρωτικής του δύναμης και την επιβράδυνση του χρόνου συγκέντρωσης του νερού στις κοίτες, ώστε να μη συσσωρεύεται σε κρίσιμους όγκους που δημιουργούν αδυναμία παροχέτευσης και άρα πλημμυρισμό και να δημιουργεί τις προϋποθέσεις απορρόφησής του από το έδαφος».
Τα συγκεκριμένα έργα, σύμφωνα πάντα με τον καθηγητή, κατασκευάζονται γρήγορα, εξ ολοκλήρου από ζωντανό φυτικό υλικό (από παρακείμενα δάση) ή νεκρό (από τα καμένα) και είναι εξαιρετικά αποτελεσματικά, υπό δύο προϋποθέσεις: να κατασκευάζονται από εξειδικευμένα συνεργεία με επίβλεψη της Δασικής Υπηρεσίας και με τη σωστή σειρά, παίρνοντας υπ’ όψιν τις κλίσεις των εδαφών στις λεκάνες απορροής. Για παράδειγμα, σε κλίσεις πάνω από 70% τοποθετούνται ζωντανά υλικά, τα οποία με τον άμεσο πολλαπλασιασμό τους δημιουργούν εξαιρετικά σημαντική προστασία του εδάφους, σε κλίσεις εδαφών 30%-50% ενδείκνυνται οι κορμοσειρές κ.λπ.
Και καταλήγει ο καθηγητής: «Πρόκειται για αντιδιαβρωτικά έργα και δεν πρέπει να συγχέονται με τα αντιπλημμυρικά έργα, τα οποία αποτελούνται από σκυρόδεμα και χρειάζονται συνήθως πάνω από 12 μήνες για να μελετηθούν και να κατασκευαστούν».
60%
και πάνω στις καταγραφές σοβαρών επιπτώσεων από καιρικά φαινόμενα στους Νομούς Αττικής και Θεσσαλονίκης ήταν πλημμύρες. Εξίσου συχνή υπήρξε και η εμφάνιση καταστροφικών πλημμυρών στα Χανιά και στην Ηλεία
Τα βίαια χτυπήματα της κλιματικής αλλαγής σε τρεις ηπείρους
Οι καταστροφές ανά τον κόσμο
ΤΟΥΡΚΙΑ
Μετρά τουλάχιστον οκτώ νεκρούς από τη σφοδρή κακοκαιρία πριν από μία εβδομάδα, ενώ στα μέσα Μαρτίου 21 άτομα είχαν χάσει τη ζωή τους από πλημμύρες στη Νοτιοανατολική Τουρκία, έναν μήνα μετά τους καταστροφικούς σεισμούς που έπληξαν την ίδια περιοχή. Ο πρόεδρος Ερντογάν θα θέσει το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής στην επικείμενη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ στη Νέα Υόρκη. Μόνο στην Κωνσταντινούπολη, την περασμένη Κυριακή, σε περίπου τρεις ώρες έπεσαν κατά μέσο όρο ως και 130 λίτρα νερό ανά τετραγωνικό μέτρο.
ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ
Ακραία καιρικά φαινόμενα έπληξαν στις αρχές της περασμένης εβδομάδας τη Βουλγαρία και δη τη νότια ακτή της Μαύρης Θάλασσας, όπου σύμφωνα με τους ειδικούς το φαινόμενο γίνεται όλο και πιο συχνό εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής και της κακής συντήρησης των υποδομών. Τουλάχιστον τέσσερις άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους. Οι Αρχές κήρυξαν σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης τη νότια παραθεριστική πόλη Τσάρεβο, ενώ κάλεσαν τον κόσμο να μετακινηθεί από τα ισόγεια σε υψηλότερους ορόφους. Τα περισσότερα ποτάμια της περιοχής ξεχείλισαν, καταστρέφοντας γέφυρες και προκαλώντας σοβαρά προβλήματα στο οδικό δίκτυο.
ΙΣΠΑΝΙΑ
Μετά την ιστορική ξηρασία και τους καύσωνες των τελευταίων μηνών, βροχοπτώσεις και χαλαζοπτώσεις έπληξαν το περασμένο Σαββατοκύριακο σχεδόν όλη την Ισπανία, όπου τρεις άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους. Δρόμοι μετατράπηκαν σε ποτάμια λάσπης παρασύροντας αυτοκίνητα και κάδους σκουπιδιών στην Καστίγια Λα Μάντσα, στην Καταλωνία και στη Βαλένθια, ενώ πολλές γραμμές του μετρό και του σιδηροδρομικού δικτύου της Μαδρίτης έκλεισαν. Στο Τολέδο οι Αρχές επιστράτευσαν ελικόπτερα για να σώσουν ανθρώπους που είχαν βρει καταφύγιο στις στέγες των σπιτιών τους.
ΚΑΝΑΔΑΣ
Η πιο σφοδρή βροχόπτωση που έπληξε την επαρχία της Νέας Σκωτίας στον Καναδά εδώ και περισσότερα από 50 χρόνια σημειώθηκε στα τέλη του περασμένου Ιουλίου και προκάλεσε εκτεταμένες πλημμύρες. Εφέτος ο Καναδάς έχει δοκιμαστεί ιδιαίτερα εξαιτίας των ασύλληπτων πυρκαγιών, απόρροια της κλιματικής κρίσης. Προ ημερών οι Αρχές στη Βρετανική Κολομβία προειδοποίησαν ότι η επίμονη ξηρασία είναι ένας «κοιμώμενος γίγαντας» που θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια νέα σειρά φυσικών καταστροφών, συμπεριλαμβανομένων πλημμυρών, τους επόμενους μήνες.
ΝΟΤΙΑ ΚΟΡΕΑ
Οι σφοδρές βροχοπτώσεις και οι πλημμύρες που προκάλεσαν τον θάνατο 46 ανθρώπων εν μέσω θερινών μουσώνων, τον περασμένο Ιούλιο στη Νότια Κορέα, είναι χαρακτηριστικές της κλιματικής αλλαγής που βιώνει και η ασιατική ήπειρος. Καθώς αυτή αναμένεται να είναι η νέα κανονικότητα, ο πρόεδρος της χώρας ανακοίνωσε ότι θα αναθεωρήσει πλήρως την προσέγγιση της Σεούλ σε ό,τι αφορά την ετοιμότητα και την πρόληψη των ακραίων καιρικών φαινομένων, για την έλλειψη της οποίας επικρίθηκε έντονα. Συνολικά περισσότεροι από 16.000 άνθρωποι αναγκάστηκαν να εκκενώσουν τις εστίες τους.
