Από τις 30 Νοεμβρίου οι κυβερνήσεις όλου του κόσμου θα συναντηθούν στο Ντουμπάι, κάτω από την ομπρέλα του ΟΗΕ, στην παγκόσμια διάσκεψη για το κλίμα (COP28). Ολα τα επιστημονικά δεδομένα και οι συναφείς εκθέσεις επιβεβαιώνουν ότι η κλιματική κρίση είναι εδώ και οι ρυθμοί της σε όλα τα πεδία επιταχύνονται.
Ο Ευρωπαϊκός Μετεωρολογικός Οργανισμός COPERNICUS ανακοίνωσε πως στις 17 Νοέμβρη (τι ημερομηνία!) η μέση θερμοκρασία του πλανήτη ήταν 2 βαθμούς αυξημένη σε σχέση με την προβιομηχανική εποχή και τοποθέτησε το σημείο της μη επιστροφής της υπερθέρμανσης στο 2034. Ο πλανήτης έχει ξαναζήσει την ίδια φάση πριν από 3-5 εκατομμύρια χρόνια. Και τότε ο πλανήτης ήταν 2-3 βαθμούς Κελσίου θερμότερος. Αλλά τότε η στάθμη της θάλασσας ήταν 10-20 μέτρα πάνω από τη σημερινή. Τρομακτικό; Ναι.
Υπάρχουν άνθρωποι που δεν το βλέπουν; Nαι, αλλά είναι πια πολύ λιγότεροι. Πολλοί «άπιστοι» έχουν πειστεί από τα ακραία καιρικά φαινόμενα, τις πλημμύρες, την ξηρασία και τις πυρκαγιές. Δεν χρειάζονται πολλά επιχειρήματα.
Σήμερα προτάσσονται άλλα ερωτήματα: Υπάρχουν λύσεις; Αν ναι γιατί δεν εφαρμόζονται;
Nα ξεκινήσω λοιπόν με πέντε λέξεις: Λύσεις υπάρχουν, αλλά με κόστος. Η κύρια και αναντικατάστατη λύση είναι η απανθρακοποίηση, δηλαδή η εγκατάλειψη όλων των ορυκτών καυσίμων. Για πρώτη φορά φέτος στο Ντουμπάι ο ΟΗΕ, αλλά και ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας, συμπεριλαμβάνουν με σαφήνεια την απανθρακοποίηση στις προτάσεις τους, δίπλα στις άλλες συμπληρωματικές πολιτικές, την εξοικονόμηση ενέργειας και την προστασία του φυσικού κεφαλαίου.
To επείγον της κατάστασης το επιβάλλει. Η ταχεία εφαρμογή της απανθρακοποίησης μπορεί να σώσει τον πλανήτη. Εχουμε ελπίδα. Αν λοιπόν γνωρίζουμε τι πρέπει να κάνουμε γιατί δεν γίνεται;
Για πολλούς λόγους, αναφέρω μόνο τους κύριους:
- Η ανθρωπότητα περνά μια πρωτοφανή περίοδο πολέμων, γεωπολιτικής έντασης, περιχαράκωσης στρατοπέδων και υποχώρησης της παγκοσμιοποίησης του εμπορίου και των συναλλαγών. Οι εξελίξεις αυτές συνδέονται με την ενεργειακή κρίση, τις πληθωριστικές πιέσεις, την υποχώρηση της οικονομικής ανάπτυξης στις αναπτυγμένες χώρες. Οι πολίτες αυτών των χωρών αναδιατάσσουν προτεραιότητες και δεν κινητοποιούνται όπως πριν.
- Η απουσία ενός αξιόπιστου συστήματος παγκόσμιας διακυβέρνησης, ικανό να αντιμετωπίσει παγκόσμιες κρίσεις, είναι προφανής. Ο ΟΗΕ δυστυχώς υποβαθμίζεται συνεχώς. Αλλωστε και η συμφωνία του Παρισιού για περιορισμό της πλανητικής υπερθέρμανσης στον 1,5 βαθμό ήταν εξ αρχής ανάπηρη, καθώς δεν υπήρχε βραχίονας ελέγχου και κυρώσεων. Η δημιουργία του θεωρήθηκε αδύνατη, με βάση τα δεδομένα του διεθνούς δικαίου (τουλάχιστον όπως ερμηνεύθηκαν τότε). Η εφαρμογή της συμφωνίας βασίστηκε σε μια συμμαχία προθύμων μερών (alliance of willing), ουσιαστικά σε εθελοντική βάση.
- Αυτή η απουσία διακυβερνητικού ελέγχου εγκυμονεί κινδύνους για συνολική οπισθοχώρηση (BACKLASH) στα πρωτοπόρα κράτη και κυβερνήσεις. Αναφέρομαι φυσικά στην Ευρωπαϊκή Ενωση (ΕΕ) που έχει το πιο φιλόδοξο πρόγραμμα παγκοσμίως, με σοβαρό κόστος για την ευρωπαϊκή βιομηχανία και τα νοικοκυριά. Οι τελευταίες ψηφοφορίες στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο για την εξειδίκευση του Green Deal ανέδειξαν αυτές τις διαφορές.
Οσοι ψηφίζουν αρνητικά δεν στερούνται επιχειρημάτων. Το 2021 η Κίνα ήταν υπεύθυνη για το 29% των εκπομπών CO2, οι ΗΠΑ για το 11%, η Ινδία για το 7,3% και η ΕΕ μόνο για το 6,9%. Είναι προφανές ότι οι ευρωπαϊκές προσπάθειες για περαιτέρω μειώσεις θα επηρεάσουν λιγότερο την κατάσταση του πλανήτη, ενώ οι οικονομικές συνέπειες στην ευρωπαϊκή παραγωγή θα είναι οδυνηρές.
Από την άλλη, η οριακή κατάσταση όλων των δεικτών της κλιματικής κρίσης και το επείγον της ανάγκης για δράση δεν επιτρέπουν πισωγυρίσματα. Αλίμονο αν στο Ντουμπάι υποχωρήσουν και οι εμπροσθοφυλακές!
Βεβαίως οι αναπτυσσόμενες χώρες έχουν δικά τους επιχειρήματα που συσπειρώνουν το αντι-δυτικό μπλοκ. Στην 26η COP στη Γλασκώβη δόθηκαν υποσχέσεις για παροχή βοήθειας στις αναπτυσσόμενες χώρες, ύψους 100 δισ. δολαρίων ετησίως.
Σήμερα ο ΟΗΕ παραδέχεται ότι λιγότερο από 15%-20% αυτού του ποσού δίνεται στην πράξη. Στην 27η COP στο Σαρμ ελ Σέιχ της Αιγύπτου συμφωνήθηκε -για να διασωθεί η διάσκεψη- να ιδρυθεί ειδικό ταμείο (Loss and Damage Fund) για τις «ευάλωτες χώρες», αλλά τα προβλήματα για την ακριβή ερμηνεία του όρου παραμένουν.
Η κατανομή του κόστους των αλλαγών είναι λοιπόν άδικη. Επιπλέον, σε όλες τις χώρες με προγράμματα για την κρίση, το κόστος φορτώνεται στον δημόσιο τομέα και τους φορολογομένους. Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, μόνο 2%-5% των συνολικών επενδύσεων πληρώνεται από τον ιδιωτικό τομέα.
Τι μπορούμε να περιμένουμε λοιπόν; Ποια είναι η προοπτική;
Η προσπάθεια για τη σωτηρία του πλανήτη μας είναι μονόδρομος. Δεν έχουμε απολύτως καμία άλλη επιλογή, διότι δεν διαθέτουμε άλλον πλανήτη να κατοικήσουμε. Η Γκρέτα Τούνμπεργκ τα είπε όλα στη Νέα Υόρκη πριν από μερικά χρόνια: «There is no plan B because we don’t have a planet B». Εχουμε όμως μπροστά μας επιλογές για το πώς θα προχωρήσουμε:
ΕΠΙΛΕΓΟΥΜΕ τον τρόπο ζωής μας, ο καθένας και η κάθε μία από μας. Τον τρόπο που καταναλώνουμε, διατρεφόμαστε, ψυχαγωγούμαστε, συμπεριφερόμαστε ως μέλη ενός κοινωνικού συνόλου. Εδώ υπάρχουν και καλά νέα: Oι επιλογές που είναι φιλικές στη φύση – καταναλώνουμε λιγότερο, τρώμε λιγότερα ζωικά προϊόντα, επιλέγουμε υπεύθυνα τη διασκέδασή μας, συμπεριφερόμαστε ως κοινωνικά όντα με αυτογνωσία και καλοσύνη – συμπίπτουν με τις συμβουλές των γιατρών μας για καλύτερη προσωπική υγεία. Φυσικά ο καθένας κάνει ό,τι αντέχει, αλλά σίγουρα αντέχουμε περισσότερο. Χρειάζεται μέτωπο με τον κακό εαυτό μας που θέλει να ρίχνουμε τα σκουπίδια στην αυλή του γείτονα, παραγνωρίζοντας ότι η πλημμύρα θα τα φέρει στο δικό μας σπίτι.
Χρειαζόμαστε αίσθηση και συναίσθηση πως η κλιματική κρίση δεν αφήνει καμιά οικογένεια ή περιουσία αλώβητη, αλλά πλήττει βαρύτερα τους εθνικά και κοινωνικά ευάλωτους. Η προσπάθεια να κατανεμηθούν τα βάρη για την αντιμετώπισή της με λιγότερο προκλητικό τρόπο είναι απαραίτητη.
ΕΠΙΛΕΓΟΥΜΕ να είμαστε συνειδητοί άνθρωποι, ανήσυχοι και ενημερωμένοι, με εμπιστοσύνη στην επιστήμη, στους αριθμούς, στα γεγονότα. Εδώ τα νέα δεν είναι καλά δυστυχώς. Η χειραγώγηση των πληροφοριών που φθάνουν σε μας απαιτούν διασταύρωση και πλουραλισμό. Κουραστικό, αλλά η προσπάθεια αποδίδει. Αλλωστε, για το κλίμα ο «ύπνος του δικαίου» δεν υπάρχει.
ΕΠΙΛΕΓΟΥΜΕ τις πολιτικές ηγεσίες μας σε τοπικό, εθνικό, υπερεθνικό επίπεδο. Δυστυχώς και εδώ υπάρχουν κακά νέα: Oι επαγγελματίες πολιτικοί – το λέω μετά λόγου γνώσεως – δεν κοιτούν προς τις επόμενες γενιές, αλλά προς τις επόμενες εκλογές. Αγαπούν τις λύσεις που μπορούν να εξαργυρωθούν αμέσως. Τα καλά νέα είναι πως όλες οι διεθνείς έρευνες δείχνουν πως οι νεότεροι βλέπουν πιο μακριά, ίσως επειδή το μέλλον είναι μπροστά τους. Εχουν μεγαλύτερα ποσοστά ανησυχίας για το κλίμα, σχεδόν σε όλες τις χώρες. Είναι η ελπίδα μας.
Καιρός λοιπόν να αναρωτηθούμε: Πώς ψηφίζουμε; Τι θα υποστηρίξουν οι εκπρόσωποί μας στο Ντουμπάι;
Θα υποστηρίξουν την εγκατάλειψη των ορυκτών καυσίμων ή θα ανέχονται τους μύθους που υπαινίσσονται ότι οι εξορύξεις θα μας κάνουν όλους πλούσιους; Θα προστατέψουν τα δάση μας, που απορροφούν το 30% και τις θάλασσές μας που απορροφούν το 25% των εκπομπών του CO2; Θα έχουν κοστολογημένες, ρεαλιστικές και κοινωνικά ισορροπημένες λύσεις; Ή θα επιδοθούν σε επικοινωνιακές εμφανίσεις χωρίς ουσία;
Με δυο λόγια: Μπορούμε. Μπορούμε να κάνουμε πολλά. Και αν δεν μας συγκινεί η σωτηρία του πλανήτη, ας σκεφτούμε αλλιώς. Ισως μας συγκινήσει η σωτηρία του μικρούλη εαυτού μας και των παιδιών μας. Θα είναι και αυτά στη βάρκα μας.
Η κυρία Μαρία Δαμανάκη είναι πρώην επίτροπος στην ΕΕ για θέματα Θαλάσσιας Πολιτικής και Αλιείας.
