Το σχολικό μάθημα δεν χρειάζεται πάντα τους τοίχους μιας σχολικής τάξης ούτε τον νοητικό περιορισμό των ορίων της. Μάλιστα, πιθανά ισχύει ακριβώς το αντίθετο. Οι μαθητές και μαθήτριες σχολείων της περιοχής Αρκαδίας αλλά και περιοχών στην Αττική βγήκαν ήδη από τις τάξεις τους για να κάνουν μάθημα στο δάσος.

Με έναν μεγεθυντικό φακό στο ένα χέρι, ένα μπλοκ καταγραφής στο άλλο και τα κιάλια κρεμασμένα στον λαιμό, οι μικροί «Δαρβίνοι» ξεκίνησαν για την ερευνητική τους αποστολή στην ελληνική φύση. Η περιβαλλοντική εκπαίδευση έτσι αλλάζει πίστα. Γίνεται βιωματική και βάζει τα παιδιά στο παιχνίδι της επιστημονικής καταγραφής συλλέγοντας στοιχεία και μελετώντας όχι μόνο τα ζώα και τα φυτά στο φυσικό τους περιβάλλον αλλά και τις καταστροφικές συνέπειες της ανθρώπινης δραστηριότητας.

Η νέα παιδαγωγική προσέγγιση, δε, είναι εντυπωσιακή: μακριά από τις σχολικές αίθουσες και τα θρανία, χωρίς βαρετές θεωρίες αλλά με δράση και παιχνίδι, οι μαθητές εκπαιδεύονται στην ύπαιθρο, ευαισθητοποιούνται και γίνονται «Φύλακες του Δάσους», όπως λέγεται μάλιστα επίσημα το πρόγραμμα που σχεδιάστηκε από το WWF, χρηματοδοτήθηκε από το Ιδρυμα Στασινόπουλου και υλοποιείται σε σχολεία, δημόσια και ιδιωτικά, ανά την Ελλάδα.

«Τα παιδιά παίρνουν μέρος σε ένα πραγματικό πρόγραμμα προστασίας των καμένων δασών. Στην περιοχή της Αρκαδίας, μαθητές από σχολεία της δημοτικής ενότητας Τεγέας και την Τρίπολη παρακολουθούν τη φυσική αναγέννηση δασών που κάηκαν προ τριετίας, συλλέγουν στοιχεία βάσει προσαρμοσμένου επιστημονικού πρωτοκόλλου και έπειτα τα καταχωρούν σε βάση δεδομένων. Ετσι γίνονται «φύλακες» της φυσικής αναγέννησης των καμένων δασών» λέει σχετικά στο «Βήμα» η υπεύθυνη περιβαλλοντικής εκπαίδευσης του WWF Ελένη Σβορώνου.

Το μάθημα ξεκινά με παιχνίδια προετοιμασίας στην τάξη και καταλήγει και πάλι εκεί, αλλά είναι βασισμένο σε εξωτερικές δραστηριότητες. «Στην Τεγέα πολλοί μαθητές ήταν από οικογένειες κυνηγών. Και παρότι γνώριζαν πολύ καλά τη φύση στην περιοχή, την είδαν με μια διαφορετική οικολογική ματιά» σημειώνει η ίδια.

Δυνατό ξεκίνημα, αλλά χωρίς συνέχεια

Ωστόσο, σήμερα στην Ελλάδα, παρότι υπάρχουν κάποιες εξαιρετικές νησίδες ριζοσπαστικής περιβαλλοντικής εκπαίδευσης στα σχολεία, δεν υφίσταται ένα πλαίσιο που να εντάσσει τα νέα αντικείμενα μάθησης. Η Ελλάδα, αν και πρωτοπόρησε στην περιβαλλοντική εκπαίδευση – ήταν από τις πρώτες χώρες που έσπευσαν, ήδη από το 1990, να την εντάξουν στο εκπαιδευτικό σύστημα – σήμερα βρίσκεται σε μια στροφή του δρόμου. Το σημείο καμπής ήρθε με την οικονομική κρίση, όταν έγιναν περικοπές και στην εκπαίδευση, σε κονδύλια και δυναμικό.

Σύμφωνα με τα όσα λέει η διευθύντρια του 10ου Δημοτικού Σχολείου Χαϊδαρίου Ελευθερία Γεωργαντά, η οποία ασχολείται την τελευταία 15ετία συστηματικά με την περιβαλλοντική εκπαίδευση, δεν υπάρχει πραγματική υποστήριξη στα προγράμματα αυτά από το υπουργείο Παιδείας και την Πολιτεία ευρύτερα.

«Στο προηγούμενο σχολείο που εργαζόμουν ως εκπαιδευτικός, στο Περιστέρι, παρακαλούσαμε τον δήμο να μας φέρουν χώμα για να φτιάξουμε έναν κήπο. Ηρθαν, όργωσαν και δεν τους ξαναείδαμε. Επειτα, μέσω του προγράμματος «Μαθητές σε Δράση για το Κλίμα» του WWF μετατρέψαμε με τα παιδιά, σε μακέτα, το προαύλιο του σχολείου σε κέντρο περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, ένα σχέδιο που θέλαμε να υλοποιήσουμε αλλά δεν βρέθηκαν ποτέ τα κονδύλια» συνεχίζει.

Επίσης, τα παιδιά με τα ποδήλατά τους θα παρήγαν ενέργεια είτε στο διάλειμμα είτε την ώρα της γυμναστικής, η οποία θα αποθηκευόταν σε μπαταρίες. Ρεύμα θα παρήγε και ένας νερόμυλος με τη δύναμη του νερού, ενώ παράλληλα θα ποτιζόταν και ένας μικρός λαχανόκηπος.

«Θα δίναμε ένα στίγμα υιοθέτησης καθημερινών πρακτικών για ένα καλύτερο περιβάλλον. Αλλά έμεινε όραμα. Τώρα, προσπαθώ στο νέο σχολείο στο Χαϊδάρι να υλοποιήσω την υπαίθρια τάξη, με κολόνες, κάποια καθίσματα και φωτοβολταϊκά στη στέγη. Εχω επιχειρήσει με μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς να βρω κονδύλια. Παράλληλα, προσπαθούμε να ευαισθητοποιήσουμε και τους γονείς. Εδώ είμαστε τυχεροί, γιατί έχουμε μια καλή συνεργασία και υποστηρίζουν το έργο μας. Πριν από τα Χριστούγεννα μας αγόρασαν έξι πολύ μεγάλες ζαρντινιέρες για να κάνουμε ένα θερμοκήπιο και φυτέψαμε μικρά λαχανικά. Ενθουσιάστηκαν τα παιδάκια μας» αναφέρει η κυρία Γεωργαντά.

Αρκετό «πράσινο» στα σχολικά βιβλία

Τουλάχιστον, σύμφωνα με την κυρία Σβορώνου, έχουν «πρασινίσει» αρκετά τα σχολικά βιβλία. «Τα Εργαστήρια Δεξιοτήτων, που ξεκίνησαν πιλοτικά το 2020, καθιερώθηκαν και διδάσκονται από το Νηπιαγωγείο έως και το Γυμνάσιο, μία ώρα την εβδομάδα, και προβλέπουν ειδική ενότητα για το περιβάλλον, τον εθελοντισμό και θέματα αειφορίας. Πολύ πρόσφατα καθιερώθηκαν και οι «Δράσεις του Ενεργού Πολίτη». Οι μαθητές οφείλουν να πραγματοποιήσουν μία σειρά τέτοιων δράσεων στο πλαίσιο των 17 στόχων για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη της UNESCO» επισημαίνει η ίδια.

Θα έπρεπε όμως, όπως τονίζει η κυρία Γεωργαντά, από τη στιγμή που το υπουργείο προωθεί τέτοια προγράμματα να διαθέτει και το αντίστοιχο κονδύλι που θα υποστηρίζει την ανάπτυξη περιβαλλοντικών δράσεων. Ωστόσο, το γενικό σχολικό πλαίσιο είναι τόσο υπερφορτωμένο με ύλη και αυξανόμενες γραφειοκρατικές διαδικασίες που αφήνει μικρά περιθώρια στους εκπαιδευτικούς για το «κάτι παραπάνω» στην περιβαλλοντική εκπαίδευση.

«Σε μια τέτοια, ελαφρώς χαοτική, κατάσταση οι εξορμήσεις στη φύση είναι ελάχιστες οάσεις σε μια κατά τα άλλα εντός των σχολικών θυρών εκπαίδευση» λέει η κυρία Σβορώνου. Σε κάθε περίπτωση, όπως περιγράφει, τίποτε δεν είναι αδύνατο και όταν γίνονται η ανταπόκριση των παιδιών είναι τεράστια. Και δεν είναι δύσκολο. Αγρια ζωή υπάρχει και μέσα στην πόλη, στο αλσάκι της γειτονιάς. Σε μια τέτοια εξόρμηση, παιδιά προσχολικής ηλικίας και νηπιαγωγείου είδαν το Πάρκο Περικλέους στον Χολαργό με μια άλλη ματιά.

«Πήραν τους φακούς τους και τα κιάλια τους και παρατήρησαν έναν άλλο κόσμο που δεν είχαν ξαναδεί παρότι συχνά έπαιζαν εκεί. Είδαν πεταλούδες, μέλισσες, αράχνες, σκουλήκια, πουλιά, φυτά που το καθένα… λέει ιστορίες για το τι προσφέρει στο οικοσύστημα» σημειώνει η υπεύθυνη περιβαλλοντικής εκπαίδευσης.

Μια ιστορία 48 χρόνων

Η… ληξιαρχική πράξη γέννησης της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης υπογράφηκε τον Οκτώβριο του 1977 στη Διακυβερνητική Διάσκεψη που έγινε στην Τιφλίδα της Γεωργίας. Οι εθνικές κυβερνήσεις κλήθηκαν να την εντάξουν στο εκπαιδευτικό τους σύστημα ώστε οι μαθητές να μάθουν για τους μηχανισμούς και τις λειτουργίες των οικοσυστημάτων, για την ανάγκη προστασίας τους και με τρόπο βιωματικό έξω από την τάξη, στο ίδιο το περιβάλλον.

Στην Ελλάδα θεσμοθετήθηκε το 1990, αν και σε εθελοντική βάση, δηλαδή δεν αποτέλεσε υποχρεωτικό μάθημα. Είναι αξιοσημείωτο ότι ήδη από 1952 η ιστορική Ελληνική Εταιρεία Προστασίας της Φύσης είχε δημιουργήσει το πρώτο εκπαιδευτικό υλικό για δασκάλους και μαθητές.

Το 1992 ιδρύθηκε Πανελλήνια Ενωση Εκπαιδευτικών για την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση που συσπείρωσε όσους έδιναν το κάτι παραπάνω από τον χρόνο και την ενέργειά τους στη σχολική ζωή. Το υπουργείο Παιδείας ενθάρρυνε την περιβαλλοντική εκπαίδευση, αν και, όπως λένε οι αρμόδιοι για τη διδασκαλία της, σοβαρή στρατηγική δεν υπήρξε ποτέ. Υπήρχε όμως ευνοϊκό πλαίσιο, όπως ήταν η θεματική δεκαετία της «Εκπαίδευσης για την Αειφορία 2005-2014» της UNESCO. Συνέπεσε ωστόσο με την περίοδο της οικονομικής ύφεσης που έκοψε τη δυναμική της…