Η ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας, ανήκει στις περιοχές του πλανήτη που οι επιπτώσεις της εξελισσόμενης ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής. μεγιστοποιούνται.
Του Χρήστου Ζερεφού
Πιο συγκεκριμένα, η Μεσόγειος θερμαίνεται με ρυθμό σημαντικά μεγαλύτερο από τον παγκόσμιο μέσο όρο, με τις θερμοκρασίες από το 1980 και εξής να εμφανίζονται αυξημένες κατά περίπου 2°C ενώ και τα κύματα καύσωνα εμφανίζονται κατά την ίδια περίοδο με σημαντικά μεγαλύτερη συχνότητα, διάρκεια και ένταση. Επίσης, κατά τον προηγούμενα αιώνα οι βροχοπτώσεις στη Μεσόγειο αλλά και την πατρίδα μας ειδικότερα κατέγραψαν μειώσεις που στη Δυτική Ελλάδα άγγιξαν το 20% ενώ στην ανατολική χώρα, που είναι η πιο ευάλωτη στην ξηρασία, έφτασαν το 10%.
Τα χειρότερα έρχονται
Σημειώνεται ότι κατά την τελευταία βροχερή περίοδο (Οκτώβριος 2022 – Μάρτιος 2023), οι βροχές αλλά και οι χιονοπτώσεις στα ορεινά υπολείπονται σημαντικά των κλιματικών μέσων όρων. Ο συνδυασμός όλων των παραπάνω οδηγεί στην αύξηση της συχνότητας και της έντασης καταστροφικών πυρκαγιών όπως αυτές που βιώσαμε τις τελευταίες μέρες σε όλες τις μεσογειακές χώρες. Η αρχή στη χώρα μας μπορούμε να πούμε ότι σηματοδοτήθηκε από τον καύσωνα του 1987. Αλήθεια, τι γινόταν πριν από το 1987; Στη χώρα μας τα προηγούμενα 150 χρόνια δεν είχαμε ξαναδεί τέτοιας έκτασης καταστροφές σε επίπεδο καύσωνα και δασικών πυρκαγιών. Είδαμε συμπυκνωμένα τα αποτελέσματα το 2007 και στη συνέχεια σχεδόν χρόνο παρά χρόνο έχουμε το ίδιο πρόβλημα.
Τα παραπάνω δυστυχώς αποτελούν την κορυφή του παγόβουνου. Τις προσεχείς δεκαετίες σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες εκτιμήσεις των κλιματικών μοντέλων όπως αυτές αποτυπώθηκαν και σε πρόσφατη έκθεση της Επιτροπής για την Ανθεκτικότητα των Ελληνικών Δασικών Οικοσυστημάτων στην Κλιματική Αλλαγή (ΕΑΔΟ) της Ακαδημίας Αθηνών (https://www.academyofathens.gr/sites/default/files/Έκθεση_ΕΑΔΟ.pdf), η μέση θερμοκρασία θα ανέβει κατά επιπλέον 2,5°C έως και 5°C, ανάλογα με το σενάριο εκπομπών (2,5°C στην περίπτωση που ακολουθηθούν μέτρα για μείωση των εκπομπών CO2 και 5°C αν δεν παρθούν μέτρα) μέχρι το τέλος του αιώνα.
Παράλληλα, θα αυξηθεί περαιτέρω ο αριθμός των ημερών με καύσωνα στα πεδινά έως και κατά 10-15 ημέρες μέχρι τα μέσα του αιώνα και 30-50 μέρες αν δεν ληφθούν μέτρα για τον μετριασμό των εκπομπών των θερμοκηπικών αερίων έως το 2100. Επίσης, τα μοντέλα προβλέπουν τάση μείωσης της μέσης ετήσιας βροχόπτωσης στη χώρα μας, η οποία παρουσιάζεται μεγαλύτερη στα νότια και στα ορεινά. Εάν επιβεβαιωθούν οι εκτιμήσεις του δυσμενέστερου σεναρίου, οι μεγάλοι ορεινοί όγκοι της Κρήτης και της Πελοποννήσου θα υποστούν το μεγαλύτερο ποσοστό μείωσης στην ετήσια βροχόπτωση έως και κατά 30% ενώ ακόμα και στη Βόρεια Ελλάδα, αν και αναμένονται πιο ήπιες μειώσεις, οι βροχοπτώσεις αναμένεται κατά μέσο όρο να κυμανθούν από 5% στα πεδινά της Χαλκιδικής έως περίπου 20% στις κορυφές του Ολύμπου. Σημειώνεται ότι οι μειώσεις των βροχοπτώσεων θα συνδυαστούν με αντίστοιχες αυξήσεις της δυνητικής εξατμισοδιαπνοής λόγω της αναμενόμενης ανόδου της θερμοκρασίας.
Όλα αυτά συνηγορούν σε μια επέκταση συνθηκών που πλησιάζουν με αυτές που επικρατούν στις μέρες μας στη Σαχάρα, στα βόρεια παράλια της Μεσογείου και τη χώρα μας. Αυτό αποτυπώνεται και στον δείκτη ξηρότητας (Aridity Index) που ορίζεται ως το πηλίκο της βροχόπτωσης προς τη δυνητική εξατμισοδιαπνοή, ΑΙ=Βροχόπτωση/(Δυνητική Εξατμισοδιαπνοή), ο οποίος ιδίως από τα μέσα του αιώνα και μετά μειώνεται σημαντικά σε ολόκληρη τη χώρα. Τιμές του συγκεκριμένου δείκτη μικρότερες του 0,5 αντιστοιχούν σε ημιερημικές κλιματικά συνθήκες. Εως και τα τέλη του προηγούμενου αιώνα ο δείκτης ξηρότητας δεν έπαιρνε τιμή μικρότερη του 0,5 σε καμία περιοχή της Ελλάδας. Ωστόσο, καθώς η κλιματική μεταβολή θα εξελίσσεται, κυρίως δε μετά το 2050, τόσο για το σενάριο RCP4.5 (ήπιος μετριασμός) και ακόμα περισσότερο για το σενάριο RCP8.5 (καθόλου περιορισμός των θερμοκηπικών αερίων), ο δείκτης θα μειωθεί δραματικά ιδιαίτερα στην Ανατολική Ελλάδα. Ετσι, για το μεν σενάριο RCP4.5, ημίξηρες κλιματικά συνθήκες προβλέπεται να επικρατήσουν στα εσωτερικά τμήματα της Θεσσαλικής και της Μακεδονικής πεδιάδας, στα πεδινά τμήματα της Ανατολικής Στερεάς Ελλάδας και της Πελοποννήσου καθώς και στις Κυκλάδες και την Ανατολική Κρήτη, ενώ για το σενάριο RCP8.5, ημιξηρές κλιματικά συνθήκες προβλέπεται να επικρατήσουν στο σύνολο της Θεσσαλικής και της Μακεδονικής πεδιάδας, στα πεδινά τμήματα της Ανατολικής Στερεάς και της Πελοποννήσου, στις Κυκλάδες, στα Δωδεκάνησα και στην Κρήτη, με εξαίρεση τον Νομό Χανίων και τα ορεινά τμήματα του υπόλοιπου νησιού.
Αν δεν ληφθούν μέτρα…
Παρόμοιες μεταβολές θα βιώσουν και τμήματα της Ιβηρικής και της Ιταλικής χερσονήσου και σε μικρότερο βαθμό οι βορειότερες βαλκανικές χώρες. O συνδυασμός της ανόδου της θερμοκρασίας, της μείωσης των βροχοπτώσεων/έντασης της ξηρασίας με την παράλληλη ενίσχυση των ετησίων ανέμων κατά το θέρος στα ανατολικά θα έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση των ημερών με αυξημένο κίνδυνο πυρκαγιάς στο μέλλον.
Πιο συγκεκριμένα, ανάλογα με την εξέλιξη των εκπομπών, αναμένονται 15 έως και 20 περισσότερες μέρες πυρκαγιάς μέχρι τα μέσα του αιώνα και 20 έως και 50 περισσότερες μέρες με αυξημένο κίνδυνο πυρκαγιάς προς τα τέλη του αιώνα, ιδιαίτερα στις περιοχές οι οποίες και στο παρόν είναι πιο επιρρεπείς στις δασικές πυρκαγιές. Από τα παραπάνω γίνεται σαφές ότι αν δεν ληφθούν μέτρα για τον μετριασμό και την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή οι δύσκολες συνθήκες που βιώνουμε αυτές τις μέρες ενδεχομένως στο μέλλον θα φαντάζουν σχετικά δροσερές.
*Ο ακαδημαϊκός κ. Χρήστος Ζερεφός είναι επόπτης του Κέντρου Ερεύνης Φυσικής της Ατμοσφαίρας και Κλιματολογίας της Ακαδημίας Αθηνών.
