Τι φέρνει στον κόσμο ο «τυφώνας» Τραμπ – Ο νέος γεωπολιτικός χάρτης, τα δύο μπλοκ

Οι ακραίες αναφορές του εκλεγμένου προέδρου των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ σχετικά με τη βίαιη προσάρτηση περιοχών όπως η Γροιλανδία, η Διώρυγα του Παναμά ή ο Καναδάς, παράλληλα με τις παράλογες τοποθετήσεις τού μη εκλεγμένου ιδιοκτήτη του Χ που συμπεριφέρεται σαν ντε φάκτο συν-πρόεδρος, τρομάζουν τον κόσμο, με τους αναλυτές και τις χρηματοπιστωτικές αγορές να φοβούνται πως ο «τυφώνας» Τραμπ μετά την επιστροφή του στον Λευκό οίκο θα μπορούσε να επανασχεδιάσει τον παγκόσμιο γεωπολιτικό χάρτη.

Επιδείνωση

Για τους αναλυτές διεθνών επενδυτικών οίκων και δεξαμενών σκέψης, το έλλειμμα διεθνούς ηγεσίας που είναι εμφανές για σχεδόν μια δεκαετία αναμένεται πως το 2025 θα επιδεινωθεί, με τη δεύτερη θητεία Τραμπ να ενισχύει τον γεωπολιτικό κατακερματισμό και τον οικονομικό ανταγωνισμό, ενώ ο νεοαποικισμός του 21ου αιώνα που προτείνει διαμορφώνουν συνθήκες για μια γεωπολιτική αστάθεια ενδημικών διαστάσεων που θα αποδυναμώσει την παγκόσμια ασφάλεια και την οικονομική αρχιτεκτονική.

Σε έναν κόσμο χωρίς παγκόσμια ηγεσία, η αβεβαιότητα σχετικά με τον τρόπο που ο Τραμπ θα ασκήσει την εξωτερική και οικονομική του πολιτική, οι ανησυχίες για νέες πληθωριστικές πιέσεις που περιορίζουν το εύρος της πτώσης των επιτοκίων στις ΗΠΑ και η προοπτική τρισεκατομμυρίων δολαρίων σε επιπλέον εκδόσεις κρατικού χρέους εκτόξευσαν τις τελευταίες ημέρες τις αποδόσεις των ομολόγων σε όλον τον κόσμο.

Τα ομόλογα

Η απόδοση του 10ετούς κρατικού ομολόγου αυξήθηκε στις ΗΠΑ έως το 4,73%, με τους αναλυτές να μην αποκλείουν πως θα ξεπεράσει μεσοπρόθεσμα το όριο του 5%, στο Ηνωμένο Βασίλειο έφτασε στο 4,82%, το υψηλότερο επίπεδο από τον Αύγουστο του 2008, σε μια επανάληψη του ξεπουλήματος που έληξε τη σύντομη θητεία της Λιζ Τρας ως πρωθυπουργού πριν από δύο χρόνια.

Ακόμα και στην Ιαπωνία ξεπέρασε το 1%, στο υψηλότερο επίπεδο της τελευταίας δεκαετίας. Αλλά και τα 10ετή γερμανικά ομόλογα αυξήθηκαν κατά 45 μονάδες βάσης στο 2,54% (έναντι 3,34% για την ελληνική 10ετία) τον τελευταίο μήνα, παρά το γεγονός ότι η ΕΚΤ αναμένεται να μειώσει τα επιτόκια κατά 0,25% στις 20 Ιανουαρίου (με τη Fed να τα διατηρεί αμετάβλητα).

Κίνα και Ρωσία

Η δεύτερη θητεία του Donald Trump στην προεδρία των ΗΠΑ θα μπορούσε να επανασχεδιάσει τον παγκόσμιο γεωπολιτικό χάρτη, εκτιμά η Capital Economics, σημειώνοντας πως ένα διαρκές «μεγάλο παζάρι» με την Κίνα, πιο ζεστές σχέσεις με τη Ρωσία ή μια κατάρρευση των δεσμών των ΗΠΑ με τους παραδοσιακούς συμμάχους τους θα μπορούσαν να αναμορφώσουν τις εφοδιαστικές αλυσίδες και να ανακατευθύνουν τις παγκόσμιες ροές της τεχνολογίας, των επενδύσεων και του finance, αν και το πιο πιθανό σενάριο είναι ότι σε τέσσερα χρόνια από σήμερα η παγκόσμια οικονομία θα χωρίζεται ακόμα σε δύο γεωπολιτικά μπλοκ, των ΗΠΑ και των συμμάχων τους και της Κίνας/Ρωσίας και των συμμάχων τους.

Τα δύο μπλοκ έχουν εξάλλου κοινά χαρακτηριστικά: Οριοθετούνται από πρότυπα εμπορικών, επενδυτικών και χρηματοοικονομικών δεσμών και όχι από επίσημες συμφωνίες, η μορφή τους καθορίζεται και από αποφάσεις εταιρειών και όχι αποκλειστικά από τις πολιτικές των κυβερνήσεων, ενώ τα βασικά μέλη συνεργάζονται σε θέματα ασφαλείας και μοιράζονται κοινές αξίες.

Τα περιφερειακά μέλη δεν είναι απαραίτητα «υπέρ των ΗΠΑ» ή «υπέρ της Κίνας». Αντίθετα, οι οικονομικές και χρηματοπιστωτικές δυνάμεις τούς δένουν πιο στενά με τη μια πλευρά και δημιουργούν εμπόδια στην άλλη.

Οπως σημειώνει, στον Τραμπ αρέσουν τα deals, και σε αντίθεση με πολλούς στην Ουάσιγκτον, δεν έχει ισχυρό ιδεολογικό κίνητρο να αποτρέψει την άνοδο της Κίνας. Αντίθετα, τον δυσαρεστεί η ανισορροπία στις εμπορικές σχέσεις και αν υπάρξει κάποιο deal που αντιμετωπίζει το θέματα αυτά, θα μπορούσε να έρθει σε συνέχεια της εμπορικής συμφωνίας Phase One που κλείστηκε κατά την πρώτη του θητεία, με την Κίνα να συμφωνεί να αγοράζει περισσότερα προϊόντα από τις ΗΠΑ.

Ο Trump θα μπορούσε επίσης να πιέσει για μια συμφωνία αποδυνάμωσης του δολαρίου, ενώ εναλλακτικά θα μπορούσε να προσφέρει ένα πολύ ευρύτερο «Μεγάλο Παζάρι», που να καλύπτει μια γκάμα από εμπορικά, επενδυτικά και πολιτικά θέματα. Από την άλλη πλευρά, αν και οι εντάσεις ανάμεσα στις ΗΠΑ και τους παραδοσιακούς συμμάχους τους αναμένεται να αυξηθούν, όπως συνέβη και στην πρώτη θητεία του, δύσκολα θα οδηγηθούμε σε μια ουσιαστική διάσπαση του μπλοκ, κάτι που θα περιελάβανε τη διάλυση των αλυσίδων εφοδιασμού για στρατηγικά σημαντικά προϊόντα και περιορισμούς στις ροές επενδύσεων και τεχνολογίας, όπως συμβαίνει σήμερα στις σχέσεις ΗΠΑ – Κίνας.

Αστάθεια

Για την Eurasia Group ζούμε πλέον σε έναν κόσμο που αποκαλείται «G-Zero», δηλαδή σε μία εποχή όπου καμία δύναμη ή ομάδα δυνάμεων δεν είναι πρόθυμη και ικανή να οδηγήσει μια παγκόσμια ατζέντα και να διατηρήσει τη διεθνή τάξη.

Η έλλειψη παγκόσμιας ηγεσίας ήταν βέβαια εμφανής για σχεδόν μια δεκαετία, αλλά το πρόβλημα αναμένεται θα επιδεινωθεί το 2025, χρονιά που εμπεριέχει τη συνταγή για μια γεωπολιτική αστάθεια ενδημικών διαστάσεων που θα αποδυναμώσει την παγκόσμια ασφάλεια και την οικονομική αρχιτεκτονική, θα δημιουργήσει νέα και διερευνόμενα κενά ισχύος, θα ενθαρρύνει τις αυταρχικές προσωπικότητες και θα αυξήσει την πιθανότητα ατυχημάτων, λανθασμένων υπολογισμών και συγκρούσεων, με τον κίνδυνο μίας νέας γεωπολιτικής κρίσης να είναι μεγαλύτερος από ποτέ.

Η αυξανόμενη ανισότητα, η μετατόπιση των δημογραφικών στοιχείων και οι ταχύτατες τεχνολογικές αλλαγές τα τελευταία χρόνια έχουν ενισχύσει την άποψη σε έναν αυξανόμενο αριθμό πολιτών στις προηγμένες βιομηχανικές δημοκρατίες ότι η «παγκοσμιοποίηση» δεν λειτούργησε υπέρ τους, ενώ η στρατιωτική υπερδύναμη του κόσμου θα ηγηθεί και πάλι υπό τον μοναδικό πρόεδρο μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο που απορρίπτει την υπόθεση ότι ένας υπεύθυνος παγκόσμιος ηγετικός ρόλος των ΗΠΑ εξυπηρετεί και συμφέροντα του αμερικανικού λαού, αποφαίνονται οι αναλυτές του Eurasia Group.

Η παγκόσμια τάξη

Ο κορυφαίος κίνδυνος λοιπόν για το 2025 δεν είναι ένα μεμονωμένο γεγονός αλλά η σωρευτική επίδραση του ελλείμματος ηγεσίας στην κατάρρευση της παγκόσμιας τάξης. Το αποτέλεσμα είναι πως εισερχόμαστε σε μια μοναδικά επικίνδυνη περίοδο της παγκόσμιας ιστορίας που είναι εφάμιλλη της δεκαετίας του 1930 και της πρώιμης περιόδου του Ψυχρού Πολέμου.

Για τον Ian Bremmer, πρόεδρο και ιδρυτή του Eurasia Group, η έλλειψη διεθνούς ηγεσίας – που βρίσκεται στην κορυφή της λίστας με τους κινδύνους για το 2025, που αποκαλείται «the G-Zero Wins» – αφορά την ιδέα ότι ο κόσμος εισέρχεται σε μια εποχή χωρίς ηγέτες στη διεθνή σκηνή. «Είναι η επιστροφή στον νόμο της ζούγκλας όπου οι ισχυροί κάνουν ό,τι θέλουν και οι αδύναμοι κάνουν ό,τι πρέπει και κανείς δεν τους προστατεύει πραγματικά» εκτίμησε ο ίδιος.

Πώς όμως ένας κόσμος «G-Zero» θα ευθυγραμμιζόταν με έναν κόσμο όπου κυριαρχεί το σύνθημα «Πρώτα η Αμερική»; «Οι ΗΠΑ δεν λένε ότι «θέλουμε να είμαστε ο παγκόσμιος ηγέτης». Λένε ότι «θέλουμε να θέσουμε κανόνες που θα μας ωφελούν και θα πάμε να μιλήσουμε με όλους τους άλλους ηγέτες και θα τους επιβάλουμε π.χ. δασμούς, εκτός αν κάνουν αυτό που θέλουμε»».

Ο «Κανόνας του Ντον»

Αναφορικά με το 2025 περιγράφεται και αυτό που αποκαλείται ως ο «Κανόνας του Ντον», όπου η διάβρωση στην εκτελεστική εξουσία και το κράτος δικαίου αυξάνουν τον βαθμό στον οποίο το πολιτικό τοπίο των ΗΠΑ εξαρτάται από τις αποφάσεις ενός ισχυρού άνδρα, τη στιγμή μάλιστα που σε σχέση με το 2017 ο Τραμπ δείχνει να επιστρέφει στον Λευκό Οίκο με μια κυβέρνηση με τους πιστούς οπαδούς.

Ηγεσίες

Οι ΗΠΑ είναι ισχυρές αλλά δεν είναι πρόθυμες να ηγηθούν, ενώ Γερμανία, Γαλλία, Βρετανία, Ιαπωνία, Νότια Κορέα και Καναδάς είναι ανίκανες να γεμίσουν το κενό ηγεσίας, όπως και η Ιταλία. Ο «Παγκόσμιος Νότος» δεν είναι ούτε ισχυρός ούτε οργανωμένος, ενώ η Ινδία παραμένει χώρα χαμηλότερου εισοδήματος, με εστίαση στα εθνικά της συμφέροντα. Η Κίνα, η δεύτερη πιο ισχυρή χώρα στη Γη, δεν θα μπορούσε να ηγηθεί ακόμα και αν ήθελε, με τη Ρωσία να στερείται ανθρώπινου και οικονομικού κεφαλαίου.

BlackRock : Τα ανοιχτά μέτωπα

Η δεύτερη θητεία Τραμπ θα μπορούσε να ενισχύσει τον γεωπολιτικό κατακερματισμό και τον οικονομικό ανταγωνισμό, με την παγκοσμιοποίηση να επανατοποθετείται καθώς ο κόσμος χωρίζεται σε ανταγωνιστικά μπλοκ και ο προστατευτισμός εντείνεται με πιθανές επιπτώσεις σε νομισματικούς και εμπορικούς πολέμους αναφέρει η BlackRock. Από την ορκωμοσία του Ντόναλντ Τραμπ, τις εξελίξεις στη Μέση Ανατολή, την Ουκρανία και τη Θάλασσα της Νότιας Κίνας και των πολιτικών αλλαγών στη Νότια Κορέα και τον Καναδά, υπάρχουν αρκετά ανοιχτά μέτωπα και το 2025. Οι δασμοί Τραμπ στοχεύουν κυρίως στην Κίνα, παρά το γεγονός ότι η έκθεση της τελευταίας στις ΗΠΑ έχει μειωθεί στο 2,8% του ΑΕΠ της από 3,5% το 2017.

Σε απάντηση, η Κίνα πιθανότατα θα υποτιμήσει σταδιακά το γιουάν για να αποκτήσει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα και θα αναζητήσει εναλλακτικές αγορές για να εξάγει τα πλεονάσματά της, ξεκινώντας με την Ευρώπη, ως τον κύριο εμπορικό της εταίρο, η οποία πιθανότατα θα αντιδράσει στις κινεζικές εισαγωγές με δασμούς.

Αναμένονται αλυσιδωτές αντιδράσεις, με την Ευρώπη να βρίσκεται «μεταξύ σφύρας και άκμονος» καθώς οι ΗΠΑ θα επιβάλουν δασμούς και η Κίνα θα εξάγει τα πλεονάσματά της, την ώρα που στο γεωπολιτικό μέτωπο θα πρέπει επίσης να οργανωθεί χωρίς τον Τραμπ, ο οποίος θα σταματήσει τη βοήθεια προς την Ουκρανία.

Παράλληλα, ο Τραμπ απαίτησε από τις ευρωπαϊκές χώρες να υπερδιπλασιάσουν τις αμυντικές δαπάνες τους, επενδύοντας το 5% του ΑΕΠ τους, ενώ μια συμβιβαστική λύση μέχρι την επόμενη σύνοδο κορυφής του ΝΑΤΟ, που θα διεξαχθεί στη Χάγη τον Ιούνιο, θεωρείται στην περιοχή του 3% παρά του 3,5% του ΑΕΠ. Για τις χώρες της ΕΕ, οι 23 από τις οποίες είναι επίσης και μέλη του ΝΑΤΟ, κάθε πρόσθετη μονάδα του ΑΕΠ ισοδυναμεί με περίπου 200 δισ. ευρώ, σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Οι χώρες του ΝΑΤΟ δεσμεύτηκαν πριν από μια δεκαετία, μετά την προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία, να επενδύσουν τουλάχιστον το 2% του ΑΕΠ τους στις αμυντικές δαπάνες. Τότε μόνο 6 χώρες πληρούσαν αυτόν τον όρο, σήμερα οι 23 από τις 32 τηρούν αυτή τη δέσμευση.