Ζουν σε σπηλιές, ελλείψει φθηνών κατοικιών, κάνουν απεργία πείνας και δημιουργούν ανθρώπινη αλυσίδα σε τουριστικά σημεία. Οι κάτοικοι της Τενερίφης διαμαρτύρονται για τον ξέφρενο τουρισμό που έχει πλήξει την περιοχή, δημιουργώντας μία σειρά από σοβαρά πρακτικά ζητήματα και αλλοιώνοντας τη φυσιογνωμία και τον χαρακτήρα των οικισμών της πόλης τους. Κι αν κανείς περίμενε πως η περίπτωση των νησιών του ισπανικού συμπλέγματος είναι η μοναδική, αρκεί να ρίξει μια ματιά σε δημοφιλείς πόλεις της Ευρώπης που έχουν γίνει συνώνυμες του μαζικού τουρισμού. Στην Ιμπιζα κάτοικοι και εργαζόμενοι ξεσπιτώνονται, με αρκετούς να αναγκάζονται να μένουν στα αυτοκίνητά τους ενώ το… εναλλακτικό Αμστερνταμ μόλις πριν από λίγα 24ωρα αποφάσισε την απαγόρευση ανέγερσης νέων ξενοδοχειακών κτιρίων, με στόχο την καταπολέμηση του μαζικού τουρισμού.
Πόσο μακριά, όμως, είναι όλες αυτές οι επιπτώσεις που βιώνουν ήδη πολύ τουριστικές περιοχές του κόσμου από την ελληνική πραγματικότητα; Δυστυχώς, ο υπερτουρισμός έχει αρχίσει να δημιουργεί σοβαρά προβλήματα σε περιοχές της χώρα μας οι οποίες «βουλιάζουν» από επισκέπτες, έχοντας εστιάσει τις περισσότερες φορές σε ειδικά τουριστικά μοντέλα, με τους ειδικούς να προειδοποιούν πως κάποιες από αυτές είναι ήδη… χαμένες υποθέσεις.
Στη «ναυαρχίδα» του ελληνικού τουρισμού, τη Μύκονο, φαίνεται πως φτάνουν ήδη τα «απόνερα» της επιλογής ενός επιτηδευμένου τουριστικού μοντέλου που απευθύνεται σε λίγους. Αλλωστε, πανευρωπαϊκή έρευνα τον Αύγουστο του 2023 έδειξε πως το προϊόν και οι υπηρεσίες που προσφέρει ο προορισμός δεν αφήνουν ικανοποιημένους τους επισκέπτες, με τον υπερτουρισμό να έχει «αφανίσει» μέρος του χαρακτήρα του νησιού.
Ο μύθος της Σαντορίνης
Το ηλιοβασίλεμα της Οίας που μαγεύει εκατομμύρια επισκεπτών, η χιλιοφωτογραφημένη Καλντέρα αλλά και το ηφαίστειο έχουν δημιουργήσει έναν τουριστικό μύθο γύρω από τη Σαντορίνη. Εναν μύθο, όμως, που θα αρχίσει να καταρρέει εάν δεν ληφθούν άμεσα μέτρα. Αρκεί κανείς να σταθεί σε δύο αριθμούς: Το 2012 το νησί είχε υποδεχθεί 1,7 εκατομμύρια επισκέπτες. Το 2023 ο αριθμός αυτός διπλασιάστηκε. Οπως επισημαίνει στο «Βήμα» η πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου και πρόεδρος της Τουριστικής Επιτροπής του δήμου, Γεωργία Νομικού, η Σαντορίνη δέχεται μεγάλες πιέσεις τόσο στις υποδομές της και τους οικισμούς όσο και στο περιβάλλον της εξαιτίας του μεγάλου όγκου επισκεπτών που υποδέχεται κάθε χρόνο. «Η διάχυτη και ανορθολογική εκτός σχεδίου δόμηση, η υπερεκμετάλλευση των φυσικών πόρων δημιουργούν σημαντικά προβλήματα. Μην ξεχνάτε πως η Σαντορίνη είναι ένα άνυδρο μέρος, οπότε πρέπει να γίνονται αφαλατώσεις για να έχουμε νερό. Η ζήτηση για αφαλατωμένο νερό αυξάνεται με τρομερές ταχύτητες και γενικά η τουριστική ανάπτυξη δεν είναι σύμφωνη με το μέτρο του τόπου και τη φέρουσα ικανότητα του νησιού, την οποία έχουμε προ πολλού ξεπεράσει». Πλέον το σκηνικό που διαμορφώνεται στο νησί δημιουργεί ζητήματα αστικού τύπου – απορρίμματα, κυκλοφοριακό – και ένα περιβάλλον που τελικά γίνεται απωθητικό για κατοίκους και επισκέπτες.
«Ευτυχισμένος κάτοικος σημαίνει και ευτυχισμένος επισκέπτης και επειδή η βασική οικονομική δραστηριότητα του νησιού είναι ο τουρισμός θα πρέπει να τη διαφυλάξουμε, δημιουργώντας ένα νέο μοντέλο βιώσιμο που θα εστιάζει στους πολιτιστικούς πόρους, στο γεωπεριβάλλον, που είναι στρατηγικό μας πλεονέκτημα, αλλά και στα τοπικά αγροτικά προϊόντα» συνεχίζει.
Σίφνος, Σέριφος, Φολέγανδρος
Η κλιμακούμενη περιβαλλοντική καταστροφή φαίνεται πως αγγίζει και τα τρία κυκλαδονήσια με τα λευκά σπίτια και τις «δαντελωτές» παραλίες. Μάλιστα, συγκαταλέγονται μεταξύ των επτά πιο απειλούμενων μνημείων και τόπων πολιτιστικής κληρονομιάς στην Ευρώπη για το 2024 που επέλεξαν η Europa Nostra, η ευρωπαϊκή φωνή της κοινωνίας των πολιτών που έχει δεσμευτεί για τη διαφύλαξη και την προώθηση της πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς, και το Ινστιτούτο της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (EIB).
Βρίσκονται, όμως, όντως σε κίνδυνο τα νησιά αυτά; Η μη λήψη μέτρων και το γεγονός ότι δεν υπάρχει συγκεκριμένο πολεοδομικό σχέδιο κάνει τη Σέριφο να βρίσκεται σε οριακό σημείο. Η φυσιογνωμία του νησιού μέσα σε μία 20ετία έχει αλλάξει, με τις διαφορές να είναι πλέον εμφανείς. «Τα Λιβαδάκια, μία από τις πιο γνωστές παραλίες του νησιού, δίπλα στο λιμάνι, πριν από 20χρονια ήταν εντελώς αδόμητη. Σήμερα εάν την επισκεφτεί κανείς θα διαπιστώσει ότι δεν υπάρχει ούτε ένα εκατοστό ελεύθερο. Υπάρχει κορεσμός, με τον πολλαπλασιασμό των τουριστικών κατοικιών, των βιλών και των καταλυμάτων» εξηγεί ο δήμαρχος Σερίφου Κωνσταντίνος Ρεβίνθης.
Ο φόβος που εκφράζεται πλέον όλο και πιο δυνατά και από όλο και περισσότερους είναι ότι εξαιτίας του υπερτουρισμού τα ελληνικά νησιά θα γίνουν δύο ταχυτήτων. «Τους χειμερινούς μήνες θα τείνουν προς ερημοποίηση αφού για τους μόνιμους κατοίκους η ζωή θα έχει γίνει ακριβή, η στέγαση θα είναι απρόσιτη και το επιχειρηματικό μοντέλο πλήρως προσανατολισμένο στον τουρισμό. Αυτό, λοιπόν, δεν είναι βιώσιμο. Πρέπει ο τόπος να είναι συνειδητή επιλογή τόσο για τον κάτοικο όσο και για τον επισκέπτη και να ξεφύγουμε από τη… μονοκαλλιέργεια του τουρισμού» υπογραμμίζει ο κ. Ρεβίνθης.
Δεν είναι όμως μόνο τα νησιά που αρχίζουν να χάνουν τον χαρακτήρα τους από την άνευ όρων τουριστική ανάπτυξη. Το Ναύπλιο μέσα σε μόλις δύο δεκαετίες έχει αλλάξει φυσιογνωμία. Μάλιστα, στο επίκεντρο αυτής της στενάχωρης – όπως τη χαρακτηρίζουν κάτοικοι – αλλαγής είναι η παλιά πόλη του Ναυπλίου, εκεί που μέχρι και τη δεκαετία του ’80 οι δρόμοι και τα σοκάκια της έσφυζαν από ζωή. Σήμερα, μόλις 82 μόνιμοι κάτοικοι – βάσει των περσινών δηλώσεων Ε1 στην Εφορία – έχουν απομείνει.
Για τον μαθηματικό σε Λύκειο της πόλης και γέννημα θρέμμα Ναυπλιώτη κ. Τόλη Κοΐνη, η αλλαγή αυτή ξεκίνησε από τις αρχές της δεκαετίας του ’90. «Σχεδόν όλα τα κτίρια της παλιάς πόλης κηρύχθηκαν διατηρητέα στα μέσα της δεκαετίας του 1980. Αυτό εν μέρει δυσκόλεψε τους ιδιοκτήτες που ήθελαν να τα ανακαινίσουν και να τα κάνουν κατοικίες. Ενα ευρωπαϊκό πρόγραμμα το 1992, όμως, έδινε τη δυνατότητα να μετατραπούν τα διατηρητέα σε πανσιόν, με 40% επιδότηση και 40% χαμηλότοκο δάνειο. Αυτή ήταν και η αρχή του τέλους για την παλιά πόλη, καθώς οι περισσότεροι εντάχθηκαν στο συγκεκριμένο πρόγραμμα».
Εκεί, λοιπόν, που υπήρχαν 12 μπακάλικα και έξι χασάπικα στην παλιά πόλη, σήμερα δεν υπάρχει ούτε ένα. Γιατροί, μανάβηδες, τυπογράφοι και κάθε επαγγελματική δραστηριότητα που δεν έχει σχέση με τον τουρισμό αναγκάστηκαν σε… έξωση. Σήμερα εάν περπατήσει κανείς στην παλιά πόλη του Ναυπλίου θα δει ανάμεσα στα εστιατόρια, τις καφετέριες και τα μπαρ, δύο συμβολαιογραφεία, δύο φαρμακεία και δύο βιβλιοπωλεία. «Μετακινήθηκαν οι επαγγελματίες, μετακινήθηκαν, όμως, και οι κάτοικοι, οι οποίοι βρήκαν στέγη στις συνοικίες της νέας πόλης και τα γύρω χωριά». Τα τελευταία περίπου επτά χρόνια συντελείται μία δεύτερη φυγή των κατοίκων, σύμφωνα με τον κ. Κοΐνη, εξαιτίας της βραχυχρόνιας μίσθωσης.
