Κάποτε ίσχυε το κλισέ ότι «στις ΗΠΑ μπορούσες να σκοτώσεις αλλά, προς Θεού, μην κλέψεις την Εφορία, δες τον Αλ Καπόνε».
Σήμερα ισχύει το κλισέ ότι «ο δισεκατομμυριούχος Γουόρεν Μπάφετ πληρώνει περισσότερους φόρους από τη γραμματέα του». Πώς φθάσαμε από το ένα στο άλλο; Και γιατί η ΕΕ δεν πήρε μαθήματα από τον «πραγματικό φορολογικό παράδεισο», τις ΗΠΑ των μέσων του 20ού αιώνα;
Ο Γκαμπριέλ Ζικμάν, γάλλος οικονομολόγος, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Μπέρκλεϊ στις ΗΠΑ, εξηγεί μιλώντας στο «Βήμα» τι πήγε στραβά και πώς να διορθωθεί.
Ποια χώρα έχει το πιο δίκαιο φορολογικό σύστημα;
«Ολες αντιμετώπισαν σε μεγάλο βαθμό τον δαίμονα του φορολογικού ανταγωνισμού και μπήκαν στον πειρασμό να μειώσουν τους φόρους στα υψηλά εισοδήματα, οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες κατήργησαν τον φόρο περιουσίας, όλες οι χώρες επιδόθηκαν στον ανταγωνισμό προς τον πάτο για τον φόρο των επιχειρήσεων.
Η φθίνουσα προοδευτικότητα των φόρων αποτελεί ένα ευρέως διαδεδομένο φαινόμενο, και σήμερα δεν υπάρχει κάποιο θαυμαστό παράδειγμα φορολογικού συστήματος.
Για να το βρούμε πρέπει να ανατρέξουμε στην ιστορία: στις ΗΠΑ από τη δεκαετία του 1930 ως τα τέλη της δεκαετίας του ’70, όταν υπήρχε ένα πραγματικά προοδευτικό φορολογικό σύστημα, φορολόγηση επιχειρήσεων 50% και ιδιωτικού πλούτου 90% για τα υψηλότερα εισοδήματα, υψηλότατος φόρος κληρονομιάς ως και 77%. Ολα αυτά πραγματικά έκαναν τη διαφορά στη μείωση της συγκέντρωσης του πλούτου».
Τι πήγε στραβά; Ο καπιταλισμός, η παγκοσμιοποίηση, η πτώση της ΕΣΣΔ;
«Ολα αυτά αλλά και ιδεολογικές αλλαγές για τον ρόλο που πρέπει να παίζει το κράτος, για το πόση ανισότητα είναι εντάξει και το κατά πόσο το φορολογικό σύστημα πρέπει να στοχεύει στη μείωση των ανισοτήτων.
Οι μεγάλες αυτές ιδεολογικές αλλαγές συνοδεύτηκαν από την έλλειψη στοχασμού για το πώς θα συνδυάζονταν η ευρωπαϊκή οικονομική ολοκλήρωση, η ελεύθερη διακίνηση κεφαλαίου και το ελεύθερο εμπόριο από τη μια πλευρά, με την προοδευτική φορολόγηση από την άλλη».
Πού βρίσκονται οι κυριότεροι φορολογικοί παράδεισοι σήμερα;
«Εξαρτάται διότι έχουν πολλές δραστηριότητες. Μερικοί ειδικεύονται στην offshore διαχείριση του πλούτου – Ελβετία, Σιγκαπούρη, Λουξεμβούργο. Μια άλλη δραστηριότητά τους είναι να βοηθούν τις πολυεθνικές να αποφεύγουν φόρους, να διευκολύνουν τη μεταφορά εταιρικών κερδών από τις χώρες όπου παρήχθησαν σε μέρη με χαμηλή φορολογία – όπως η Ιρλανδία, οι Βερμούδες και άλλα μέρη στην Καραϊβική».
Η χρήση φορολογικού παραδείσου σημαίνει από μόνη της ότι κάτι ύποπτο συμβαίνει;
«Οχι, όλος ο πλούτος που κρατείται σε φορολογικούς παραδείσους δεν φοροδιαφεύγει αναγκαστικά. Εχει σημειωθεί σημαντική πρόοδος στη φορολόγησή του χάρη στην αυτόματη ανταλλαγή τραπεζικών πληροφοριών που τέθηκε σε ισχύ το 2017-18. Σήμερα, οι τράπεζες και όλα τα χρηματοπιστωτικά κέντρα οφείλουν να στέλνουν πληροφορίες για τους πελάτες τους κάθε χρόνο στις φορολογικές αρχές άλλων χωρών το οποίο καθιστά δυσκολότερη, κατά κύριο λόγο, τη φοροδιαφυγή. Υπήρξε λοιπόν πρόοδος σε αυτό τον τομέα σε σχέση με πριν από 15 χρόνια, όταν ίσχυε πλήρες τραπεζικό απόρρητο και ήταν πανεύκολο να κρύψει κάποιος περιουσιακά στοιχεία και να φοροδιαφεύγει στους φορολογικούς παραδείσους. Σήμερα η κατάσταση είναι πιο περίπλοκη».
Οι αμερικανικές εταιρείες μεταφέρουν τα περισσότερα κέρδη και η ΕΕ είναι η μεγαλύτερη χαμένη. Γιατί δεν κάνει τίποτα για αυτό;
«Ενας λόγος είναι ότι το φαινόμενο της μεταφοράς κερδών διογκώθηκε μόνο τα τελευταία 20 χρόνια. Οι φορολογικές αρχές και οι πολιτικοί χρειάστηκαν χρόνο για να συνειδητοποιήσουν το πρόβλημα και το μέγεθός του.
Ενας δεύτερος λόγος είναι ότι οι πολυεθνικές κάνουν πολύ λόμπινγκ για να διατηρηθεί η κατάσταση ως έχει. Διότι τελικά αυτοί που ωφελούνται από τη μεταφορά κερδών είναι οι μέτοχοί τους, Αμερικανοί αλλά και απ’ όλο τον κόσμο. Αυτοί αγωνίζονται σκληρά προκειμένου οι εταιρείες τους να μπορούν να μεταφέρουν τα κέρδη τους.
Ο τρίτος λόγος είναι ότι μερικές χώρες της ΕΕ ωφελούνται από τη μεταφορά κερδών διότι προσφέρουν πολύ χαμηλή φορολογία, ας πούμε 5%, για να προσελκύουν πολλά κέρδη σε σχέση με το μέγεθος της οικονομίας τους, όπως η Μάλτα, η Κύπρος και η Ιρλανδία. Εχουν λοιπόν ίδιο συμφέρον να περιορίζουν τις φιλόδοξες προσπάθειες να περιοριστεί η μεταφορά κερδών».
Γιατί η Ευρώπη δεν πήρε μαθήματα από την εμπειρία της Αμερικής;
«Κυριάρχησε η άποψη ότι η φορολόγηση του κεφαλαίου είναι αδύνατη και ότι ένα προοδευτικό φορολογικό σύστημα δεν είναι δυνατό σε έναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο διότι το κεφάλαιο θα μετακινηθεί σε μέρη με χαμηλή φορολόγηση, οι πλούσιοι θα πάνε σε φορολογικούς παραδείσους και οι πολυεθνικές θα μεταφέρουν τα κέρδη τους σε μέρη με χαμηλή φορολογία. Η άποψη αυτή παρέλυσε τους ευρωπαίους πολιτικούς. Αλλά είναι επικίνδυνη διότι δεν είναι βιώσιμη και λανθασμένη διότι υπάρχουν πολλοί τρόποι για να συμφιλιωθεί η παγκοσμιοποίηση με τη φορολογική δικαιοσύνη».
Και μια τελευταία ερώτηση…
Γιατί οι ΗΠΑ αντιδρούν τόσο στη φορολόγηση του πλούτου;
«Η συζήτηση έχει αλλάξει τα τελευταία χρόνια. Για παράδειγμα, στις προκριματικές των Δημοκρατικών το 2020 ορισμένοι υποψήφιοι, όπως η Ελίζαμπεθ Γουόρεν και ο Μπέρνι Σάντερς, πρότειναν την προοδευτική φορολόγηση του πλούτου. Οταν ερωτώνται οι Αμερικανοί αν υποστηρίζουν τέτοιους φόρους απαντούν συντριπτικά “Ναι” – άνω του 70% είναι υπέρ της φορολόγησης της περιουσίας των πολύ πλούσιων, ακόμη και η πλειοψηφία των Ρεπουμπλικανών ψηφοφόρων».
Ο Γκαμπριέλ Ζικμάν, 37 ετών, ανήκει σε μια φουρνιά γάλλων οικονομολόγων που έχουν αυξανόμενη επιρροή στην Αμερική τα τελευταία χρόνια. Ειδικεύεται στη φορολόγηση του παγκόσμιου πλούτου, στις ανισότητες και στους φορολογικούς παραδείσους και είναι συγγραφέας, μεταξύ άλλων, των «Ο κρυμμένος πλούτος των εθνών» και «Ο θρίαμβος της αδικίας».
