Τόνοι μελάνης έχουν χυθεί αναφορικά με τα παρεχόμενα επιδόματα στην Ελλάδα, τα οποία αποτελούν αναπόσπαστο συστατικό του κράτους πρόνοιας και αποσκοπούν στο κλείσιμο της «ψαλίδας» μεταξύ μισθωτών αλλά και συνταξιούχων, στην αντιμετώπιση της ανισότητας και του κοινωνικού εξοστρακισμού, συμβάλλοντας στην εξασφάλιση βασικών αναγκών, όπως η διατροφή, η στέγαση και η υγεία, ιδίως για άτομα που ανήκουν σε ευπαθείς ομάδες.
Συχνό φαινόμενο, όμως, είναι πολλοί να μη γνωρίζουν εάν δικαιούνται κάποιο επίδομα που παρέχεται από έναν κρατικό φορέα (ΟΠΕΚΑ, ΕΦΚΑ, ΔΥΠΑ), ιδίως μεταξύ των ηλικιωμένων, καθώς η πληροφόρηση έχει τα τελευταία χρόνια περάσει σε μεγάλο βαθμό στο Διαδίκτυο.
Δυστυχώς, ενώ η ψηφιοποίηση του κράτους έχει προχωρήσει, μέχρι στιγμής δεν υπάρχει μία ενιαία πλατφόρμα που με την εισαγωγή συγκεκριμένων στοιχείων να αποκαλύπτει ποια επιδόματα δικαιούται ο κάθε πολίτης.
Τα «άγνωστα» επιδόματα – που πολλοί μπορεί να γνωρίζουν ονομαστικά, αγνοώντας, όμως, το περιεχόμενό τους – στην πλειοψηφία τους… ανακαλύπτονται εμπειρικά, όταν οι δικαιούχοι τους έρχονται σε επαφή με άτομα τα οποία αντιμετωπίζουν την ίδια κατάσταση.
Ωστόσο, οι πληροφορίες που διαδίδονται από στόμα σε στόμα τείνουν εν τέλει να περιπλέκουν την αναζήτηση των δυνάμει ωφελουμένων, είτε δημιουργώντας προσδοκίες που εν τέλει διαψεύδονται, είτε απογοητεύοντας εκείνους που όντως πληρούν τις προϋποθέσεις για να τα διεκδικήσουν.
Με αυτή τη «διεκδίκηση», όμως, να έχει περάσει στον ψηφιακό κόσμο, παιδιά, εγγόνια και γενικώς συγγενείς εξοικειωμένοι με την τεχνολογία αναλαμβάνουν την ευθύνη να διαβάσουν τις προϋποθέσεις, να προβούν σε αιτήσεις και να συλλέξουν τον όγκο των δικαιολογητικών που απαιτούνται με τελικό προορισμό την έγκριση της παροχής του επιδόματος. Μάλιστα, πολλοί είναι αυτοί που απευθύνονται σε εργατολόγους προκειμένου να φέρουν εις πέρας αυτές τις διαδικασίες αλλά και για να ενημερωθούν επί των προϋποθέσεων.
Ο «λαβύρινθος» των αναπηρικών επιδομάτων
«Τα λιγότερο γνωστά είναι τα αναπηρικά επιδόματα. Γενικώς, τα πιο εξατομικευμένα επιδόματα είναι και αυτά που συνήθως αγνοεί ο κόσμος, με την έννοια ότι εάν δεν σου τύχει κάτι, για παράδειγμα ένα πρόβλημα υγείας, δεν θα το χρειαστείς και δεν θα το μάθεις» εξηγεί στο «Βήμα» ο εργατολόγος Κώστας Τσουκαλάς.
«Πάρα πολλές φορές δυνητικά δικαιούχοι δεν αιτούνται επιδόματος γιατί δεν το ξέρουν. Μια γυναίκα είχε έρθει πρόσφατα στο γραφείο μου καθώς το παιδί της είχε παραπληγία, προκειμένου να ενημερωθεί. Δικαιούται εξωιδρυματικό επίδομα, όμως κανείς δεν της το είχε πει. Η ίδια αναρωτιόταν «ποιος έπρεπε να μου το πει;»» συνεχίζει.
Το εξωιδρυματικό επίδομα αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα «άγνωστης» παροχής, ιδίως όσον αφορά το εύρος της. Λίγοι είναι αυτοί που γνωρίζουν ότι από τις 18.7.2018 χορηγείται και σε όσους πάσχουν από ασθένειες οι οποίες κατά την κρίση της αρμόδιας υγειονομικής επιτροπής (η οποία θα εξετάσει τον ασθενή και θα πιστοποιήσει την αναπηρία του) επιφέρουν την ίδια μορφή αναπηρίας με την παραπληγία, την τετραπληγία (π.χ. άνοια).
Το δικαίωμα υποβολής αίτησης
Οι αλλαγές που έχει προωθήσει η κυβέρνηση όσον αφορά τα Κέντρα Πιστοποίησης Αναπηρίας, συνδράμουν στην καλύτερη πληροφόρηση των επιδομάτων που δικαιούνται τόσο τα ίδια τα άτομα με αναπηρία όσο και οι συγγενείς τους: «Εξατομικευμένη πληροφόρηση λαμβάνει κάθε πολίτης που έχει εξεταστεί από τις υγειονομικές επιτροπές ΚΕΠΑ και έχει στη διάθεσή του τη γνωμάτευση. Πέρα από το ποσοστό αναπηρίας, στην απόφαση του ΚΕΠΑ αναγράφεται επαρκώς και το είδος των παροχών – δηλαδή εάν δικαιούται από τον e-ΕΦΚΑ εξωιδρυματικό ή επίδομα απόλυτου αναπηρίας, συμπαράσταση ετέρου προσώπου, ή εάν ως ανασφάλιστος υπερήλικας δικαιούται προνοιακές παροχές από τον ΟΠΕΚΑ. Υπάρχουν πάντα και οι διευκολύνσεις για τους συγγενείς των ΑμεΑ, όπως είναι η χορήγηση πρόωρης σύνταξης, μόνον όμως σε συγγενείς αναπήρου (γονέα, σύζυγό ή αδελφό/ή) και όχι σε δικαστικούς συμπαραστάτες που δεν έχουν μία από αυτές τις ιδιότητες (σχετική η ρύθμιση του άρθρου 37 του νόμου 3996/2011)» αναφέρει ο Α’ υποδιοικητής του ΕΦΚΑ Παναγιώτης Κοκκόρης.
Σημαντικό, βέβαια, είναι ο πολίτης να φτάσει στο σημείο να γνωρίζει ότι έχει το δικαίωμα να αιτηθεί την πιστοποίηση της αναπηρίας του.
«Σε κάθε περίπτωση, εισερχόμενος στην Εθνική Πύλη Αναπηρίας epan.gov.gr δύναται να πληροφορηθεί για τις διαθέσιμες παροχές που σχετίζονται με την αναπηρία, καθώς και για τα κριτήρια επιλεξιμότητας αυτών, ενώ εξατομικευμένη ενημέρωση μπορεί να έχει μέσω του Ενιαίου Κέντρου Πληροφόρησης Ασφαλισμένων του υπουργείου Εργασίας – 1555» προσθέτει ο ίδιος.
Ο κίνδυνος της παραπληροφόρησης
Στη μάχη της πληροφόρησης, πέρα από τον κοινωνικό περίγυρο, έχουν μπει τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (π.χ. ομάδες στο facebook, όπως η «Επιδόματα – Παροχές – Μέτρα Στήριξης), όπου οι χρήστες μπορούν να αναρτήσουν τις ερωτήσεις τους, παρουσιάζοντας την οικονομική-υγειονομική τους κατάσταση ή συχνά δημοσιεύοντας μέχρι και την απόφαση του ΚΕΠΑ με σκοπό να λάβουν ενημέρωση από άλλους χρήστες που έχουν βρεθεί στη θέση τους, χωρίς ωστόσο να λείπει και η παραπληροφόρηση.
«Από στόμα σε στόμα η πληροφορία διαστρεβλώνεται. Προσωπικά μου έχει τύχει πολλές φορές να με πάρουν τηλέφωνο και να με ρωτήσουν για το «επίδομα για την άνοια», ενώ δεν υπάρχει καν κάτι τέτοιο. Προφανώς εννοούν κάτι άλλο, αλλά έτσι που μεταφέρεται η πληροφορία δημιουργείται μπέρδεμα» αναφέρει η κοινωνική λειτουργός. Η ίδια αναδεικνύει το ζήτημα της ευαισθητοποίησης των φορέων ως προς την παροχή συνεκτικής πληροφόρησης:
«Οι εργαζόμενοι του ΕΦΚΑ, του ΟΠΕΚΑ και των διαφόρων υπηρεσιών πρέπει να γίνουν πιο ευαισθητοποιημένοι και να δίνουν πιο σαφείς οδηγίες στον κόσμο. Για τους υπαλλήλους είναι δουλειά τους και είναι λογικό όλα να είναι ξεκάθαρα. Για τον πολίτη, όμως, τα πράγματα δεν είναι το ίδιο ξεκάθαρα. Χρειάζεται μια πιο προσεκτική προσέγγιση ώστε να κατανοήσει ο κόσμος αυτό που λες και αυτά που δικαιούται».
Πολύπλοκες διαδικασίες
Μάλιστα, πέρα από την πληροφόρηση, οι διαδικασίες για κάποια από τα επιδόματα χαρακτηρίζονται πολύπλοκες και με αυστηρές προθεσμίες, δυσχεραίνοντας την καθημερινότητα ατόμων που αντιμετωπίζουν ήδη μια δύσκολη κατάσταση και η οποία τα έχει φέρει στην αναζήτηση του επιδόματος: «Ενας απλός άνθρωπος είναι δύσκολο να καταλάβει τη διαδικασία και να τη διεκπεραιώσει. Δεν είναι απλά τα πράγματα. Οι προθεσμίες είναι αυστηρότατες. Ιδίως για τα επιδόματα που απαιτούν πιστοποίηση αναπηρίας, εάν δεν συμφωνεί κάποιος με την απόφαση, έχει μόλις έναν μήνα διορία για να προχωρήσει σε ένσταση. Αν χάσει μια προθεσμία, είτε χάνει χρήματα, είτε χάνει ένα δικαίωμά του» καταλήγει ο Κώστας Τσουκαλάς.
Το επίδομα αφερεγγυότητας
Πέρα από τα επιδόματα που αφορούν την υγεία, η Δημόσια Υπηρεσία Απασχόλησης (ΔΥΠΑ, πρώην ΟΑΕΔ) προσφέρει ένα ισχυρό πλέγμα προστασίας με σκοπό την υποστήριξη των εισοδημάτων του εργατικού δυναμικού και ειδικότερα των ανέργων, των ευάλωτων κοινωνικών ομάδων, των οικογενειών – με έμφαση στους εργαζόμενους γονείς – καθώς και άλλων κατηγοριών του πληθυσμού. Και ενώ το επίδομα ανεργίας είναι ίσως η πιο διαδεδομένη παροχή του φορέα, λίγοι είναι αυτοί που γνωρίζουν την ύπαρξη του επιδόματος αφερεγγυότητας, το οποίο αποζημιώνει έναν εργαζόμενο στην περίπτωση πτώχευσης του εργοδότη του.
Και ενώ το υλικό είναι διαθέσιμο στις ιστοσελίδες των φορέων, η πληροφορία που παρέχεται είναι διάχυτη και δύσκολα προσβάσιμη για κάποιον που δεν είναι εξοικειωμένος με την τεχνολογία: «Στη σελίδα του ΕΦΚΑ και του ΟΠΕΚΑ υπάρχει πληροφοριακό υλικό για τα επιδόματα, από εκεί, όμως, κάποιος που δεν είναι ειδικός ίσως δύσκολα μπορεί να καταλάβει εάν μπορεί να υπαχθεί σε ένα συγκεκριμένο επίδομα ή όχι. Δηλαδή, ποιος συνταξιούχος, ποιος ασφαλισμένος, υπό ποιες προϋποθέσεις μπορεί να λάβει το κάθε επίδομα. Αυτό είναι το δύσκολο και ιδίως για τους ηλικιωμένους» εξηγεί από την πλευρά της η Ιωάννα Τσοκανάρη, κοινωνική λειτουργός.
Συντονισμός: Αγγελος Σκορδάς
Γράφει: Χρήστος Λογαράς
Επιμέλεια: Παναγιώτης Σωτήρης
