Οσο και αν η Ελλάδα θέλει να ξεχάσει τις δυστοπικές εποχές της πρόσφατης κρίσης, οι ξένοι πρωταγωνιστές εκείνης της εποχής επαναφέρουν τακτικά τις δραματικές εκείνες στιγμές, με αυτοβιογραφικές κυρίως διηγήσεις.
Την πόρτα της χρονοκάψουλας αυτή τη φορά ανοίγει ο πρώην επικεφαλής του Διεθνούς Χρηματοπιστωτικού Ινστιτούτου IIF, Τσαρλς Νταλάρα. Με το βιβλίο «Ευρωσόκ – Πώς η μεγαλύτερη αναδιάρθρωση χρέους στην Ιστορία βοήθησε να σωθεί η Ελλάδα και να διατηρηθεί η Ευρωζώνη», το οποίο παρουσιάστηκε την περασμένη εβδομάδα σε εκδήλωση της Ελληνικής Ένωσης Τραπεζών, περιγράφει μεταξύ άλλων τις μάχες για τη μείωση των ελλειμμάτων και φυσικά για το πρόγραμμα ανταλλαγής ομολόγων PSI στο τέλος του 2011..
Η αναδρομή μακρά, αφού περιλαμβάνει την κυβέρνηση του Γιώργου Παπανδρέου έως και εκείνη του Αλέξη Τσίπρα. Στα κύρια συμπεράσματα τα οποία καταλήγει ο πρώην επικεφαλής του Διεθνούς Χρηματοπιστωτικού Ινστιτούτου IIF Τσαρλς Νταλάρα είναι ότι η Ελλάδα πλήρωσε ένα τεράστιο τίμημα για τα λάθη της, ενώ θα έπρεπε το βάρος να μοιραστεί σε όλη την ευρωζώνη.
Υπό το συντονισμό του Προέδρου του Διοικητικού Συμβουλίου της ΕΕΤ, καθηγητή κ. Γκίκα Χαρδούβελη, στη συζήτηση συμμετείχαν, εκτός από τον ίδιο τον συγγραφέα, ο πρώην Πρωθυπουργός κ. Λουκάς Παπαδήμος και ο καθηγητής και πρώην Αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης κ. Ευάγγελος Βενιζέλος, οι οποίοι έζησαν εκ του σύνεγγυς τη μακρά πολιτική και οικονομική διεργασία για την επιτυχή κατάληξη του PSI.
Ο Πρόεδρος της ΕΕΤ ανέδειξε στην εισαγωγική του τοποθέτηση τα καίρια σημεία του έργου, αλλά και την καθοριστική συμβολή του ίδιου του συγγραφέα, που εμπνεύστηκε, συντόνισε και υλοποίησε το καθοριστικό αυτό σχήμα μείωσης του Ελληνικού χρέους. Ανέδειξε επίσης, τον μοναδικό συνδυασμό που πέτυχε στο βιβλίο ο συγγραφέας, εξαίροντας τη μακρά πολιτιστική πορεία της χώρας, το φυσικό της πλούτο και τη δυναμική της, αλλά και τις διαχρονικά εξέχουσες πολιτικές και οικονομικές προσωπικότητες.
Την εκδήλωση παρακολούθησαν ο Διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος κ. Γιάννης Στουρνάρας, η Υποδιοικήτρια κα Χριστίνα Παπακωνσταντίνου, η Γενική Γραμματέας Χρηματοπιστωτικού Τομέα και Διαχείρισης Ιδιωτικού Χρέους κα Θεώνη Αλαμπάση, ο πρώην Διοικητής της Τράπεζα της Ελλάδος, κ. Νικόλαος Γκαργκάνας και οι Διοικήσεις των τραπεζών μελών της ΕΕΤ (Διευθύνοντες Σύμβουλοι και Πρόεδροι, τα μέλη της Εκτελεστικής Επιτροπής και του Ανθρώπινου Δυναμικού της ΕΕΤ, δημοσιογράφοι και λοιποί προσκεκλημένοι).
Ακολουθούν αποσπάσματα από το βιβλίο του Τσαρλς Νταλάρα:
Ενας φλαμανδός φιλόσοφος
Ηταν περασμένα μεσάνυχτα της 25ης προς 26η Οκτωβρίου 2011. Βρισκόμασταν σε μια μικρή, μονότονη αίθουσα συνεδριάσεων με χαμηλό φωτισμό στο υπόγειο του κτιρίου Justus Lipsius στις Βρυξέλλες, τα κεντρικά γραφεία του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Ενα δήθεν μοντέρνο λειτουργικό κτίριο, είχε χτιστεί στις αρχές του 1990 από μια ομάδα αρχιτεκτόνων, μηχανικών και κατασκευαστικών εταιρειών από ολόκληρη την Ευρώπη.
Σίγουρα ένιωσα ότι αντιμετώπιζα μία άβολη μάλλον κατάσταση εκείνο το βράδυ, αλλά την ίδια αίσθηση θα είχα, πιθανότατα και σε οποιοδήποτε άλλο κτίριο, έχοντας να αντιμετωπίσω παρόμοια κατάστασης εκείνη τη «ζοφερή» νύχτα.
Το θέμα συζήτησης ήταν η Ελλάδα – η απαγκίστρωση από το συσσωρευμένο δημόσιο χρέος με ταυτόχρονη σταθεροποίηση μιας ολοένα και πιο εύθραυστης Ευρωζώνης. Ο Lipsius (Λείψιος) ήταν φλαμανδός φιλόσοφος του 16ου αιώνα ευρέως γνωστός για την απόπειρά του να συνδυάσει τη στωικότητα με τον Χριστιανισμό. Κατά κάποιο τρόπο, αμφέβαλλα ότι οι απόψεις του θα είχαν απήχηση στον ελληνικό λαό εκείνο το βράδυ. Η Ελλάδα είχε υποφέρει αρκετά, με την οικονομία της να συρρικνώνεται κατά 5% το 2010 και το ποσοστό ανεργίας να ανέρχεται στο 20%. Αλλά οι δυσκολίες δυστυχώς μόλις άρχιζαν.
Η ευρωπαϊκή «φάλαγγα»
Ημασταν αντιμέτωποι εκείνο το βράδυ με αυτό που έμοιαζε ως «φάλαγγα» υψηλόβαθμων διεθνών και ευρωπαίων αξιωματούχων. Μπορεί το σκηνικό αυτό να λειτουργούσε για τους αρχαίους Ελληνες, συγκεντρώνοντας «βαριά οπλισμένους» στρατιώτες σε «σφιχτό» σχηματισμό για να ξεπεράσουν τον εχθρό. Αλλά δεν λειτουργούσε εκείνο το βράδυ για την Ευρώπη ή την Ελλάδα. Η Ελλάδα σίγουρα δεν προχωρούσε με την εμπιστοσύνη των προγόνων της στη μάχη του Μαραθώνα που έλαβε χώρα το 490 π.Χ. Μετά από 2,5 χιλιετίες η Ελλάδα είχε απομονωθεί. Πώς; Πότε; Ηταν μια ερώτηση που σκεφτόμουν συχνά, καθώς βρισκόμουν αντιμέτωπος με τη δυσχερή οικονομική κατάσταση της Ελλάδας το 2011.
Ο «ασημένιος πατρίκιος»
Οι διαπραγματεύσεις εκείνο το βράδυ είχαν διακοπεί. Οπως φαινόταν από τα πρωτοσέλιδα του Tύπου εκείνης της εποχής, οι διεθνείς αγορές είχαν φτάσει σε οριακό σημείο, αλλά οι εκπρόσωποι της Ελλάδας και των ομολόγων της από τα υπόλοιπα κράτη-μέλη της Ευρωζώνης δεν είχαν «εντολή» για την εξεύρεση λύσης.
Εχοντας στη διάθεσή μου μόνο ένα σάντουιτς και έναν καφέ κατά τη διάρκεια της νύχτας, η υπομονή μου – και εκείνη των τριών συναδέλφων μου – ήταν έτοιμη να εξαντληθεί. Συνοδευόμουν εκείνο το βράδυ από τον Jean Lemierre της BNP Paribas και τους κ.κ. Hung Tran και Μίκη Χατζημιχαήλ του Διεθνούς Χρηματοπιστωτικού Ινστιτούτου (IIF). Ο Jean ήταν Ανώτερος Σύμβουλος του Προέδρου της BNP Paribas, μιας εκ των μεγαλύτερων ευρωπαϊκών τραπεζών. Αποτελούσε έμπειρο στέλεχος που είχε λάβει μέρος σε αρκετές διαπραγματεύσεις διεθνούς και ευρωπαϊκής εμβέλειας και είχε φτάσει στην ιεραρχία του Γενικού Διευθυντή του υπουργείου Οικονομικών της Γαλλίας.
Από τη θέση αυτή έγινε στη συνέχεια Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης (EBRD). Γνώριζε όλους τους εμπλεκόμενους του ευρωπαϊκού χρηματοπιστωτικού συστήματος, τα δυνατά και αδύνατα σημεία των ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων και τις προκλήσεις της εκάστοτε εθνικής κυβέρνησης. Ολα αυτά ήταν εξαιρετικά πολύτιμα κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων. Η παρουσία του προσέδωσε άμεση αξιοπιστία σε πολλούς «επίσημους κύκλους» ακόμα και όταν στους ομολόγους μας δεν ήταν αρεστή η θέση μας. Απόφοιτος των καλύτερων γαλλικών σχολείων της Γαλλίας, είχε τον αέρα ενός «ασημένιου πατρίκιου», αλλά κατά βάθος ήταν δημόσιος λειτουργός.
H «απρόθυμη βασίλισσα»
Οπως καθίσαμε στην αίθουσα συνεδριάσεων του γραφείου του Προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Herman van Rompuy τις πρωινές ώρες της 26ης Οκτωβρίου 2011, παρατήρησα ότι δεν υπήρχε τραπέζι. Είχα εξοικειωθεί να διαπραγματεύομαι σε διάφορα είδη τραπεζιών, σκοτεινά, πλωτά και επιβλητικά, ανεξάρτητα εάν αυτά ήταν στην Ουάσιγκτον, στο Παρίσι, στη Ρώμη, στις Βρυξέλλες ή στην Αθήνα. Κατά κάποιο τρόπο «έχασα» το τραπέζι, αλλά παρ’ όλα αυτά ήμουν άνετος στην πολυθρόνα μου. Για μια στιγμή σκέφτηκα ότι ενδεχομένως θα είχαμε μια πολιτισμένη κουβέντα κατά την οποία ευελπιστούσα ότι θα υπήρχε ταύτιση απόψεων χωρίς να υπάρχουν ακραίες καταστάσεις. Ημουν, τελικά, μάλλον κουρασμένος, όπως και ο Jean, όταν είδαμε την Καγκελάριο Μέρκελ να γνέφει στον Πρόεδρο Σαρκοζί να ξεκινήσει τη συζήτηση…
[…] Με τα χρόνια είχα συναντήσει αρκετούς αρχηγούς κρατών ή/και εθνικών κυβερνήσεων, ορισμένοι εκ των οποίων ήταν πιο εντυπωσιακοί από άλλους. Το ίδιο και ο Jean, ο οποίος ως Πρόεδρος της EBRD είχε συναντηθεί με κάθε αρχηγό κράτους ή/και εθνικής κυβέρνησης. Από τους πιο αξέχαστους για μένα ήταν η Μάργκαρετ Θάτσερ, που ήδη από την είσοδό της στην αίθουσα συνεδριάσεων καθιστούσε σαφείς τις προθέσεις και τον σκοπό του είχε…
[…] Αλλά αυτή η συνάντηση στις Βρυξέλλες με δύο αρχηγούς κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ενωσης, τον Πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και αμέτρητους άλλους αξιωματούχους έμοιαζε διαφορετική. Δεν διακυβευόταν μόνο το μέλλον ενός κυρίαρχου κράτους – ο Jean και εγώ το γνωρίζαμε πολύ καλά – αλλά και το μέλλον της ίδιας της Ευρωζώνης.
Σε κάθε περίπτωση, ένα πρόσωπο διηύθυνε τη συζήτηση: η Καγκελάριος της Γερμανίας Ανγκελα Μέρκελ μαζί με τον Γάλλο Πρόεδρο Νικολά Σαρκοζί στο πλευρό της. Εάν η Ευρώπη είχε βασιλική αυλή, η Μέρκελ θα ήταν η (απρόθυμη) βασίλισσα. Παρά την περίοπτη θέση της, δεν φαινόταν να αισθάνεται την ανάγκη να εκπέμψει εξουσία. Αλλοι αρχηγοί κρατών ή/και εθνικών κυβερνήσεων λαμβάνουν δραστικά μέτρα κατά τη διάρκεια μιας κρίσης∙ η Μέρκελ αντέδρασε με προσοχή, στοχασμό και ένα «αίσθημα κόπωσης» που υπονοούσε ότι θα ήθελε να βρίσκεται αλλού. Δεν περίμενε ποτέ να αναλάβει τα ηνία της Γερμανίας και τώρα της ζητούσαν να ηγηθεί όλης της Ευρώπης; Και να τη θωρακίσει από τις επιπτώσεις της μεγαλύτερης κρίσης δύο γενεών;
Το ξέσπασμα Σαρκοζί
Χαρακτηριστικό είναι και το απόσπασμα με την έκρηξη του Νικολά Σαρκοζί στις δραματικές διαπραγματεύσεις του Οκτωβρίου για το ελληνικό χρέος: «Εάν δεν αποδεχθείτε τις θέσεις μας, σε τέσσερις ώρες που ανοίγουν οι αγορές στην Ασία, θα καταστρέψω εσάς και τις τράπεζες που εκπροσωπείτε και θα σας θάψω όλους στις εφημερίδες». Η αίθουσα πάγωσε.
