Η παρατεταμένη κρίση ξεκλειδώνει το πλαφόν στο αέριο

Ο διπλωματικός μαραθώνιος για την επιβολή ενός ευρωπαϊκού πλαφόν στην τιμή του φυσικού αερίου που αγοράζουν τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ενωσης τα έχει όλα: παρασκηνιακό παζάρι, κυνήγι συμμαχιών και εκκλήσεις για συναίνεση. Τις προηγούμενες ημέρες οι τηλεδιασκέψεις και οι συσκέψεις πύκνωσαν και συμβιβαστικές προτάσεις έπεσαν στο τραπέζι των διαβουλεύσεων. Η Κομισιόν οδηγήθηκε σε μερική υποχώρηση, με την πρόεδρό της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, σε μια διπλωματικά διατυπωμένη επιστολή προς τους ηγέτες των κρατών-μελών, να δείχνει πρόθυμη να υιοθετήσει ένα γενικό πλαφόν στην τιμή εισαγωγής του φυσικού αερίου στην ΕΕ, μια λύση που αποτελεί μέρος της ελληνικής πρότασης.

Το έγγραφο εργασίας του «μπλοκ των 16»

Σε αυτήν βασίζεται και το έγγραφο εργασίας που είναι αποτέλεσμα των άτυπων συνομιλιών, οι οποίες έγιναν την περασμένη εβδομάδα μεταξύ των υπουργών Ενέργειας Ελλάδας, Βελγίου, Ιταλίας και Πολωνίας «σχηματοποιώντας» τις θέσεις του «μπλοκ των 16» κρατών-μελών και λαμβάνοντας υπόψη τις ανησυχίες που εκφράστηκαν κατά το Ειδικό Συμβούλιο Ενέργειας στις 30 Σεπτεμβρίου. Ουσιαστικά, πρόκειται για  κείμενο που βασίζεται στην πρόταση που αρχικά συνδιαμορφώθηκε από τον στενό πυρήνα συνεργατών του έλληνα πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη, με επικεφαλής τον Νίκο Τσάφο.

Το συγκεκριμένο έγγραφο εργασίας με ημερομηνία 6.10.2022 – όπως σημειώνει ο πρέσβης Πιερ Καρτουβέλς, αναπληρωτής μόνιμος αντιπρόσωπος του Βελγίου στην ΕΕ, σε διαβιβαστικό email του προς μέλη του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και της Κομισιόν – θα χρησιμεύσει ως βάση για περαιτέρω συζητήσεις με την Κομισιόν και τα κράτη-μέλη, κατά την προετοιμασία του άτυπου Συμβουλίου Υπουργών Ενέργειας που θα γίνει την ερχόμενη Τρίτη (11/10) στην Πράγα, έπειτα από τη σκληρή, αλλά άκαρπη, αναμέτρηση των 27 ηγετών της ΕΕ στην, επίσης άτυπη, Σύνοδο Κορυφής που διεξήχθη στην τσεχική πρωτεύουσα την περασμένη Παρασκευή.

Μεταβαλλόμενο όριο ανώτατης τιμής αερίου

Στο έγγραφο εργασίας, προτείνεται η υιοθέτηση ενός δυναμικού εύρους διακύμανσης της τιμής του φυσικού αερίου (αναφέρεται ως «dynamic price corridor») με τέσσερις βασικούς στόχους: τον μετριασμό των πληθωριστικών πιέσεων, την αποτροπή και μείωση της κερδοσκοπίας, τη διαμόρφωση ενός πλαισίου για την περίπτωση πιθανών διαταραχών του εφοδιασμού και τον περιορισμό των υπερκερδών στον κλάδο. Οπως εξήγησε ο υπουργός Ενέργειας Κώστας Σκρέκας, μιλώντας σε συνέντευξη Τύπου την Πέμπτη, προτείνεται ένα μεταβαλλόμενο όριο ανώτατης τιμής αερίου που θα προσαρμόζεται στη διακύμανση των διεθνών χρηματιστηρίων (κόμβους) φυσικού αερίου, όπως του αμερικανικού Henry Hub, του JKM Hub Ιαπωνίας – Κορέας και άλλους δείκτες. Ετσι, θα προκύπτει μια μεσοσταθμική τιμή, εντός του διεθνούς περιβάλλοντος.

Ανεξαρτήτως χώρας προέλευσης του αερίου

Αυτή η μεταβαλλόμενη ανώτατη τιμή προτείνεται να λειτουργεί στη χονδρεμπορική αγορά και όχι στο λιανεμπόριο και να ισχύει για όλες τις εισαγωγές αερίου, ανεξαρτήτως χώρας προέλευσης και προορισμού χρήσης του φυσικού αερίου. Κι αυτό διότι:

α) Ενα ανώτατο όριο μόνο στο ρωσικό φυσικό αέριο, όπως είχε προταθεί από την Κομισιόν, με τη στήριξη χωρών του Βορρά, δεν θα είχε θετικό αντίκτυπο στις τιμές καταναλωτή, θα είχε δυνητικά αρνητικό αντίκτυπο στην ασφάλεια εφοδιασμού, θα δημιουργούσε διακρίσεις (π.χ. έναντι εισαγωγών μέσω αγωγών ή εγχώριων παραγωγών, στις οποίες θα επιτρέπονταν  υψηλότερες τιμές) και στρεβλώσεις στην αγορά (π.χ. θα επιτρεπόταν στους εισαγωγείς να αγοράζουν με πλαφόν και να μεταπωλούν σε υψηλότερες τιμές), ενώ θα έπρεπε να θεσπιστεί βάσει του ίδιου νόμου που προβλέπεται για τις κυρώσεις.

β) Ενα ανώτατο όριο μόνο για το φυσικό αέριο που χρησιμοποιείται για ηλεκτρική ενέργεια (πρόταση που έθεσε η Γαλλία, με τη στήριξη της Γερμανίας), αφήνει εκτός τα 2/3 της αγοράς αερίου που αφορά βιομηχανία και κτίρια. Επίσης, η τιμή εισαγωγής αερίου μπορεί να συνεχίσει να αυξάνεται και δημιουργεί αντικίνητρα για χαμηλότερες τιμές αφού οι εισαγωγείς θα αποζημιώνονται για οποιαδήποτε τιμή αγοράζουν και τη διαφορά μεταξύ πλαφόν και τιμής εισαγωγής θα πληρώνει το κράτος (ιβηρικό μοντέλο). Επιπλέον, εάν το πλαφόν στο αέριο είναι πολύ χαμηλό, θα οδηγήσει σε πρόσθετη ζήτηση αερίου, εάν είναι πολύ υψηλό, και πιθανότατα θα χρειαστεί να συμπληρωθεί με πρόσθετη υποστήριξη σε επίπεδο λιανικής για να διατηρηθούν οι προσιτές τιμές.

Αντικίνητρο στην κερδοσκοπία

Ετσι, το «μπλοκ των 16» κρατών-μελών επιμένει στην υιοθέτηση μιας μεταβαλλόμενης ανώτατης τιμής αερίου. Ωστόσο, στο έγγραφο εργασίας επισημαίνεται ότι η τιμή πρέπει να είναι αρκετά υψηλή ώστε να επιτρέπει τη λειτουργία της αγοράς και να λειτουργεί ως διακόπτης ασφαλείας ή ως αντικίνητρο για κερδοσκοπία. Πρέπει όμως να είναι και αρκετά υψηλό και ευέλικτο ώστε να μπορεί η Ευρώπη να προσελκύσει τους απαιτούμενους ενεργειακούς πόρους, επιτρέποντας, όταν είναι απαραίτητο, συναλλαγές πάνω από το πλαφόν.

Επίσης, το μεταβαλλόμενο όριο πρέπει να είναι αρκετά υψηλό ώστε να διατηρείται το κίνητρο για εξοικονόμηση ενέργειας ή μετάβαση σε άλλο καύσιμο. Η επιβολή του πρέπει να συμπληρωθεί και με μέτρα μείωσης της ζήτησης. To εύρος διακύμανσης της ανώτατης τιμής  που θα οριστεί προτείνεται να επηρεάσει και τις υπάρχουσες μακροπρόθεσμες συμβάσεις, οι οποίες τιμολογούνται σε σχέση με βασικά σημεία αναφοράς (benchmarks), αντί να αναμένεται η ανάπτυξη νέων benchmarks που απαιτεί χρόνο.

Σθεναρή αντίσταση των χωρών του Βορρά

Η ελληνική πρόταση για ανώτατο όριο στην τιμή του αερίου που στηρίζεται από άλλες 15 χώρες συνεχίζει να βρίσκεται αντιμέτωπη με τη σθεναρή αντίσταση των χωρών του ευρωπαϊκού Βορρά

με επικεφαλής τη Γερμανία και την Ολλανδία, που υποστηρίζονται κυρίως από την Αυστρία, την Ουγγαρία και τη Δανία, οι οποίες διατηρούν επιφυλάξεις για την ασφάλεια του εφοδιασμού, επικαλούμενες ανησυχίες ότι τα φορτία LNG, λόγω του πλαφόν, θα καταλήξουν σε άλλες αγορές, π.χ. της Ασίας.

Ορια στην τιμή ανάλογα με την έλλειψη

Η επιβολή του μεταβαλλόμενου πλαφόν θα εξετάζεται και θα διαφοροποιείται έναντι τριών διαφορετικών σεναρίων που θα αφορούν καμία φυσική έλλειψη αερίου, πιθανή έλλειψη (θα απαιτούνται εισαγωγές, με τιμές άνω του ορίου για να ισορροπήσει η αγορά) και έλλειψη αερίου. Στο πρώτο σενάριο, το όριο στην τιμή αερίου που θα οριστεί, θα  αναθεωρείται τακτικά λαμβάνοντας υπόψη διάφορα κριτήρια αναφοράς (π.χ. τιμές αργού πετρελαίου, άνθρακα και/ή φυσικού αερίου στη Βόρεια Αμερική και στην Ασία), επιτρέποντας διακυμάνσεις (π.χ. 5%-10%) γύρω από την κεντρική μεταβαλλόμενη τιμή.  Στο δεύτερο σενάριο της πιθανής έλλειψης αερίου, το μεταβαλλόμενο όριο τιμών θα συμπληρώνεται από μηχανισμούς για την προμήθεια πρόσθετων οριακών πόρων πάνω από το ανώτατο όριο (π.χ., Σύμβαση επί Διαφορών για spot LNG ή επιτρέποντας στους εισαγωγείς να προμηθεύονται και να μεταπωλούν πάνω από αυτό το ανώτατο μεταβαλλόμενο όριο εξωχρηματιστηριακά ή/και μέσω προμηθευτή τελευταίου καταφυγίου). Σύμφωνα με τον κ. Σκρέκα, εάν κάποιος έχει απόλυτη ανάγκη να προμηθευτεί αέριο και δεν βρίσκει σε τιμή κατώτερη του ορίου, θα μπορεί να αγοράζει πιο ακριβά, όμως όχι μέσω των χρηματιστηρίων. Στο τρίτο σενάριο, η ΕΕ θα βασιστεί αποκλειστικά στον κανονισμό για την ασφάλεια εφοδιασμού.