Η ελεύθερη οικονομία, οι αγορές και η αποκεντρωμένη πολιτική εξουσία αποτελούν όρους εκ των ων ουκ άνευ για να ανθήσει η δημοκρατία, για να οικοδομηθεί και να ευημερήσει μια ποπεριανής αντίληψης «ανοικτή κοινωνία», κατά τον δημοσιογράφο και επικεφαλής οικονομικό αρθογράφο των «Financial Times» Μάρτιν Γουλφ. Ο καπιταλισμός, κοντολογίς, είναι σύμμαχος και όχι πρόσκομμα για τη δημοκρατία υποστηρίζει στο νέο του βιβλίο «The Crisis of Democratic Capitalism», παρότι κάποτε υπήρξε δεδηλωμένος οπαδός του Εργατικού Κόμματος. Ουδέποτε αποκήρυξε εξάλλου τις νεανικές πολιτικές του πεποιθήσεις, αλλά κάποια βηματάκια αποστασιοποίησης από τον περιβόητο «δημοκρατικό σοσιαλισμό» είναι προφανές ότι τα έκανε.
Διανύοντας την όγδοη δεκαετία της ζωής του ο Γουλφ εμφανίζεται συγκρατημένα αισιόδοξος ότι τα «φαινόμενα Τραμπ» θα εκλείψουν από τη διεθνή πολιτική σκηνή. Αρκεί βέβαια να εκλείψουν και οι συνθήκες που τα υποθάλπουν, όπως είναι η συγκέντρωση του πλούτου στους λίγους – και υπό την έννοια αυτή ο όρος «δημοκρατικός καπιταλισμός» μοιάζει κάπως αντιφατικός. Βαθιά απαισιόδοξος είναι, αντίθετα, για την εκτός Ευρώπης πορεία της πατρίδας του. Οπως επίσης και για την έκβαση του πολέμου στην Ουκρανία, καθώς θεωρεί ότι θα μας προκύψει ένα ακόμα δυσεπίλυτο πρόβλημα «μεσανατολικού» ή «κυπριακού» τύπου.
Το παράδειγμα της Κίνας μάς δείχνει ότι μπορεί να υπάρξει καπιταλισμός δίχως δημοκρατία. Το αντίθετο είναι δυνατό; Μπορεί να υπάρξει δημοκρατία δίχως καπιταλισμό;
«Είναι ενδιαφέρον που η Κίνα έχει καπιταλισμό. Αλλά στην ουσία το καθεστώς εκεί έχει «στοιχεία καπιταλισμού». Πώς αλήθεια θα προστατευθεί το δικαίωμα στην ιδιοκτησία όταν δεν υπάρχει ασφάλεια δικαίου; Είναι σαφές ότι η ιδιοκτησία στην Κίνα δεν προστατεύεται όπως στον δυτικό καπιταλισμό. Είδατε τι συνέβη με τον Τζακ Μα που απομακρύνθηκε από την ίδια την εταιρεία του. Ρωτάτε αν υπάρχει δημοκρατία δίχως καπιταλισμό. Είναι θεωρητικό το ερώτημα. Εγώ ορίζω τον καπιταλισμό ως ένα αποκεντρωμένο σύστημα που σέβεται την οικονομία της αγοράς, το δικαίωμα στην ιδιοκτησία, ως ένα σύστημα στο οποίο εφαρμόζονται νόμοι και ρυθμίσεις. Στη θεωρία μπορεί να υπάρξει δημοκρατία δίχως καπιταλισμό, αλλά στην πράξη αυτό δεν έχει συμβεί. Σε καθεστώτα όπως αυτό της Κίνας όλες οι οικονομικές αποφάσεις είναι κατά βάση πολιτικές. Λαμβάνονται από το κράτος κατά πολύ συγκεντρωτικό τρόπο. Οι ιδιώτες εκχωρούν πολλή από την ανεξαρτησία τους στην κεντρική εξουσία. Οι πολίτες που δεν διαθέτουν πολιτική εξουσία δεν έχουν τη δυνατότητα να αμφισβητήσουν όσους διαθέτουν. Η δημοκρατία προστατεύει τον καπιταλισμό και την οικονομία της αγοράς από τη συγκέντρωση εξουσιών, που μπορεί να οδηγήσει στην πλουτοκρατία, καταργώντας την ανταγωνιστική οικονομία της αγοράς. Διότι οι κάτοχοι της πολιτικής εξουσίας με τη συνδρομή των δημοκρατικών θεσμών θα εμποδίσουν όσους θελήσουν να εκμεταλλευθούν την οικονομική τους ισχύ. Υπό την έννοια αυτή δεν μπορείς να έχεις δημοκρατία δίχως καπιταλισμό».
Τα εργατικά συνδικάτα έχουν να παίξουν κάποιον ρόλο στον δημοκρατικό καπιταλισμό, όπως τον ορίζετε;
«Ασφαλώς. Η καπιταλιστική οικονομία δεν μπορεί παρά να είναι συνεργατική. Βεβαίως εξ ορισμού η οικονομική εξουσία είναι πιο συγκεντρωτική, πιο ισχυρή από τη δύναμη των εργαζομένων. Αλλά είναι προϋπόθεση στη δημοκρατία να έχουν τη δυνατότητα οι εργαζόμενοι να οργανώνονται για να προστατεύουν τους εαυτούς τους από την αντικειμενική ισχύ του κεφαλαίου».
Η αυταρχική συμπεριφορά προσώπων που ασκούν δημόσια εξουσία και η άνοδος των αντιδημοκρατικών ιδεών σε παραδοσιακά δημοκρατικές και ανεκτικές κοινωνίες, όπως η αμερικανική, είναι φαινόμενα παροδικά ή πιστεύετε ότι ήρθαν για να μείνουν;
«Ελπίζω να είναι παροδικά όλα αυτά, αλλά κανείς δεν ξέρει. Υπάρχουν αντικρουόμενα επιχειρήματα. Η αισιόδοξη άποψη είναι ότι όσο ο κόσμος αντιμετωπίζει καθημερινά τη συμπεριφορά των αυταρχικών προσωπικοτήτων αντιλαμβάνεται ότι ο λαϊκισμός υποθάλπει την οργή. Συνειδητοποιεί τον καταστροφικό ρόλο του αυταρχισμού και παύει να ψηφίζει τους εκπροσώπους του. Υπό την έννοια αυτή, το φαινόμενο θα είναι παροδικό. Στις ενδιάμεσες εκλογές του 2022 διεφάνη κάτι τέτοιο από τον τρόπο που ψήφισαν οι Αμερικανοί».
Δεν επιβεβαιώθηκε η βαθιά διαίρεση του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος;
«Οι Ρεπουμπλικανοί είναι διχασμένοι από την εποχή που ανέλαβε ο Τραμπ. Αλλά οι υποστηρικτές του αποτελούν πλέον τη μειοψηφία στο Κόμμα. Επιπλέον, ακόμα κι αν κερδίσει το χρίσμα, είναι πολύ πιθανό να χάσει πάλι τις εκλογές, γιατί η αμερικανική κοινωνία πλέον αποστρέφεται αυτού του είδους τις πολιτικές. Αυτή βέβαια είναι η αισιόδοξη πλευρά. Το επιχείρημα της αντίθετης πλευράς είναι ότι οι κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες δεν έχουν αλλάξει. Εξακολουθούν να ευνοούν την ανάδειξη αυταρχικών πολιτικών προσωπικοτήτων και ως εκ τούτου, ακόμα κι αν εξαφανιστεί ο Τραμπ, θα τον αντικαταστήσει κάποιος που θα του μοιάζει».
Ποια είναι η εμπειρία των πρώτων δύο χρόνων του Brexit; Λειτουργεί στην πράξη; Θα λειτουργήσει; Ή μήπως θα γίνει η Βρετανία ο «Αγγλος ασθενής» του 2023;
«Αναφέρεστε στο 2023. Πιστεύω ότι θα είναι μια πολύ κακή χρονιά. Οι μέχρι στιγμής ενδείξεις αυτό υποδηλώνουν και όχι μόνο λόγω τεχνικών δυσλειτουργιών. Αυτή τη στιγμή στη Βρετανία έχουμε πολιτικό χάος. Οι πολιτικοί μας ηγέτες επιδεικνύουν αναρμοδιότητα. Ολοι ζούμε το σοκ του Brexit. Αυτό που ήδη βλέπουμε καθαρά είναι ότι η οικονομία στενάζει. Οι επενδύσεις έχουν πέσει, το εμπόριο έχει συρρικνωθεί, η οικονομική αβεβαιότητα κυριαρχεί. Αίσθησή μου είναι ότι βιώνουμε μια μεγάλη τιμωρία της βρετανικής οικονομίας. Η βιομηχανία υποφέρει που έπαψε να επωφελείται από την τελωνειακή ένωση της ενιαίας ευρωπαϊκής αγοράς. Οι υπηρεσίες επίσης…».
Πιστεύετε ότι υπάρχει κάποια ελπίδα, κάποια πιθανότητα να επιστρέψει η Βρετανία στην Ευρώπη;
«Πάντοτε υπάρχει μια πιθανότητα. Αλλά θα είναι πολύ δύσκολο να γίνει κάτι τέτοιο και από τις δύο πλευρές. Η πλειονότητα του βρετανικού λαού μοιάζει να έχει μετανιώσει για το Brexit, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι θέλει να αναθερμάνει τον εμφύλιο πόλεμο. Εννοώ αυτή την τρομερά διχαστική και δηλητηριώδη διαμάχη που βίωσε η βρετανική κοινωνία. Επιπλέον, θα ξαναμπαίναμε στην Ευρώπη με διαφορετικούς όρους από αυτούς που αφήσαμε φεύγοντας. Θα έπρεπε να ενταχθούμε στο ευρώ. Θα προκύψουν δημοσιονομικές επιπλοκές, πιθανόν και φορολογικά ζητήματα. Θα ξεκινούσε μια πολύ δύσκολη διαπραγμάτευση, θα έπαιρνε πάρα πολλά χρόνια καθώς απαιτείται ομοφωνία από τους «27». Πάντοτε υπάρχει η ελπίδα, αλλά πιστεύω ότι στο ορατό μέλλον η επιστροφή δεν είναι εφικτή».
Και μια τελευταία ερώτηση: Πώς πιστεύετε ότι μπορεί να τελειώσει ο πόλεμος στην Ουκρανία;
«Το αισιόδοξο σενάριο είναι ότι η Ουκρανία θα ανακτήσει τα εδάφη της και θα γίνει ουδέτερη και ανεξάρτητη. Προσωπικά πιστεύω ότι ο Πούτιν δεν θα μπορούσε να δεχθεί κάτι τέτοιο. Δεν βλέπω ούτε πώς θα μπορούσε να υπογραφεί ειρηνευτική συμφωνία. Αποψή μου είναι ότι ο πόλεμος θα μπορούσε να εκφυλιστεί σε μια χαμηλής κλίμακας αντιπαράθεση. Ή θα μπορούσε να αποφασιστεί μια προσωρινή κατάπαυση του πυρός που στην πράξη θα παγιωνόταν εις το διηνεκές. Πιστεύω ότι μια εκεχειρία δίχως επίλυση των διαφορών που θα επέφερε τον τερματισμό του πολέμου αλλά θα διαρκούσε στον χρόνο είναι η πιθανότερη εξέλιξη».
