Καθώς το 55% του παγκόσμιου ΑΕΠ, σύμφωνα με έρευνα της PwC, είναι εκτεθειμένο σε σημαντικούς φυσικούς κινδύνους, εύλογα η κλιματική αλλαγή, που αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες απειλές για τον 21ο αιώνα καθώς επηρεάζει όλους τους τομείς και κλάδους της οικονομικής δραστηριότητας, εκτοξεύει, σύμφωνα με το Dartmouth College, το κόστος, ανάλογα με τη χώρα, στο 1,7%-6,8% του ΑΕΠ ετησίως.

Σύμφωνα, εξάλλου, με επικαιροποιημένη μελέτη της Τράπεζας της Ελλάδος σε συνεργασία με το Ιδρυμα Οικονομικών & Βιομηχανικών Ερευνών, εκτιμάται ότι έως το 2100 το ΑΕΠ της Ελλάδας μπορεί να υποστεί μια ετήσια μείωση έως και 6%, με το σωρευτικό κόστος, εάν δεν ληφθούν μέτρα μετριασμού και προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή, να μεταφράζεται σε 701 δισ. ευρώ. Ερευνα της Barclays, από την άλλη πλευρά, υπολογίζει πως η μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα σε παγκόσμιο επίπεδο και η μετάβαση σε μια πιο πράσινη οικονομία απαιτούν επενδύσεις 6 τρισ. δολαρίων ετησίως.

«Κύματα Kondratieff»

Ορισμένοι κορυφαίοι οικονομολόγοι, ωστόσο, θεωρούν πως η απεξάρτηση της παγκόσμιας οικονομίας από τον άνθρακα θα πρέπει να θεωρηθεί μάλλον ως μια επενδυτική ευκαιρία και όχι ως συντελεστής κόστους. Σε μια αποκαλυπτική μελέτη της Allianz Global Investors επισημαίνεται πως το ίδιο το περιβάλλον έχει καταστεί πλέον ένα σπάνιο εμπόρευμα (Commodity) που δεν μπορεί να καταναλώνεται δωρεάν. Η κλιματική αλλαγή είναι η τελευταία, αδιαμφισβήτητη αφύπνιση για αυτή την οικολογική πραγματικότητα.

Η πίεση για την ανάληψη δράσης θα μεταμορφώσει σχεδόν κάθε πτυχή της παγκόσμιας οικονομίας και θα οδηγήσει σε μια νέα φάση ανάπτυξης τον κόσμο. Αυτό το είδος ανάπτυξης θα είναι διαφορετικό από ό,τι στο παρελθόν. Η μετάβαση στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, ειδικότερα, δείχνει ότι η ανάπτυξη θα αφορά λιγότερο την κατανάλωση και περισσότερο την αναγέννηση των διαθέσιμων πόρων.

Η λέξη-κλειδί είναι η βιωσιμότητα, ενώ κοιτάζοντας πέρα από τον ορίζοντα και τον πλανήτη στον οποίο ζούμε, τη Γη, η ανάπτυξη, αναφέρεται, θα εξελιχθεί από «παρασιτική» σε «συμβιωτική», ενώ στο επίκεντρο θα βρεθεί η πράσινη ανάπτυξη (Green Growth), οποία αναμένεται να αποτελέσει και τον νέο υπερκύκλο ανάπτυξης.

Τέτοιοι υπερκύκλοι ανάπτυξης, που διαρκούν 40-60 χρόνια, αναδείχθηκαν για πρώτη φορά ως οικονομικό φαινόμενο από τον ρώσο οικονομολόγο Nikolai Kondratieff (1892-1938) και γι’ αυτό αναφέρονται και ως «κύματα Kondratieff». Από τη Βιομηχανική Επανάσταση στα τέλη του 18ου αιώνα, όπως επισημαίνεται, μπορούν να εντοπιστούν πέντε υπερκύκλοι, ο καθένας από τους οποίους πυροδοτήθηκε από την εμφάνιση νέων τεχνολογιών. Κατά το πρώτο κύμα είχαμε την εμφάνιση της κλωστοϋφαντουργίας και της ατμομηχανής, την οποία ακολούθησε ο χάλυβας με τους σιδηροδρόμους.

Ο νέος κύκλος

Αργότερα εμφανίστηκε η ανάπτυξη των χημικών και του ηλεκτρισμού, προτού ανακύψουν οι κλάδοι των πετροχημικών και της αυτοκινητοβιομηχανίας, ενώ στο πέμπτο κύμα κυριάρχησαν η τεχνολογία, η πληροφορική και η επικοινωνία. Ολα τα κύματα ανάπτυξης διακόπηκαν από κρίσεις που προκάλεσαν την επόμενη νέα έκρηξη ανάπτυξης.

Παραδείγματα αυτών των κρίσεων περιλαμβάνουν τον «πανικό του 1837», την επιχειρηματική κρίση στα τέλη του 19ου αιώνα (κρίση του 1873), τη Μεγάλη Υφεση της δεκαετίας του 1930 και τις δύο πετρελαϊκές κρίσεις της δεκαετίας του 1970, ενώ στο τελευταίο κύμα είχαμε τη χρηματοοικονομική κρίση/ύφεση του 2008-2011 που ακολούθησε την κατάρρευση της Lehman Brothers.

Ολα πιο «έξυπνα»

Η «δημιουργική καταστροφή», όπως το έθεσε ο αυστριακός οικονομολόγος Joseph Schumpeter, πάντα προηγούνταν της έναρξης ενός νέου κύκλου.

Ποιος είναι λοιπόν ο νέος κύκλος; Για τον Dr Hans-Jörg Naumer, επικεφαλής της Allianz Global Investors, δεν μπορεί να είναι άλλος από την πράσινη ανάπτυξη. Το επόμενο (έκτο) «κύμα Kondratieff» θα είναι πράσινο και έχει ήδη ξεκινήσει, υποστηρίζει ο Naumer. Οι βασικές τεχνολογίες για αυτόν τον μετασχηματισμό (ίσως με την τεχνητή νοημοσύνη ως οδηγό) είναι σε μεγάλο βαθμό ήδη διαθέσιμες.

Οι δημογραφικές εξελίξεις, η αυξανόμενη αστικοποίηση και οι ελλείψεις εμπορευμάτων θα διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην τάση προς την απεξάρτηση από τον άνθρακα. Η τεχνητή νοημοσύνη (ΤΝ), η έξυπνη ενέργεια και η ενεργειακή απόδοση, η ύδρευση, η επεξεργασία ύδατος και η επισιτιστική ασφάλεια είναι τα επενδυτικά θέματα που αναμένεται να επωφεληθούν από τις εξελίξεις αυτές. Από γεωπολιτική άποψη, η κυβερνοασφάλεια είναι άλλη μια ενδιαφέρουσα επενδυτική ευκαιρία. Κατά το πράσινο κύμα ανάπτυξης, θα έχουμε τον μετασχηματισμό των οικονομιών προς τη βιώσιμη ανάπτυξη, ενώ τα πράγματα θα γίνουν πιο «έξυπνα». Από τα «έξυπνα logistics», τις «έξυπνες πόλεις» και τα «έξυπνα δίκτυα» ως και την «έξυπνη γεωργία».

Σύμφωνα με έρευνα της Barclays, ενώ τα ακραία καιρικά φαινόμενα τις τελευταίες πέντε δεκαετίες έχουν πενταπλασιαστεί, το αντίστοιχο κόστος τους έχει οκταπλασιαστεί. Από τη δεκαετία του ’70 η μέση αύξηση του κόστους τους, προσαρμοσμένη στον πληθωρισμό ανά 10ετία, έφτασε στο 77%, ενώ κατά την τρέχουσα δεκαετία, καθώς η συχνότητα και η σοβαρότητά τους έχουν αυξηθεί, το κόστος τους αναμένεται να διπλασιαστεί.

Η υπερθέρμανση

Καθεμία από τις τρεις τελευταίες δεκαετίες ήταν θερμότερη από οποιαδήποτε προηγούμενη από το 1850, ενώ οι παγκόσμιες θερμοκρασίες έχουν αυξηθεί σήμερα 1,2 βαθμούς Κελσίου πάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα και είναι πλέον πιο πιθανό να ξεπεράσουν τον 1,5 βαθμό Κελσίου υπερθέρμανσης μέσα στα επόμενα πέντε χρόνια. Κύματα καύσωνα στις ΗΠΑ, στην Ευρώπη, στην Κίνα κατεδαφίζουν τα ρεκόρ, ενώ το 2024 θα είναι ακόμη πιο θερμή χρονιά, ενώ αν δεν επιταχυνθούν οι πράσινες επενδύσεις, τα πράγματα θα γίνουν μη αναστρέψιμα.

Για ορισμένους, ο κόσμος μετασχηματίζεται με πρωτοφανή ρυθμό. Η αλληλεπίδραση μεταξύ τεχνολογικών, πολιτικών και οικονομικών παραγόντων προκαλεί αυτό που περιγράφεται ως «αναστάτωση», με τις καταστροφικές και τις δημιουργικές δυνάμεις να δρουν παράλληλα. Αυτός ο μετασχηματισμός μπορεί να συνοψιστεί με τα «4 D»: απο-παγκοσμιοποίηση (deglobalisation), ψηφιοποίηση (digitalisation), δημογραφικά στοιχεία (demographics) και απεξάρτηση από τον άνθρακα (decarbonisation).

Βαρύ το πλήγμα για την Ελλάδα

Αν και η Ελλάδα εκπέμπει μόλις το 0,18% των παγκόσμιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, υφίσταται ήδη μακράν τις μεγαλύτερες οικονομικές απώλειες που σχετίζονται με το κλίμα από οποιαδήποτε άλλη χώρα της ΕΕ. Το 2020 η απώλεια ανά κάτοικο ανήλθε σε 91 ευρώ, τριπλάσια του μέσου όρου της ΕΕ και σημαντικά μεγαλύτερη από ό,τι στη Γαλλία, τη δεύτερη πιο επηρεασμένη χώρα, με 62 ευρώ ανά κάτοικο, σύμφωνα με τη Eurostat, με τον μέσο όρο των χωρών-μελών να κυμαίνεται στα 28 ευρώ. Τα ακραία κλιματικά φαινόμενα θα αυξηθούν σε συχνότητα, ένταση και διάρκεια τα επόμενα χρόνια, με αποτέλεσμα να έχουν μακροπρόθεσμες, αρνητικές επιπτώσεις στο αξιόχρεο των χωρών αυτών, προειδοποιεί η Moody’s.

Εάν η παγκόσμια θερμοκρασία αυξηθεί περίπου 1,5 βαθμό, τότε οι Βρυξέλλες υπολογίζουν ότι ο δείκτης του χρέους ως προς το ΑΕΠ θα είναι κατά 4,5 ποσοστιαίες μονάδες υψηλότερος στην Ισπανία έως το 2032, 2,6 ποσοστιαίες μονάδες στην Ελλάδα και 2,2 ποσοστιαίες μονάδες στην Ιταλία. Εάν η θερμοκρασία αυξηθεί κατά 2 βαθμούς, τότε οι δείκτες του χρέους αυξάνονται κατά 0,4 ποσοστιαίες μονάδες επιπλέον κατά μέσο όρο.

Τεκτονική μετατόπιση

Συνολικά, η κλιματική αλλαγή θα αποτελέσει μια τεκτονική μετατόπιση για την ταξιδιωτική και τουριστική βιομηχανία, η οποία συνεισφέρει περί τα 2 τρισ. ευρώ στην περιφερειακή οικονομία της Ευρώπης και πιθανότατα θα επιφέρει πλήγμα σε ορισμένες χώρες του Νότου. Με τον τουρισμό και τη γεωργία να συνεισφέρουν σημαντικά στο ΑΕΠ της Ελλάδας, η χώρα μας είναι από τις πιο εκτεθειμένες.

Συνολικά η τουριστική βιομηχανία αντιπροσωπεύει το ένα τέταρτο του ελληνικού ΑΕΠ, και γι’ αυτό απαιτείται ένας επανασχεδιασμός του τουριστικού προϊόντος. Για τη Fitch, η ΔΕΗ, οι αεροπορικές εταιρείες, οι ξενοδοχειακοί όμιλοι και οι βιομηχανίες είναι ανάμεσα στις επιχειρήσεις που επηρεάζονται από τους καύσωνες και τις πυρκαγιές που έχουν ξεσπάσει στην Ελλάδα αλλά και σε άλλες χώρες της Μεσογείου, όμως θεωρεί ότι δεν θα υπάρξουν επιπτώσεις στο αξιόχρεό τους, καθώς η διατάραξη των δραστηριοτήτων τους έχει περιορισμένη διάρκεια. Κλάδοι από τις κατασκευές μέχρι τη μεταποίηση, τη γεωργία, τις μεταφορές και την ασφάλιση προετοιμάζονται πάντως για αλλαγές καθώς οι υψηλές θερμοκρασίες αποτελούν τη νέα κανονικότητα.

Πηγές χρηματοδότησης

Στις πηγές χρηματοδότησης της πράσινης προσαρμογής συγκαταλέγονται τα πράσινα δάνεια και ομόλογα, ο δανεισμός και τα ομόλογα που συνδέονται με ρήτρες βιωσιμότητας, τα ίδια κεφάλαια, οι συμπράξεις ιδιωτικού και δημοσίου δικαίου, αλλά και η χρηματοδότηση υπό τη μορφή αποζημιώσεων από ασφαλιστικές υπηρεσίες στις περιπτώσεις κλιματικών καταστροφών.

Στη διεθνή χρηματιστηριακή αγορά είναι ολοένα και πιο έντονη η παρουσία προϊόντων των οποίων η απόδοση συνδέεται με την πορεία δεικτών (από τον S&P 500 ESG των ΗΠΑ έως τον ATHEX ESG της Ελλάδας) παρακολούθησης της βιωσιμότητας, καθώς πολλές εταιρείες υιοθετούν τα ESG κριτήρια.