Ηταν Απρίλιος του 2023 όταν η πολιτική αντιπαράθεση, πριν από τις εθνικές εκλογές της 21ης Μαΐου, περιστρεφόταν και τότε, όπως και σήμερα, γύρω από την ακρίβεια και οι προτάσεις και οι υποσχέσεις των κομμάτων διαδέχονταν η μία την άλλη. Κορυφαία, από πλευράς αντιπολίτευσης, η γενναία μείωση του ΦΠΑ στα τρόφιμα προκειμένου να τιθασευτεί ο πληθωρισμός και η κυβέρνηση να αρνείται πεισματικά να μειώσει ΦΠΑ και Ειδικούς Φόρους Κατανάλωσης και στη θέση τους να προβάλλει τα διάφορα επιδόματα και pass.

Η αντιπαράθεση

Σήμερα, έναν χρόνο μετά, και πάλι η πολιτική αντιπαράθεση έχει ως επίκεντρο την ακρίβεια, με τα κόμματα να χρησιμοποιούν, το καθένα από τη δική του οπτική, επιχειρήματα για το αν πρέπει να μειωθούν οι φόροι ή όχι για να περιοριστεί το τέρας της ακρίβειας, ιδιαίτερα όσον αφορά τα είδη διατροφής.

Η κυβέρνηση επιμένει ότι ενδεχόμενη μείωση του ΦΠΑ το μόνο που θα δημιουργήσει είναι πρόβλημα στα έσοδα του κράτους και δεν θα περάσει η μείωση του συντελεστή στην τσέπη του καταναλωτή. Η αντιπαράθεση, μάλιστα, έχει οδηγήσει τα κόμματα να χρησιμοποιούν τα αποτελέσματα πολιτικών άλλων ευρωπαϊκών χωρών, όπως της Ισπανίας, της Πορτογαλίας και της Κύπρου, που το 2023 μείωσαν ή μηδένισαν τον ΦΠΑ σε συγκεκριμένα ήδη διατροφής για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, με την Ισπανία να είναι η μόνη χώρα που έχει παρατείνει το μέτρο έως τα τέλη Ιουνίου του τρέχοντος έτους.

Προς παράταση;

Αξίζει να τονιστεί ότι μέχρι τις 30 Ιουνίου του 2024 ο ΦΠΑ στα ροφήματα, είτε αυτά σερβίρονται στο κατάστημα είτε λαμβάνονται «σε πακέτο», θα είναι 13% και τις επόμενες ημέρες αναμένεται να ξεκαθαρίσει αν θα δοθεί παράταση για άλλους 6 μήνες στον καφέ, στο κακάο, στο τσάι, στο χαμομήλι, στα αφεψήματα όπως ζητούν οι παράγοντες της αγοράς.

Πάντως, ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, μιλώντας την περασμένη Πέμπτη στα «Παραπολιτικά FM», άφησε ανοικτό το ενδεχόμενο να υπάρξει περαιτέρω μείωση του ΦΠΑ στον καφέ μετά τη ραγδαία αύξηση των τιμών.

Η λογική θα έλεγε ότι αν κάποιος πουλάει ένα προϊόν με χαμηλότερο φορολογικό συντελεστή, κανονικά θα έπρεπε αυτό το προϊόν στο ράφι να είναι φθηνότερο κατά το ποσοστό μείωσης της φορολογίας που το διέπει.

Ομως οι νόμοι της αγοράς πολλές φορές ξεπερνούν τη λογική και οι τιμές δεν ακολουθούν τη μείωση των εκάστοτε φόρων. Τα παραδείγματα πολλά και πάνω σε αυτά πατάει η κυβέρνηση και δεν μειώνει τον ΦΠΑ και τους Ειδικούς Φόρους Κατανάλωσης στα καύσιμα.

Από την πλευρά της η αντιπολίτευση υποστηρίζει ότι πρέπει να μειωθούν οι φορολογικοί συντελεστές τόσο στον ΦΠΑ όσο και στους Ειδικούς Φόρους Κατανάλωσης των καυσίμων και είναι δουλειά της πολιτείας να περιφρουρήσει αυτή τη μείωση και να φτάσει στους τελικούς καταναλωτές.

Στο εξωτερικό

Μεγάλη αντιπαράθεση έχει ξεσπάσει και για το αν το παράδειγμα της Ισπανίας, της Πορτογαλίας και της Κύπρου ήταν επιτυχημένο καθώς αυτές οι χώρες αποφάσισαν να μειώσουν ή να μηδενίσουν τον ΦΠΑ σε συγκεκριμένα προϊόντα.

Η Κύπρος και η Πορτογαλία το έκαναν για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα πέρυσι, ενώ η Ισπανία το ξεκίνησε αρχές του 2023 και θα παραμείνει σε ισχύ έως τα τέλη Ιουνίου ύστερα από παράταση που αποφάσισε η κυβέρνησή της.

Υψηλότερο κόστος

Στην Ισπανία έχει μηδενιστεί ο ΦΠΑ εδώ και περίπου 17 μήνες σε βασικά είδη διατροφής, όπως ψωμί, αλεύρι, γάλα, αβγά, τυρί, φρούτα, λαχανικά και αρτοσκευάσματα. Ωστόσο πρέπει να σημειωθεί ότι ο ΦΠΑ στα συγκεκριμένα προϊόντα και πριν ήταν πολύ χαμηλά, δηλαδή στο 4%, ενώ στο μαγειρικό λάδι και στα ζυμαρικά μειώθηκε στο 5% από 10%. Στη χώρα μας, που ο ΦΠΑ στα τρόφιμα είναι στο 13%, αν εφαρμοστεί συντελεστής 0%, το δημοσιονομικό κόστος θα είναι πολύ υψηλότερο συγκριτικά με άλλες χώρες.

Σε μηδενισμό του συντελεστή ΦΠΑ σε βασικά είδη τροφίμων, όπως είναι τα φρούτα, τα λαχανικά, το κρέας, το λάδι, το ψάρι, είχε προχωρήσει για ένα εξάμηνο και η Πορτογαλία από τα μέσα Απριλίου 2023 έως τα τέλη Οκτωβρίου του ίδιου έτους, ενώ ούτως ή άλλως σε πολλά άλλα είδη πρώτης ανάγκης εφαρμόζει χαμηλό συντελεστή ΦΠΑ 6%.

Η Κύπρος και αυτή για ένα εξάμηνο μηδένισε τον ΦΠΑ σε βασικά είδη, όπως είναι το ψωμί, το γάλα, τα αβγά, οι παιδικές τροφές, οι πάνες για τα μωρά, καθώς και στα προϊόντα για τη γυναικεία υγιεινή και στις πάνες ενηλίκων.

Οπως είχε αναφέρει τότε το κυπριακό υπουργείο Οικονομικών σε ανακοίνωσή του, «το μέτρο αυτό είναι προσωρινού χαρακτήρα και θα ισχύσει από την ημερομηνία δημοσίευσης του διατάγματος μέχρι τις 31 Οκτωβρίου 2023».

Διεθνείς αυξήσεις

Μάλιστα, το κυπριακό υπουργείο Οικονομικών εξηγούσε και τους λόγους που προχώρησε σε αυτή την κίνηση και δεν ήταν άλλος από την «ανακούφιση των νοικοκυριών στην αντιμετώπιση των αυξημένων τιμών σε βασικά προϊόντα που οφείλονται σε εξωτερικούς παράγοντες λόγω των αυξήσεων που έχουν επέλθει διεθνώς και των συνεχών κρίσεων που ταλανίζουν τις οικονομίες και επηρεάζουν αρνητικά τις εφοδιαστικές αλυσίδες».

Ενδιαφέρον, όμως, έχει να δει κανείς τα αποτελέσματα των μέτρων αυτών όσον αφορά την εξέλιξη του πληθωρισμού τροφίμων σε Ελλάδα, Ισπανία, Πορτογαλία και Κύπρο.

Σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat, στην Ελλάδα τον Σεπτέμβριο του 2021 ο πληθωρισμός τροφίμων ήταν στο 3,6%, για να σκαρφαλώσει σε πάνω από 15% τον Ιανουάριο του 2023 και τώρα να βρίσκεται στο 5,3% (σύγκριση Απριλίου 2024 με Απρίλιο 2023) καταλαμβάνοντας τη δεύτερη υψηλότερη θέση στην Ευρώπη μετά τη Μάλτα.

Στην Ισπανία ο πληθωρισμός τον τροφίμων τον Σεπτέμβριο του 2021 ήταν στο 1,5%, για να σκαρφαλώσει τον Ιανουάριο του 2023 στο 15,5% και τώρα να βρίσκεται στο 4,8% σε ετήσια βάση, λίγο κάτω από την Ελλάδα στην 3η θέση. Θα μπορούσε δηλαδή να πει κανείς ότι ο μηδενισμός του ΦΠΑ ναι μεν αποκλιμάκωσε τις τιμές στα τρόφιμα, αλλά όχι με τον ρυθμό που θα ήθελαν οι Ισπανοί.

Η αποκλιμάκωση

Εκεί όμως που έχει πραγματικό ενδιαφέρον είναι στην Πορτογαλία και στην Κύπρο, όπου το μέτρο ήταν όντως προσωρινό (κράτησε μόλις 6 μήνες και αφορούσε πολύ συγκεκριμένα προϊόντα) και η αποκλιμάκωση των τιμών των τροφίμων και μετά την επαναφορά του ΦΠΑ στα επίπεδα που ήταν πριν.

Σύμφωνα με στοιχεία Απριλίου 2024 και σε σύγκριση με έναν χρόνο πριν, ο πληθωρισμός τροφίμων στην Πορτογαλία κινείται σχεδόν στο 0% και στην Κύπρο στο 1,1%, πολύ χαμηλότερα από την Ελλάδα.

Συμπερασματικά, η μείωση του ΦΠΑ ναι μεν βοήθησε στην πτώση των τιμών, αλλά είναι ξεκάθαρο ότι οι γενικότερες πολιτικές που ακολουθήθηκαν έπαιξαν σημαντικότερο ρόλο στον περιορισμό της ακρίβειας.