Στη Νάξο, το καλοκαίρι, τα πάρκινγκ που βρίσκονται στην είσοδο της Χώρας γεμίζουν ασφυκτικά από νωρίς το απόγευμα. Ετσι, όσοι επιθυμούν να την επισκεφθούν το βράδυ καταλήγουν μποτιλιαρισμένοι σε έναν τοπικό «Κηφισό», κάνοντας κύκλους ολοένα και πιο μακριά για να σταθμεύσουν.
Στη γειτονική Πάρο κάποιος οδηγός μπορεί να χρειαστεί έως και μία ώρα για να διασχίσει μόλις δύο χιλιόμετρα της περιφερειακής οδού της Παροικιάς τις ώρες που φτάνει καράβι στο λιμάνι. Στη Μύκονο και στη Σαντορίνη το κυκλοφοριακό αποτελεί σοβαρό πρόβλημα όλες τις ώρες της ημέρας!
Η αύξηση του τουριστικού ρεύματος, που μέχρι πρόσφατα φάνταζε σαν το «Αγιο Δισκοπότηρο» για την οικονομική ευρωστία των τουριστικών περιοχών, σήμερα μετατρέπεται σταδιακά σε… Λεβιάθαν. Οι συνέπειες του συνεχώς διογκούμενου τουριστικού κύματος χτυπούν πλέον όλους τους μεγάλους προορισμούς της Μεσογείου και μεταξύ αυτών και αρκετούς ελληνικούς.
Το στοίχημα
Τα προβλήματα τα οποία σχετίζονται άμεσα με τον υπερβολικό αριθμό των επισκεπτών που δέχονται κάθε χρόνο δημοφιλή ελληνικά νησιά μπαίνουν πλέον στη συζήτηση για το παρόν (και το μέλλον) της τουριστικής βιομηχανίας, που έχει ανοίξει για τα καλά την τελευταία διετία.
Αλλωστε, το στοίχημα της βιωσιμότητας του τουρισμού είναι ζητούμενο από όλες τις πλευρές, όμως καθεμία πλευρά το ερμηνεύει διαφορετικά. Χαρακτηριστικό είναι το «debate» για τον υπερτουρισμό ανάμεσα σε εκπροσώπους του κλάδου και στον Συνήγορο του Πολίτη.
Οπως αναφέρθηκε σε πρόσφατη εκδήλωση για τη βιωσιμότητα του τουρισμού από στέλεχος του Ινστιτούτου του Συνδέσμου Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων (ΙΝΣΕΤΕ), «το ζήτημα είναι η διαχείριση των προορισμών και όχι ο αριθμός των τουριστών και η μονοκαλλιέργεια του κλάδου». Η θέση αυτή περιέχει πολλές αλήθειες, με κυριότερη αυτή που λέει ότι ο τουρισμός είναι ό,τι πιο ανταγωνιστικό έχει αναπτυχθεί τα τελευταία χρόνια στα νησιά.
Αντίθετα, η τελευταία έκθεση του Συνηγόρου του Πολίτη «φωτογραφίζει» τη διαχρονική προνομιακή μεταχείριση του κλάδου, που εξακολουθεί να αντιμετωπίζεται από όλες τις κυβερνήσεις σαν «ιερή αγελάδα». Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η ανεξήγητη καθυστέρηση θέσπισης περιοριστικών πλαισίων, όπως το χωροταξικό για τον τουρισμό (μόλις πριν από λίγες μέρες τέθηκε σε δημόσια διαβούλευση), το περιφερειακό πλαίσιο για το Νότιο Αιγαίο και οι ειδικές περιβαλλοντικές μελέτες για τις περιοχές Natura.
Το στίγμα
«Τα φαινόμενα του αποκαλούμενου «υπερτουρισμού» στην Ελλάδα είναι περισσότερο φαινόμενα συνωστισμού σε περιορισμένα χρονικά διαστήματα» υποστηρίζουν οι εκπρόσωποι του τουριστικού κλάδου. Η εκτίμηση ότι η Ελλάδα υποφέρει πλέον από υπερτουρισμό, προσθέτουν, «είναι ένας αβάσιμος και δη επικίνδυνος μύθος». Το πρόβλημα στην Ελλάδα, συμπληρώνουν, «δεν είναι ο μεγάλος αριθμός των τουριστών, αλλά η κακή και ελλιπής διαχείριση των προορισμών».
Πάντως, την ίδια στιγμή ανησυχούν και οι ίδιοι για τη διατήρηση της ταυτότητας των τοπικών κοινωνιών και την ορθή λειτουργία τους, εκτιμώντας ότι πρόκειται κυρίως «για ζήτημα κατάρτισης και εφαρμογής μιας στρατηγικής βιωσιμότητας».
Το στίγμα των απόψεων της τουριστικής βιομηχανίας έδωσε πρόσφατα ο κ. Αρης Ικκος, επιστημονικός διευθυντής του ΙΝΣΕΤΕ, μιλώντας για τέσσερις «μύθους» γύρω από τον τουρισμό στη χώρα μας.
Ο πρώτος μύθος, ανέφερε, είναι ότι πρόκειται για μια ασταθή δραστηριότητα, σημειώνοντας ότι «ο τουρισμός είναι από τις πιο σταθερά αναπτυσσόμενες δραστηριότητες στην παγκόσμια οικονομία από το 1950 και μετά».
Ο δεύτερος μύθος, κατά τον κ. Ικκο, είναι ότι έχει επιβληθεί η μονοκαλλιέργεια του τουρισμού στα νησιά. «Πράγματι, σε πολλά νησιά ο τουρισμός αποτελεί την κύρια δραστηριότητα, επειδή αφενός είναι η μοναδική ανταγωνιστική δραστηριότητα που μπορεί να αναπτυχθεί στις περιοχές αυτές και αφετέρου το να δουλεύει κανείς σε τουριστική επιχείρηση στις Κυκλάδες αποφέρει περισσότερα χρήματα με καλύτερες συνθήκες εργασίας από το να καλλιεργεί πεζούλες. Η μονοθεματική ανάπτυξη του τουρισμού δεν είναι η άριστη λύση, αλλά σίγουρα προτιμητέα σε σχέση με την εγκατάλειψη των νησιών». Επισήμανε όμως ότι ο τουρισμός αποτελεί ευκαιρία να στηριχθούν και άλλες οικονομικά βιώσιμες δραστηριότητες, όπως π.χ. η οινοποιία στη Σαντορίνη.
Ο τρίτος μύθος, κατά τον κ. Ικκο, είναι ότι η διαχρονική ταύτιση της Ελλάδας με το προϊόν «ήλιος – θάλασσα» φέρνει μαζικό τουρισμό και εντείνει την εποχικότητα σε σχέση με τις δυνατότητες των εναλλακτικών μορφών τουρισμού. «Ο ήλιος και η θάλασσα είναι το σημαντικότερο τουριστικό προϊόν παγκοσμίως» εξήγησε, τονίζοντας ότι «η δαπάνη αυτών των τουριστών είναι μεγαλύτερη από τη δαπάνη των υπολοίπων».
Ως τέταρτο μύθο ο κ. Ικκος αναφέρει τον υπερτουρισμό στην Ελλάδα. «Αυτός είναι ο πλέον αβάσιμος και επικίνδυνος από όλους τους μύθους. Για να το πούμε πολύ απλά, στον βαθμό που υπάρχει πρόβλημα υπερτουρισμού, το πρόβλημα δεν είναι οι τουρίστες, αλλά η κακή και ελλιπής διαχείριση των προορισμών».
Αλόγιστη μεγέθυνση
Την ασφυκτική πίεση που ασκείται στο φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον στην Ελλάδα από τον τουρισμό καταγράφει η τελευταία ειδική έκθεση του Συνηγόρου του Πολίτη.
Μέσα από πλήθος περιπτώσεων που η Αρχή εξέτασε αναδείχθηκαν πολλά από τα προβλήματα της αλόγιστης μεγέθυνσης του τουρισμού: από την καταστροφή του τοπίου και του περιβάλλοντος, μέσω της εκτός σχεδίου δόμησης και της προνομιακής μεταχείρισης του τουριστικού κλάδου από τη νομοθεσία, έως την επιβάρυνση του οικιστικού χώρου μέσω της ηχορρύπανσης, της παράνομης κατάληψης δημόσιων χώρων, των αυθαίρετων κατασκευών κ.ο.κ.
«Ο τουρισμός αποτελεί ένα πεδίο όπου η έλλειψη οράματος και στρατηγικής αναδεικνύεται με ιδιαίτερη ένταση» τονίζεται στα συμπεράσματα της ειδικής έκθεσης με τίτλο «Βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη: πλαίσιο, υποδομές, πόροι». Οπως επισημαίνεται στην έκθεση:
• Ο χωρικός και ο πολεοδομικός σχεδιασμός, που αποτελούν προϋπόθεση για την προστασία του περιβάλλοντος, παραμένουν ατελείς. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι η κύρωση ενός νέου χωροταξικού πλαισίου για τον τουρισμό εκκρεμεί εδώ και 7 χρόνια(!), τα περιφερειακά χωροταξικά (π.χ. του Νότιου Αιγαίου) δεν έχουν ολοκληρωθεί, ενώ το 70% των δήμων στερείται πολεοδομικού σχεδιασμού. Ομως, πέραν όλων αυτών, θεσπίζονται κατά παρέκκλιση και «φωτογραφικές» διατάξεις που ευνοούν με ποικίλους τρόπους την ανάπτυξη τουριστικών εγκαταστάσεων.
• Ιδιαίτερα κρίσιμη είναι η εκτίμηση της φέρουσας ικανότητας των ιστορικών αστικών κέντρων (π.χ. Αθήνας, Θεσσαλονίκης), καθώς ακόμη και στις περιοχές όπου υφίστανται χρήσεις γης (π.χ. επιτρέπεται η ανάπτυξη καταστημάτων υγειονομικού ενδιαφέροντος) παρατηρείται υπερβολική συγκέντρωση συγκεκριμένων τουριστικών δραστηριοτήτων.
• Ελλείψει χωροταξικού σχεδιασμού, συνεχίζεται η εκτός σχεδίου δόμηση, η οποία συχνά δεν τηρεί τους προβλεπόμενους κανόνες, με αποτέλεσμα να δημιουργείται πλήθος επιβαρυντικών επιπτώσεων.
• Οι κυρίαρχες επιπτώσεις του τουρισμού στα αστικά κέντρα είναι κοινωνικο-πολιτιστικού χαρακτήρα, με τη διάχυση των τουριστών σε περιοχές μόνιμης κατοικίας και την αλλοίωση της πολυλειτουργικής φυσιογνωμίας της γειτονιάς. Παράλληλα, εντείνεται η αυθαίρετη δόμηση, με νέες χρήσεις και υπερβάσεις των υπαρχουσών αδειών και κατασκευές χωρίς άδεια, προκειμένου να αυξηθούν οι χώροι των τουριστικών επιχειρήσεων.
• Τα ήδη υπάρχοντα προβλήματα του αστικού ιστού (π.χ. καθαριότητα, φωτισμός, κατάληψη κοινόχρηστων χώρων, ασφάλεια κ.λπ.) μεγεθύνονται από την προσπάθεια απορρόφησης του πλήθους των τουριστών.
• Η ηχορρύπανση αποτελεί μέγιστο πρόβλημα των τουριστικών περιοχών (καταστήματα υγειονομικού ενδιαφέροντος και υπαίθριες πολιτιστικές εκδηλώσεις), καθιστώντας αφόρητη τη διαβίωση σε αυτές.
• Ο δημόσιος χώρος απομειώνεται συνεχώς στις τουριστικές περιοχές από την υπέρμετρη ανάπτυξη των υπηρεσιών εστίασης (επέκταση με αυθαίρετες κατασκευές, τραπεζοκαθίσματα) και την κατάληψη δρόμων και πεζοδρομίων από τουριστικά οχήματα.
• Μείζον είναι και το πρόβλημα της χρήσης της παράκτιας ζώνης χωρίς αδειοδότηση ή καθ’ υπέρβαση της σχετικής αδειοδότησης. Πέρα από την υπέρμετρη ανάπτυξη ομπρελοκαθισμάτων, παρατηρείται και παρεμπόδιση της ελεύθερης πρόσβασης στον αιγιαλό από διάφορες παρακείμενες επιχειρήσεις.
Υπεραντιδράσεις σε ευρωπαϊκά θέρετρα
Τον γύρο του κόσμου έκαναν τα τηλεοπτικά στιγμιότυπα από τα πρόσφατα καταβρέγματα τουριστών με νεροπίστολα στη Βαρκελώνη από ντόπιους που διαμαρτύρονται για την εφετινή πλημμυρίδα επισκεπτών στην πρωτεύουσα της Καταλωνίας. Είχαν προηγηθεί οι μόνιμοι κάτοικοι άλλων θερέτρων της Ισπανίας, όπως των Βαλεαρίδων Νήσων και της Ανδαλουσίας, που κατέβηκαν κατά χιλιάδες στους δρόμους για να διαμαρτυρηθούν για τις επιπτώσεις του υπερτουρισμού στην αγορά ακινήτων, για την κυκλοφοριακή συμφόρηση τους θερινούς μήνες, για την έξαρση της κερδοσκοπίας που πλήττει και τους ίδιους, ακόμα και για τη μεγάλη μείωση των υδάτινων πόρων.
Ορια, κανόνες και περιορισμούς για έναν πιο βιώσιμο τουρισμό ζητούν οι διαμαρτυρόμενοι και οι κυβερνώντες σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο υπόσχονται δράσεις. Ο ισπανός υπουργός Δικαιωμάτων του Καταναλωτή Πάμπλο Μπουστίντεϊ είπε ότι η κυβέρνηση της Μαδρίτης θα ξεκινήσει ελέγχους στο Airbnb, στο Booking.com και σε άλλες πλατφόρμες βραχυχρόνιας μίσθωσης για να διαπιστώσει αν τα σπίτια που διατίθενται έχουν την απαραίτητη άδεια, ενώ ο δήμαρχος της Βαρκελώνης Τζάουμε Κολιβόνι ανακοίνωσε σχέδια για την πλήρη απαγόρευση έως το 2028 των βραχυπρόθεσμων ενοικιάσεων στην πόλη. Σ
ύμφωνα με την ιστοσελίδα ακινήτων Idealista, εξαιτίας της έλλειψης στέγης τα ενοίκια των κατοικιών αυξήθηκαν κατά 18% το τελευταίο 12μηνο στις μεγάλες τουριστικές πόλεις της χώρας, όπως είναι η Βαρκελώνη και η Μαδρίτη.
Πτώση των αφίξεων
Οι αντιδράσεις των ντόπιων για τις επελαύνουσες ορδές των τουριστών επηρεάζουν άλλη μία εξόχως τουριστική ευρωπαϊκή πόλη, που εφέτος το καλοκαίρι είναι και ολυμπιακή. Πρόκειται για αντιδράσεις που έχουν ξεκινήσει εδώ και μήνες και, όπως καταμαρτυρούν η Air France-KLM και η θυγατρική της αεροπορική εταιρεία χαμηλού κόστους Transavia France, έχουν αποτέλεσμα. Διότι οι κρατήσεις θέσεων εφέτος το καλοκαίρι για το Παρίσι είναι λιγότερες συγκριτικά με πέρυσι.
Ο γαλλο-ολλανδικός αεροπορικός όμιλος διαπιστώνει συγκεκριμένα μια «σημαντική τάση αποφυγής» της γαλλικής πρωτεύουσας από τους ξένους ταξιδιώτες. Ακόμα και η κίνηση στις εσωτερικές πτήσεις είναι πεσμένη συγκριτικά με το παρελθόν για τους μήνες Ιούλιο και Αύγουστο.
Η Air France-KLM προβλέπει μια πτώση των εσόδων της κατά 160 έως 180 εκατ. ευρώ την περίοδο των Αγώνων (από τον Ιούνιο έως και τον Αύγουστο) συγκριτικά με τα έσοδα της αντίστοιχης περυσινής χρονικής περιόδου. Ηδη από τον Ιούνιο το «τουριστικό βαρόμετρο» του Παρισιού προέβλεπε για τον Ιούλιο μια πτώση κατά 14,8% των αφίξεων αεροπορικών επισκεπτών από το εξωτερικό. Μιλάμε για το διάστημα πριν από την έναρξη των Αγώνων – η φαντασμαγορική τελετή θα γίνει στις 26 Ιουλίου.
«Αλλιώς τα περιμέναμε»
Το δεύτερο δεκαπενθήμερο του Μαΐου και τον Ιούνιο το γαλλικό Γραφείο Τουρισμού είχε καταγράψει μια πτώση 7,3% των αφίξεων από το εξωτερικό στα αεροδρόμια του Παρισιού. «Βρισκόμαστε μακριά από τις αρχικές μας προσδοκίες. Το Παρίσι άρχισε να χάνει επισκέπτες προτού ακόμα ξεκινήσει ουσιαστικά η ολυμπιακή περίοδος» δήλωσε στη «Le Figaro» ο Ταουφίκ ελ Αμρανί, γενικός διευθυντής της Bateaux-Mouches, μιας εταιρείας με τουριστικά σκάφη που διοργανώνουν κρουαζιέρες στον Σηκουάνα.
«Οι κυκλοφοριακές δυσκολίες στο κέντρο του Παρισιού έχουν αποθαρρύνει τους πελάτες. Δεν έχει νόημα να ρίξουμε τις τιμές. Περιμέναμε μια κάμψη της κίνησης, αλλά όχι τέτοιων διαστάσεων» σημείωσε ο Ελ Αμρανί.
Η Bateaux-Mouches εκμεταλλεύεται 10 σκάφη και υποδέχθηκε περίπου 6.000 με 6.500 επιβάτες ημερησίως από την αρχή του Ιουνίου. «Συνήθως τους μήνες Ιούνιο και Ιούλιο έχουμε γύρω στους 10.000 επισκέπτες ημερησίως. Εκτός από τις προετοιμασίες των Ολυμπιακών Αγώνων που αποθάρρυναν τον κόσμο, ήταν και η κακοκαιρία που επηρέασε τους ξένους τουρίστες. Διότι η πελατεία μας αποτελείται κατά 70% από ξένους. Εχουμε σαφώς λιγότερους Αμερικανούς, Ινδούς, Βραζιλιάνους, Μεξικανούς. Εχουμε επίσης πολύ λιγότερα γκρουπ μαθητών» τόνισε ο επικεφαλής της Bateaux-Mouches.
Την απογοήτευσή τους εκφράζουν όμως και άλλοι επαγγελματίες στον κλάδο του τουρισμού, όπως ξενοδόχοι, εστιάτορες ή διοργανωτές δραστηριοτήτων. Δυσαρεστημένος για την προ-ολυμπιακή κίνηση δηλώνει και ο εμπορικός κόσμος. «Ολοι περίμεναν αυξημένη κίνηση» γράφει η Ματίλντ Βισεριάς στη «Le Figaro».
Η ίδια ρεπόρτερ, πάντως, τον περασμένο Φεβρουάριο είχε υπογράψει ρεπορτάζ με τον τίτλο «Γιατί οι Ολυμπιακοί του Παρισιού δεν θα είναι η κότα που γεννά τα χρυσά αβγά». Τότε η Βισεριάς είχε διαπιστώσει ότι «οι ξενοδόχοι που ήλπιζαν να τετραπλασιάσουν ή να πενταπλασιάσουν τις τιμές κατά τη διάρκεια των Αγώνων προσγειώνονται σιγά-σιγά στην πραγματικότητα».
Η δυσφήμηση των Ολυμπιακών του Παρισιού ξεκίνησε από νωρίς. Εδώ και μήνες έχει εκδηλωθεί ένα τσουνάμι αρνητικών προβλέψεων και κινδυνολογίας με αφορμή τους Αγώνες. Κυρίως μέσω των κοινωνικών δικτύων οι Κασσάνδρες προέβλεπαν κάθε είδους δεινά: από συνωστισμό, ατέλειωτες ουρές στα μέσα μαζικής μεταφοράς και κοριούς στα κρεβάτια των καταλυμάτων μέχρι ανεξέλεγκτη αισχροκέρδεια, κλοπές, βία και τρομοκρατία. Στο παιχνίδι αυτό πρωταγωνιστούσαν Παριζιάνοι που ανέβαζαν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης καταστροφολογικά μηνύματα και βίντεο με την κοινή επωδό «Μην έρθετε»! Σιγά-σιγά προστέθηκαν και influencers για ισπανόφωνους και ιταλόφωνους που προέτρεπαν «No vengas a Paris» και «Non venite».
Δεν ήταν αβάσιμα όλα τα επιχειρήματα των influencers και τα κινδυνολογικά δημοσιεύματα και ρεπορτάζ στις εφημερίδες. «Οι εξωφρενικές τιμές που ζητούσαν κάποιοι ξενοδόχοι από τον περασμένο Σεπτέμβριο προεξοφλούσαν εκτίναξη της ζήτησης στη στρατόσφαιρα την περίοδο των Αγώνων. Εκαναν λάθος, αυτό δεν συνέβη. Μπορεί να βρει ακόμα και τώρα κανείς εισιτήρια για τους Αγώνες» σημειώνει η Ματίλντ Βισεριάς στη «Le Figaro».
Οσο για τους παριζιάνους επιχειρηματίες, επενδύουν πλέον στη μετα-ολυμπιακή περίοδο. «Θα υπάρξει ένα φρένο στον τουρισμό. Πριν και κατά τη διάρκεια των Αγώνων θα έχουμε λιγότερο κόσμο. Αλλά οι μήνες και τα χρόνια που θα ακολουθήσουν μπορούν να αποδειχθούν εξαιρετικά» δήλωσε ο Στεφάν Μανιγκόλντ, πρόεδρος του μεγαλύτερου συνδικάτου επαγγελματιών εστίασης και φιλοξενίας της ευρύτερης περιοχής του Παρισιού Umih Grand Paris.
