Η ρευστή κατάσταση που επικρατεί στη Συρία έπειτα από την πτώση του καθεστώτος Ασαντ εγκυμονεί περιπλοκές για την περιοχή και ενδεχομένως κινδύνους για την Ελλάδα. Το υπουργείο Εξωτερικών παρακολουθεί με ψυχραιμία τις εξελίξεις, μολονότι αυτή τη στιγμή επικρατεί μια ισορροπία τρόμου, με όλους τους ενδιαφερόμενους παίκτες να επανακαθορίζουν τη στάση τους. Η κυβέρνηση δεν παρακολουθεί απλώς, αλλά έχει αναλάβει πρωτοβουλία από κοινού με την Κύπρο και την Αυστρία προκειμένου να πιεστεί η ΕΕ για να αποκτήσει ισχυρή παρουσία στη Συρία, διαμορφώνοντας τον οδικό χάρτη της παρουσίας της στη Μέση Ανατολή.
Αυτή τη στιγμή, η τζιχαντιστική οργάνωση Χαγιάτ Ταχρίρ αλ Σαμ, η οποία ανέλαβε τη διοίκηση της Συρίας, βρίσκεται σε οικονομική ασφυξία τέτοιου μεγέθους ώστε να μην μπορεί να θέσει σε λειτουργία τους διαλυμένους θεσμούς και τους κρατικούς μηχανισμούς για να ανατάξει τη χώρα.
Ποιος θα αναλάβει το οικονομικό κόστος
Το ζήτημα της χρηματοδότησης είναι επείγον και υπαρξιακό για τον Αμπού Μοχάμαντ αλ Τζολάνι και θεωρείται ότι είναι αυτό που θα κρίνει τη στάση του έναντι της Δύσης, αν δηλαδή θα τηρήσει μετριοπαθή στάση ή αν θα κηρύξει τον ισλαμικό νόμο. Η χρηματοδότηση της Συρίας προερχόταν κυρίως από το Κατάρ και από το Ιράν, αλλά τώρα αυτές οι κάνουλες έκλεισαν και μένει να φανεί αν μια νέα άτυπη συμμαχία, απαρτιζόμενη από το Κατάρ, τη Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, θα αναλάβει το οικονομικό κόστος της επαναλειτουργίας του κράτους. Η ανασυγκρότηση της χώρας θα απαιτήσει πολύ μεγαλύτερα κονδύλια και θα απασχολήσει σε δεύτερη φάση.
Στην παρούσα φάση η Δύση δεν είναι διατεθειμένη να βάλει το χέρι στην τσέπη, ενώ ακόμη δεν έχει αποφασίσει πώς θα συμπεριφερθεί στον Αλ Τζολάνι, ο οποίος είναι επικηρυγμένος ως τρομοκράτης από τις ΗΠΑ. Επιπλέον, οι δυτικές χώρες αδυνατώντας να αντιμετωπίσουν τις δικές τους αντιφάσεις και αδυναμίες αφήνουν χώρο στον αραβικό κόσμο προκειμένου να αναλάβει ρυθμιστικό ρόλο στην κατάσταση, ο οποίος δείχνει ούτως ή άλλως έντονο ενδιαφέρον.
Οι ισχυρές αραβικές χώρες εμφανίζονται επιφυλακτικές απέναντι στη νέα διοίκηση της Συρίας, ενδιαφέρονται όμως για την αυτοδιάθεσή της, δηλαδή να μην παρεμβαίνουν στη χώρα εξωτερικοί δρώντες, για την απάλειψη της τρομοκρατίας, και τη συμπεριληπτικότητα του κράτους, για ευάλωτους, γυναίκες, κλπ., το οποίο θα πρέπει να διατηρήσει την εδαφική του ακεραιότητα.
Παρά τον επείγοντα χαρακτήρα της κατάστασης, οι διεθνείς παράγοντες βρίσκονται σε αμηχανία. Οι Ρώσοι προσπαθούν να διασφαλίσουν τις δύο βάσεις τους στη Συρία, οι Ιρανοί βρίσκονται εκτός παιχνιδιού, οι ΗΠΑ δεν έχουν αποφασίσει αν σε αυτό το μεταβατικό στάδιο θα αναγνωρίσουν ισχύ σε ισλαμιστές και η ΕΕ δεν κινείται δραστήρια εξαιτίας των εγγενών αδυναμιών της. Οι μόνοι απολύτως ενεργοί είναι οι Τούρκοι και οι Ισραηλινοί.
Το Ισραήλ, έχοντας επιβάλει ένα καθεστώς ατιμωρησίας για τις ενέργειές του, δρα ταυτόχρονα στη Γάζα, στον Λίβανο, στην Υεμένη και στη Συρία προκειμένου να διασφαλίσει τα συμφέροντά του. Οι Τούρκοι επιχειρούν να δημιουργήσουν μια νεκρή ζώνη στον Βορρά, να πιέσουν τους Κούρδους ανατολικά του Ευφράτη και να αποτρέψουν το ενδεχόμενο αυτονομίας ή ημιαυτονομίας του Κουρδιστάν. Επίσης, προσπαθούν να διεισδύσουν στη νέα διοίκηση προσφέροντας άμεση χρηματοδότηση.
Ωστόσο, η υπερδραστηριοποίηση των Τούρκων στα παραπάνω μέτωπα προκαλεί αντιδράσεις σχεδόν σε όλους τους υπόλοιπους παράγοντες, ακόμα και οι Παλαιστίνιοι έχουν εκφράσει επιφυλάξεις για τον ρόλο που επιζητεί η Τουρκία και ας ήταν η πιο θερμή υποστηρίκτρια της Χαμάς.
Κλείνουν τον δρόμο σε τουρκοσυριακό μνημόνιο
Για την Ελλάδα, οι επιδιώξεις της Τουρκίας προκαλούν τον ορατό κίνδυνο οριοθέτησης ΑΟΖ μέσω ενός τουρκοσυριακού μνημονίου, στο πρότυπο του τουρκολιβυκού μνημονίου. Ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης από τις Βρυξέλλες επισήμανε πως «κοινή θέση της ΕΕ και της Ελλάδας είναι ότι το τουρκολιβυκό μνημόνιο είναι παράνομο και άκυρο» και πρόσθεσε ότι είναι πολύ νωρίς για να βγάλουμε συμπεράσματα για τον ρόλο της Τουρκίας στη Συρία.
Προηγουμένως, στο Συμβούλιο Εξωτερικών Υποθέσεων της ΕΕ, ο υπουργός Εξωτερικών Γιώργος Γεραπετρίτης, μαζί με τους ομολόγους του από την Κύπρο και την Αυστρία, κατέθεσε ένα κείμενο τριών σελίδων με συγκεκριμένους στόχους και δράσεις που θα μπορούσε να αναλάβει η Ευρώπη, ώστε να διασφαλιστεί η ομαλή μετάβαση στη Συρία και να δημιουργηθεί ένα κράτος που θα σέβεται το Διεθνές Δίκαιο και το Δίκαιο της Θάλασσας.
Μέσω των δύο τελευταίων όρων θα αποτραπεί εκ των πραγμάτων η σύναψη ενός τουρκοσυριακού μνημονίου, ενώ μεταξύ των στόχων που περιέχονται στο κείμενο των τριών χωρών είναι η εγκατάσταση επίσημου μόνιμου ειδικού απεσταλμένου της ΕΕ στη Δαμασκό, ο οποίος θα διασφαλίσει ότι η συμφωνία της ΕΕ με τη Συρία θα θέτει ως προϋπόθεση την τήρηση του Διεθνούς Δικαίου, την προστασία των θρησκευτικών μειονοτήτων και των θρησκευτικών μνημείων, την αξιολόγηση ζητημάτων κυρώσεων, κ.ά. Τα θέματα αυτά αναμένεται να συζητηθούν ξανά στην έκτακτη σύνοδο κορυφής της ΕΕ για την ευρωπαϊκή ασφάλεια, στις 3 Φεβρουαρίου 2025.
