Ποιος γράφει την Ιστορία. Ποιος μπορεί να σου τη διηγηθεί. Και από ποιον θα επιλέξεις να την ακούσεις. Από ποια πλευρά θα είναι και ποια πλευρά θα θελήσει να φωτίσει ή να σκοτεινιάσει; Το σινεμά, η τηλεόραση, οι πλατφόρμες έχουν αναλάβει τον ρόλο ενός σύγχρονου «παραμυθά». Καμιά φορά τολμούν να μιλήσουν για τις ιστορίες που προκάλεσαν πόνο. Τις ιστορίες των παππούδων και των γονιών μας. Στην Ελλάδα, στην Τουρκία, στην Κύπρο οι δύσκολες ιστορίες είναι πολλές. Πονάνε ακόμα. Και πέρα από το προσωπικό κάπου ανακατεύεται και η διπλωματία, τα συμφέροντα άλλων και καταλήγουν στον ξεριζωμό, σε ένα αίσθημα αδικίας.
Τις ιστορίες που μιλάνε για το αίμα που έτρεξε ανάμεσα σε δύο λαούς, δύσκολα μπορεί να τις διηγηθεί αυτός που κρατούσε το μαχαίρι, σε αυτόν που έγινε το θύμα του τη δεδομένη στιγμή. Γιατί αυτός που κρατούσε το μαχαίρι πρέπει να παραδεχθεί ότι υπήρξε άδικος και το θύμα να ακούσει την ιστορία της καταστροφής του και να θεωρήσει ότι περιγράφηκε επαρκώς, «αντικειμενικά», χωρίς να τον προσβάλλει και χωρίς να αθωώνει τον θύτη που τη διηγείται. Ακόμα πιο δύσκολα ο θύτης μπορεί να την πει στα δικά του παιδιά. Μία τέτοια προσπάθεια να πει μία ιστορία που φτάνει μέχρι τα Σεπτεμβριανά κάνει η τουρκική σειρά «The Club» (Kulup). Με την τουρκική μυθοπλασία να έχει μπει εδώ και χρόνια στο παιχνίδι της προπαγάνδας και της διπλωματίας, εξαιρετικά αποτελεσματικά.
Ελληνες, Εβραίοι, Αρμένιοι στο έλεος του όχλου
Η σειρά δεν αφορά τα Σεπτεμβριανά, ξεκινά από την ιστορία της Εβραίας Ματίλντα Ασέο και καταλήγει στο πογκρόμ του ’55 που είχε στόχο τις μειονότητες, με έμφαση στους Ρωμιούς, πρόσχημα τις διαδηλώσεις για την Κύπρο και αφορμή μία κατασκευασμένη επίθεση στο σπίτι του Ατατούρκ στη Θεσσαλονίκη. Η σειρά όπως είπαν μέλη της εβραϊκής κοινότητας κατάφερε να κάνει και τους Εβραίους της Πόλης να «νιώσουν ορατοί». Ο κριτικός Βίκτορ Απαλατσί έγραψε στην εφημερίδα «Σαλόμ» πως πρόκειται για την πιο ρεαλιστική, σχολαστική και ώριμη σειρά που έγινε στην Τουρκία για τους Τούρκους μη μουσουλμάνους. Μία σειρά που όπως είχε γράψει η εθνικιστική «Αϊντινλίκ» ξεκίνησε το λόμπι «ας αντιμετωπίσουμε την Ιστορία μας».
Με βάση το πρόσωπο της Ματίλντα ξεδιπλώνεται μια σειρά παράλληλων ιστοριών, ανθρώπων που βρέθηκαν να παλεύουν να σωθούν τις μέρες του χάους του 1955. Στη σειρά περιγράφεται η οργάνωση του πογκρόμ των Σεπτεμβριανών. Οι υπεύθυνοι μπαίνουν απέναντι στον καθρέφτη της Ιστορίας. Το «αυθόρμητο πλήθος», άνθρωποι από την τουρκική επαρχία που αναζητούν δουλειά και κατέληξαν «όργανα της βίας», τα φορτηγά που εκείνη τη μέρα ξεφορτώνουν τους ροπαλοφόρους, σαν έναν στρατό έτοιμο για όλα, η δήθεν πορεία για την «Κύπρο που είναι τουρκική» και ένα πρωτοσέλιδο περί επίθεσης στο σπίτι του Ατατούρκ. Η πρώτη πέτρα σε ελληνικό μαγαζί στο Πέρα, με το θύμα να λέει στον «διαδηλωτή» «θα μπορούσα να είμαι πατέρας σου». Ξεχωριστοί εκείνοι που έσωσαν τους ανθρώπους της διπλανής πόρτας.
Φωτογραφίες των ημερών μπαίνουν στο κάδρο και συμπληρώνουν τις εικόνες του χάους και του τρόμου. Καταστροφή περιουσιών, ξύλο μέχρι θανάτου, βιασμοί αλλά και αλληλεγγύη, ανθρωπιά. Η μουσική έχει τον δικό της ρόλο. Ενα ελληνικό νανούρισμα σε μια σκηνή βίαιου θανάτου και ένας λυγμός που ντύνεται να λόγια των Ζουλφί Λιβανελί και Λευτέρη Παπαδόπουλου «στον πόνο μην ενδώσεις και την απελπισία», από το τραγούδι «Σαν τον μετανάστη / Kardesin Duymaz).
Τεράστια επιτυχία στην Τουρκία
Το «Κλαμπ» έκανε πρεμιέρα το 2021 και ο δεύτερος κύκλος προβλήθηκε το 2022. Μία περίοδο που οι σύγχρονες εντάσεις ήταν ζωντανές και η Τουρκία αναζητούσε δρόμο επαναπροσέγγισης με το Ισραήλ, αλλά όχι με την Ελλάδα. Δεν ήταν η πρώτη φορά που ξεσκεπάστηκε ο καθρέφτης της Ιστορίας στην Τουρκία και επιχείρησε να διηγηθεί στους νεότερους τα γεγονότα από την πλευρά των θυμάτων. Ηταν ωστόσο μία προσπάθεια σε ένα άκρως «πολεμικό κλίμα». Αναγνώρισε λάθη, ευθύνες, εγκλήματα. Εδειξε μία μαύρη σελίδα της Ιστορίας χωρίς φόβο. Και αυτό είχε αξία. Η τέχνη δείχνει ότι μπορεί να κάνει τα βήματα που διστάζουν οι πολιτικοί. Να αποκαλύψει την πληγή γιατί έτσι μπορεί να τη γιατρέψει και να πει με τον δικό της τρόπο ένα «συγγνώμη». Ηχηρό. Δημόσιο. Η τεράστια επιτυχία του στην Τουρκία επίσης σημαντική. Σαφώς υπήρξαν και κάποιες αντιδράσεις. Δεν αξίζει καν να καταγραφούν. Το Netflix εσχάτως τη θυμίζει ξανά και στην Ελλάδα. Ισως να είναι και τυχαίο.
Η Ράνα Ντενιζέρ, μία από τους συγγραφείς, είναι η εγγονή της Ματίλντα. Και για να πει την ιστορία της γιαγιάς της και όσων βρέθηκαν γύρω της, μαζί με τους Νετζατί Σαχίν, Αϊσίν Ακμπουλούτ και Σερκάν Γιορούκ που συνυπογράφουν το σενάριο, διάβασε πολύ, προσπάθησε περισσότερο και όπως είπε απέκτησε «περίεργες εμπειρίες» σε αυτό το δύσκολο ταξίδι.
Τη σκηνοθεσία ανέλαβαν η Σερέν Γιουτζέ και η Ζεϊνέπ Γκιουνάι Ταν, με την Ταν που σκηνοθέτησε και το φινάλε να έχει κάνει μεγάλες παραγωγές και στο παρελθόν, σειρών που έχουν μεταδοθεί και στην Ελλάδα.
Η μη μετάδοση της σειράς για τη ζωή του Κεμάλ Ατατούρκ από το Disney+, μετά από παρέμβαση της κοινότητας των Αρμενίων στις ΗΠΑ, προκάλεσε αντιδράσεις και ακυρώσεις συνδρομών στην Τουρκία.
Πώς οι Αρμένιοι «κατέβασαν» τον Κεμάλ από το Disney+
Και αν το «Κλαμπ» έσπασε ταμεία στο Netflix, μία άλλη σειρά που γυρίστηκε για τα 100 χρόνια από την ίδρυση της Τουρκικής Δημοκρατίας, μία σειρά για τη ζωή του Κεμάλ Ατατούρκ, φέρεται να κόπηκε από το Disney+ προκαλώντας σειρά αντιδράσεων στην Τουρκία. Η είδηση ότι η πλατφόρμα ακύρωσε τη μετάδοση μετά από παρέμβαση της κοινότητας των Αρμενίων στις ΗΠΑ έφερε ακυρώσεις συνδρομών από την Τουρκία και σαφώς δημιούργησε μία έντονη συζήτηση γύρω από το θέμα. Σύμφωνα με το τουρκικό πρακτορείο Ανατολού η σειρά θα προβληθεί από το FOX TV και στα σινεμά σαν ταινία σε δύο συνέχειες.
Τα «πυρά» πάντως κατά της πλατφόρμας και από τούρκους πολιτικούς όλων των κομμάτων ήταν σφοδρότατα, με τον εκπρόσωπο του ΑΚΡ Ομέρ Τσελίκ να επιτίθεται στο αρμενικό λόμπι λέγοντας ότι στόχος του είναι «να εμποδίσει την ομαλοποίηση των σχέσεων Τουρκίας – Αρμενίας, όπως έχει φανεί πολλές φορές. Οι δραστηριότητες αυτών των δικτύων δεν είναι τίποτα μπροστά στο πρόσωπο του Ατατούρκ και της Τουρκικής Δημοκρατίας. Ντροπή σε όσους υποκλίνονται σε αυτά τα δίκτυα».
Ο Κεμάλ Ατατούρκ, ο πατέρας της σύγχρονης Τουρκίας, υπήρξε ο διώκτης των μειονοτήτων ενώ την ίδια στιγμή υπήρξε και ο ιδρυτής ενός κοσμικού κράτους, που προσπαθούσε να απαλλαγεί από τα κακώς κείμενα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ενας «άγγελος» ή ένας «διάβολος», ανάλογα και πάλι ποια πλευρά επιλέγει να πει την ιστορία και τι να φωτίσει. Με τα εμπόδια στην προβολή μιας σειράς να μην αλλάζουν τα γεγονότα. Και τις φήμες για απαγορεύσεις να οξύνουν τα πνεύματα.
