Οι σχέσεις Ελλάδας – Λιβύης, για την ακρίβεια οι σχέσεις Ελλάδας με τον δικτάτορα συνταγματάρχη Μουαμάρ Καντάφι, ήταν διαχρονικές. Από τα μέσα της δεκαετίας του ’60, όταν ένας εντυπωσιακός και ψηλόλιγνος νεαρός βρέθηκε στην Αθήνα. Οι μαρτυρίες λένε πως αποφοίτησε από τη Σχολή Ευελπίδων με την τάξη του 1965, έχοντας μάλιστα αθλητικές επιδόσεις. Κάπου εκεί, στην ομίχλη της δεκαετίας του ’60, ξεκινούν οι σχέσεις, οι φιλίες, οι συμμαχίες και οι ανοιχτοί λογαριασμοί του Καντάφι με την Ελλάδα. Ο ίδιος μπορεί να είχε άδοξο τέλος στις 20 Οκτωβρίου 2011, αλλά οι λογαριασμοί του με την Ελλάδα παραμένουν ανοιχτοί ως τις μέρες μας.
Ελεγαν πως το λιβυκό πετρέλαιο ήταν το καλύτερα ποιοτικά πετρέλαιο στον κόσμο, χωρίς πολλούς ρύπους, εύκολο στη διύλιση. Στη διάρκεια της πετρελαϊκής κρίσης της δεκαετίας του ’80 το λιβυκό πετρέλαιο ήταν περιζήτητο σε όλον τον κόσμο. Ακόμα και όταν οι λίβυοι τρομοκράτες του Καντάφι σημάδευαν με τα RPG-7 τους τα αεροπλάνα της Air France ή τοποθετούσαν βόμβες σε επιβατικά ευρωπαϊκά αεροσκάφη. Οι υποσχέσεις του Καντάφι να παραδώσει φθηνό πετρέλαιο έκαναν πολλές κυβερνήσεις να ξεχάσουν τη διεθνή τρομοκρατία που ασκούσε και να στραφούν προς την πετρελαϊκή αγορά της «Μεγάλης Σοσιαλιστικής Λαϊκής Λιβυκής Τζαμαχιρίγια» («Τζαμαχιρίγια» είναι η «Δημοκρατία των Μαζών»).
Ο εύελπις που έγινε πραξικοπηματίας
Πάμε όμως πίσω στη Σχολή Ευελπίδων, όπου ο υποψήφιος ανθυπολοχαγός Καντάφι περνούσε με ευκολία τις εξετάσεις, μετείχε σε παρελάσεις – όπως όλοι οι ευέλπιδες – για την εθνική επέτειο και εμπλεκόταν σε κάτι που από τότε φαινόταν ότι γνώριζε καλά: στις ίντριγκες. Είχε αναπτύξει φιλικές σχέσεις με Ελληνες, μετέπειτα συνταγματάρχες που οι περισσότεροι από αυτούς πραγματοποίησαν το προδοτικό πραξικόπημα του 1967. Δύο χρόνια μετά το πραξικόπημα των συνταγματαρχών, το 1969, ο συνταγματάρχης Καντάφι ανέτρεψε τον βασιλιά Ιντρις. Ο Καντάφι δεν ξέχασε τη χούντα των Αθηνών, όπως και η χούντα δεν ξέχασε τον Καντάφι. Ο ανατραπείς βασιλιάς Ιντρις παραθέριζε εκείνη την περίοδο με την οικογένειά του σε βίλα στα Καμένα Βούρλα. Το χουντικό καθεστώς στην Ελλάδα αποφάσισε να διακόψει τις τηλεπικοινωνίες του Ιντρις γιατί εκτιμούσε ότι τους συνέφερε η επικράτηση του Καντάφι στη Λιβύη. Η επόμενη επίσημη επαφή της Ελλάδας με τη Λιβύη εμφανίζεται έναν χρόνο αργότερα, το 1970, όταν 110 λίβυοι πιλότοι έφτασαν στην Ελλάδα για στρατιωτική εκπαίδευση στα μαχητικά αεροσκάφη F-5. Ηταν η πρώτη φορά που Αραβες εκπαιδεύονταν σε ένα δυτικό μαχητικό, κάτι που εκνεύρισε τους Αμερικανούς, που έως τότε έκαναν τα στραβά μάτια με τη χούντα. Η επιρροή του Καντάφι στους πραξικοπηματίες χρησιμοποιήθηκε από τον τότε πρεσβευτή των ΗΠΑ στην Αθήνα, Χένρι Τάσκα. Ηταν αυτός που μίλησε για τους Ελληνες «Καντάφηδες» στο ελληνικό στράτευμα.
Η δεύτερη φάση της αναζωπύρωσης της ελληνολιβυκής φιλίας σημειώθηκε επί διακυβέρνησης ΠαΣοΚ, με την προσωπική σφραγίδα του Ανδρέα Παπανδρέου. Είναι η εποχή κατά την οποία ο Ανδρέας Παπανδρέου ρίχνει γέφυρες στον αραβικό κόσμο, φλερτάρει με το κόμμα Μπάαθ του Σαντάμ Χουσεΐν και του σύρου προέδρου Αλ Ασαντ και με τον παλαιστίνιο ηγέτη Γιασέρ Αραφάτ και βεβαίως με τον Καντάφι, θέλοντας να παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο στο Κίνημα των Αδεσμεύτων που βρισκόταν σε πλήρη άνθηση.
Το 1984 ο Παπανδρέου, ως πρωθυπουργός, επισκέπτεται επισήμως τη Λιβύη. Για την ελληνική αποστολή ήταν εντελώς ασυνήθιστο το θέαμα 80 πάνοπλων κοριτσιών να φρουρούν με καλάσνικοφ τον συνταγματάρχη Καντάφι, «έδρα» του οποίου ήταν μία σκηνή στο κέντρο ενός στρατοπέδου (το οποίο κάποια στιγμή το είχαν βομβαρδίσει οι Αμερικανοί με αποτέλεσμα, όπως έλεγε, να σκοτωθεί η κόρη του). Ο Ανδρέας συνοδευόμενος από τον τότε υπουργό Εξωτερικών Κάρολο Παπούλια και τον Γιάννη Αλευρά, αφού περιφέρονταν επί ώρες με το τζιπ στην έρημο, κατέληξε στη σκηνή (που ήταν στρωμένη με πανάκριβα χαλιά) του Καντάφι. Ο λίβυος ηγέτης δεν ήταν εκεί, θα εμφανιζόταν λίγο αργότερα από μια καταπακτή. Φορούσε στρατιωτική στολή εκστρατείας, ήταν ελαφρώς αξύριστος και αμέσως αγκάλιασε και ασπάστηκε σταυρωτά τον έλληνα πρωθυπουργό. Εγινε ανταλλαγή δώρων. Ο Παπανδρέου τού χάρισε ένα αντίγραφο τριήρους από το Μουσείο Μπενάκη και ο Καντάφι ένα λευκό κουτί, όμοιο με αυτά που περιέχουν… παπούτσια, και το περιβόητο «Πράσινο βιβλίο».
Ενα πιστόλι στον Ανδρέα για τους… εχθρούς του
Ο Παπανδρέου κοίταξε το κουτί, ευχαρίστησε, αλλά δεν το άνοιξε. Ισως να μην ήθελε να εμφανιστεί το περιεχόμενό του μπροστά σε κάμερες και το έδωσε στον Παπούλια. Οταν ο Παπούλιας τόλμησε και άνοιξε το κουτί, βρέθηκε μπροστά σε μια έκπληξη. Μέσα βρισκόταν ένα ολοκαίνουργιο πιστόλι Makarov ρωσικής κατασκευής μαζί με τις σφαίρες του. Ο τότε υπουργός Εξωτερικών έκλεισε γρήγορα το κουτί. Στην αναχώρηση ο Καντάφι αναφέρθηκε στο «δώρο» λέγοντας στον Παπανδρέου, με εκείνο το αινιγματικό ύφος, «είναι δώρο για άσπονδους φίλους» και γέλασε. Αυτό το πιστόλι εμφανίστηκε ξανά σε μια έκθεση που θα έκανε χρόνια αργότερα η Δήμητρα Λιάνη με τα προσωπικά αντικείμενα του πρώην πρωθυπουργού. Υπήρξαν και συμφωνίες: Οι δύο ηγέτες συμφώνησαν στην κοινή επιδίωξη να απομακρυνθούν όλα τα ξένα στρατεύματα από τη Μεσόγειο. Ενα μεγάλο όφελος εκείνης της επίσκεψης είναι ότι από τότε η Λιβύη θα ψηφίζει υπέρ της Ελλάδας στον ΟΗΕ για το Κυπριακό και βεβαίως φθηνό πετρέλαιο, μια συμφωνία όμως που έμεινε στα χαρτιά.
Λίγους μήνες μετά την επίσκεψη Ανδρέα στη Λιβύη, ξέσπασε ο πόλεμος στο Τσαντ μεταξύ Λιβύης και Γαλλίας. Ο Παπανδρέου θέλησε να κάνει τον μεσολαβητή. Στις 15 Νοεμβρίου 1984, το ξενοδοχείο «Ελούντα», που είχε κλείσει για χειμώνα, ανοίγει τις πόρτες του για να υποδεχθεί τον συνταγματάρχη Μουαμάρ Καντάφι και τον πρόεδρο της Γαλλίας Φρανσουά Μιτεράν. Τον άραβα συνταγματάρχη συνόδευαν οι γνωστές 80 γυναίκες σωματοφύλακες. Η επιτυχής ελληνική μεσολάβηση δυσαρέστησε ακόμα περισσότερο τους Αμερικανούς. Μετά την εκλογική νίκη του ΠαΣοΚ το 1985, ο Καντάφι θα στείλει συγχαρητήρια επιστολή στον Ανδρέα Παπανδρέου και επιβεβαιώνει εκ νέου τον κοινό στόχο «για τελική νίκη του σοσιαλισμού».
Το αυτόγραφο στον Γιώργο Παπανδρέου
Τον Ιούνιο του 2010 ο Μουαμάρ Καντάφι υποδέχεται στη σκηνή του έναν άλλο πρωθυπουργό της Ελλάδας, τον Γιώργο Παπανδρέου. Ο έλληνας πρωθυπουργός είχε μαζί του μια φωτογραφία από τη συνάντηση της Ελούντας και ζήτησε αυτόγραφο. Ο συνταγματάρχης έγραψε στα αραβικά «Με εκτίμηση» και ρώτησε για την πορεία της υγείας της Μαργαρίτας Παπανδρέου. «Θέλω να βοηθήσω με κάθε τρόπο την Ελλάδα» φέρεται να είπε ο Καντάφι στον Παπανδρέου. Οταν ξέσπασε η κρίση στη Λιβύη, στην ελληνική Βουλή ξανακούστηκε το όνομα του Καντάφι. Για την ακρίβεια, ο Γιώργος Παπανδρέου κατηγορήθηκε για συμμετοχή στο διοικητικό συμβούλιο του Ιδρύματος Καντάφι, κάτι όμως που διέψευσε.
Η συμμαχία της Αθήνας με τον Χαλίφα Χαφτάρ
Αυτό που απέμεινε από την τότε ελληνολιβυκή σχέση είναι χρέη καταχωνιασμένα στα κιτάπια του υπουργείου Εξωτερικών. Αλλά μετά τον τραγικό θάνατο του Καντάφι, και ενώ στη Λιβύη ξεσπούσε εμφύλιος πόλεμος, με τους Τούρκους να μηχανεύονται το τουρκολιβυκό μνημόνιο, ένας άλλος συνταγματάρχης ήρθε κοντά στην Ελλάδα. Πρόκειται για τον Χαλίφα Χαφτάρ, που έστειλε συγχαρητήριο τηλεγράφημα για τη συμφωνία Ελλάδας – Αιγύπτου για την ΑΟΖ και στην περιοχή που ο ίδιος ελέγχει έγινε το τραγικό δυστύχημα με θύματα τις δύο ελληνίδες στρατιωτικούς, τον υπαξιωματικό και τους δύο διερμηνείς, την ώρα που προσπαθούσαν να σώσουν ζωές από τις πλημμύρες.
