Η τρυφερή, μελαγχολική, αισθαντική παρατήρηση του χρόνου που περνά με ό,τι μας παίρνει και με όσα μας χαρίζει, κυρίως με το πολύτιμο δώρο της ωριμότητας. Κάπως έτσι θα μπορούσαμε να συνοψίσουμε «Το ισοκράτημα ενός μεσήλικα – Κοντσέρτο αρ. 4 για πιάνο, κουαρτέτο σαξοφώνων και ορχήστρα εγχόρδων» του Γιώργου Κουμεντάκη, έργο που τώρα παρουσιάζεται και ηχογραφείται από την Κρατική Ορχήστρα Θεσσαλονίκης. «Μια προσωπική εξομολόγηση, κάτι σαν αυτοβιογραφία» το χαρακτηρίζει ο ίδιος ο συνθέτης, συμπληρώνοντας χαρακτηριστικά «αν από τα 170 έργα που έχω γράψει μέχρι σήμερα έπρεπε να διαλέξω τα τρία καλύτερα, το «Ισοκράτημα» θα ήταν σίγουρα ανάμεσά τους».
Τι σας κάνει να το αγαπάτε και να το ξεχωρίζετε;
«Οι καταστάσεις, η εσωτερική ανάγκη, οι σκέψεις και οι συνθήκες που το δημιούργησαν. Το έγραψα το 2009. Κρατούσα τότε κάτι σαν ημερολόγιο, όπου σημείωνα τα SMS που λάμβανα στο κινητό μου».
Γιατί;
«Περισσότερο για να θυμάμαι το παρελθόν. Προέκυψε έτσι ένας «διάλογος» που προξένησε το ενδιαφέρον μου. Ηταν η εποχή που είχαμε σταματήσει να επικοινωνούμε με επιστολές. Να όμως που ξαφνικά αρχίζαμε να επικοινωνούμε και πάλι γραπτά. Ξαναδιαβάζοντας εκείνα τα SMS παρατήρησα πως όσο μεγαλώναμε, εγώ και οι φίλοι μου, άλλαζε η θεματολογία μας. Αρχίζαμε να ασχολούμαστε με πράγματα που αφορούσαν περισσότερο τη μεσαία ηλικία, την ηλικία μας, το ενδιάμεσο στάδιο όπου δεν έχει τη νεότητα αλλά ούτε και το γήρας. Βρισκόμουν ακόμα στην Τήνο, τον τόπο όπου πέρασα όλα αυτά τα πολύ δημιουργικά χρόνια της ζωής μου. Προσπάθησα να αποτυπώσω τις σκέψεις μου για τον κόσμο των μεσηλίκων που πλέον με περιλάμβανε. Και γεννήθηκε το «Κοντσέρτο αρ. 4 για πιάνο, κουαρτέτο σαξοφώνων και ορχήστρα εγχόρδων». Περίεργος συνδυασμός, όχι; ».
Η ιδέα με το ισοκράτημα, τη σταθερή συνήχηση του ίσου που συνοδεύει τη μελωδία στη βυζαντινή μουσική, πώς προέκυψε;
«Στην Τήνο ασχολήθηκα με κύκλους έργων, καθένας εκ των οποίων περιλαμβάνει αρκετά κομμάτια. Ετσι ας πούμε προέκυψε και το «Typewriter Tune». » Το ισοκράτημα ενός μεσήλικα» είναι το πρώτο έργο ενός κύκλου με ισοκρατήματα. Τι έκανα; Χρησιμοποίησα το ισοκράτημα με τον τρόπο που λειτουργεί και στο βυζαντινό μέλος, ως θεμέλιο της σύνθεσης. Το θεμέλιο για να χτίσω τις σκέψεις μου μέσα από έναν έντονο διάλογο μεταξύ του πιάνου, της ορχήστρας εγχόρδων και του κουαρτέτου σαξοφώνων. Αν δεν έχεις γερά θεμέλια, δεν υπάρχει γερό οικοδόμημα, έτσι δεν είναι;».
Εν προκειμένω, τι εννοείτε όταν μιλάτε για θεμέλια;
«Αυτά τα θεμέλια μπορεί να είναι η πίστη. Μπορεί να είναι η σχέση των ανθρώπων ή η ψυχολογία του κάθε ανθρώπου και ο σταυρός που κουβαλάει όλα αυτά τα χρόνια στη ζωή του… Εξαρτάται πώς το βλέπει ο καθένας».
Εχετε, νομίζω, έναν πολύ δικό σας τρόπο να απλώνεστε, να απλώνετε τη σκέψη σας μέσα στα κομμάτια που γράφετε, ανατρέχοντας σε αναμνήσεις, σε επιρροές, σε εικόνες, σε σχέσεις…
«Ετσι είναι. Και εδώ υπάρχει αυτό, όπως υπάρχει και ένα έντονο τελετουργικό περιεχόμενο. Και εδώ προσπαθώ να εκφραστώ χρησιμοποιώντας διάφορα στοιχεία από την κρητική και από άλλες παραδόσεις. Κάποια στιγμή ακούγεται μια επιτραπέζια μελωδία, αυτό που λένε «της τάβλας», από τη Θράκη. Είναι η στιγμή του τραπεζιού, της τροφής. Η ώρα που οι άνθρωποι έρχονται πιο κοντά, που τα συναισθήματα ηρεμούν. Το έχω ζήσει αυτό έντονα με την οικογένειά μου, αφού και στα μέρη που μεγάλωσα, στην Κρήτη, καθόμασταν γύρω από την τάβλα και ενίοτε τραγουδούσαμε ριζίτικα».
Τι σας έσπρωξε να ανατρέξετε σε αυτές τις εικόνες;
«Η ανάγκη της επιστροφής στην αγνότητα, η ανάγκη μιας λύτρωσης, θα έλεγα. Γιατί υπάρχει μια λύτρωση μέσα από αυτή τη διαδικασία, τη συνάντηση πάνω από το τραπέζι ή τη στιγμή που όλοι μαζί τραγουδάμε. Εγώ αυτή τη μουσική συνάντηση τη συμπύκνωσα σε μια cadenza που παίζει το πιάνο. Και στη συνέχεια έρχεται ένα μέλισμα που το κάνουν οι ίδιοι οι μουσικοί με τις φωνές τους. Ετσι ολοκληρώνεται το «Ισοκράτημα», «φεύγει» μεταφυσικά. Με τις φωνές να αντηχούν με τρόπο αέρινο προς τον ουρανό».
Τελικά τι επιδιώκετε με αυτό το έργο;
«Ο,τι με όλα μου τα έργα. Με ενδιαφέρει η μέθεξη, η βαθιά ενδοσκόπηση, ο μαγικός συντονισμός του ακροατή και των μουσικών τις φορές που συμβαίνει. Τότε που ακούγοντας ένα έργο σχεδόν βυθίζεσαι στο άπειρο, που δεν ακούγεται ούτε ψίθυρος ούτε ανάσα στην αίθουσα, μόνο η μουσική. Αυτή την εσωτερικότητα, αυτή την ενδοσκόπηση αναζητώ και με το «Ισοκράτημα»».
Αν δεν εκφραζόσασταν μέσα από τη μουσική και έπρεπε να διηγηθείτε στους ακροατές την ιστορία σας, να εξηγήσετε με λόγια αυτά που λέτε στο «Ισοκράτημα», πώς θα το επικοινωνούσατε;
«Θα τους έλεγα να αφήσουν τη ζωή τους να κυλήσει. Να αφεθούν στη ροή της. Να αφήσουν τη ζωή να πάρει τον δρόμο της, να τους οδηγήσει προς το αύριο και τελικά προς τα εκεί όπου πηγαίνουμε κάποια στιγμή όλοι. Αυτή είναι η διαδρομή από τη στιγμή που γεννιέσαι. Ξέρω, είναι δύσκολο να το διαχειριστείς. Ομως αυτό θα ήθελα κι εγώ, να προχωρώ μέσα από μια διαδικασία ωρίμασης και αυτογνωσίας και να καταφέρω στο τέλος να έχω έναν ουσιαστικό και όσο γίνεται πιο συνειδητό θάνατο. Εχω δει να το καταφέρνουν οι άνθρωποι που έχουν προσφέρει πολύ στη ζωή τους, που έχουν δώσει ό,τι περισσότερο μπορούσαν, που δεν έμειναν κολλημένοι σε τραύματα, παράπονα και πικρίες, αλλά κατάφεραν να τα προσπεράσουν και να συνεχίσουν. Ενας τέτοιος άνθρωπος θα ήθελα να είμαι κι εγώ».
Πως νιώθετε τώρα που το «Ισοκράτημα» θα παιχτεί ξανά και επιπλέον θα ηχογραφηθεί;
«Ενθουσιασμένος! Γιατί επανέρχεται με έναν συγκλονιστικό πιανίστα, τον Βασίλη Βαρβαρέσο, με μια ορχήστρα που αγαπώ και με έναν νέο αξιόλογο μαέστρο, τον Κωνσταντίνο Τερζάκη. Ξέρω πως ό,τι έχω αγαπήσει σε αυτό το έργο θα το παρουσιάσουν με πολύ αγνό και καθαρό τρόπο. Είναι σαν να μου δίνεται ένα δώρο. Ενα δώρο με ιδιαίτερη σημασία για εμένα καθώς μου προσφέρεται τη στιγμή που νοσταλγώ βαθιά, που έχω την επιθυμία να ξαναγυρίσω σε εκείνη τη ζωή, σε εκείνες τις συνθήκες που δημιούργησαν το «Ισοκράτημα»».
Η πολυετής θητεία σας στην Εθνική Λυρική Σκηνή δεν σας επιτρέπει, υποθέτω, να ασχοληθείτε όσο θα θέλατε με τη σύνθεση. Σας στοιχίζει αυτό; Εχετε σχέδια για το μέλλον;
«Οσο και αν αυτό που κάνουμε στη Λυρική το αγαπώ, το υποστηρίζω με όλες τις δυνάμεις μου και το χαίρομαι γιατί βλέπω πως σε μεγάλο βαθμό λειτουργεί και αποδίδει, η παλιά σχέση μου με τη μουσική μού λείπει. Θα την ξαναβρώ όμως όταν θα ολοκληρώσω τα διοικητικά μου καθήκοντα και θα επιστρέψω στην προηγούμενη ζωή μου. Συνειδητοποίησα πως στα χρόνια της Τήνου – όταν οι μέρες περνούσαν ήρεμες και δημιουργικές μέσα σε όλη εκείνη την ομορφιά – ζούσα έναν πραγματικά πολυτελή βίο. Αλλά με τα ελάχιστα. Χωρίς να έχω καμία πολυτέλεια, ζούσα την απόλυτη πολυτέλεια. Ελπίζω να την ξαναβρώ!».
