Στο τελευταίο ντοκιμαντέρ της, «Γελώντας στο Αφγανιστάν», η Αννέτα Παπαθανασίου καταγράφει την περιπέτεια ενός νεαρού Αφγανού, του Καρίμ Ασίρ, τόσο πολύ παθιασμένου με την ηθοποιία που κατάφερε να γίνει διάσημος μιμούμενος τον Τσάρλι Τσάπλιν και τον «Αλήτη» του. Ωστόσο, δεν θα περάσει πολύς χρόνος και η απόλαυση της υποκριτικής, όπως και της χαράς να κάνεις τους άλλους να γελούν, θα δώσουν τη θέση τους στον τρόμο και στην απειλή για τη ζωή σου επειδή το κάνεις. Γιατί το ντοκιμαντέρ της Παπαθανασίου, η οποία όχι απλώς έχει ζήσει και εργαστεί στο Αφγανιστάν αλλά και έχει σκηνοθετήσει και γυρίσει και άλλα ντοκιμαντέρ που πραγματεύονται θέματα από αυτή τη χώρα («Παίζοντας με τη φωτιά», «Qadir – Ενας Αφγανός Οδυσσέας»), μετατρέπεται σε έναν καθρέφτη του σκοταδισμού που έχει επιβληθεί από το καθεστώς των Ταλιμπάν. Σε κάποιες χώρες και από διάφορες θρησκείες το γέλιο έχει κατακριθεί, θεωρείται μέγιστο κακό και κατατροπώνεται ακόμα και με την απειλή θανάτου. Από αυτόν που παρά τρίχα γλίτωσε ο Καρίμ Ασίρ.
Η σκηνοθέτρια Αννέτα Παπαθανασίου.
Οταν αποφασίσατε να γυρίσετε το ντοκιμαντέρ «Γελώντας στο Αφγανιστάν», τι ταινία φανταζόσασταν ότι θα κάνατε;
«Από την αρχή με ενδιέφερε να παρουσιάσω μια διαφορετική όψη του Αφγανιστάν. Μαθαίνουμε για αυτή τη χώρα κυρίως από τις ειδήσεις και μόνο όταν συμβαίνει κάποιο πολύ άσχημο γεγονός, τρομοκρατικό χτύπημα, βομβιστές αυτοκτονίας, απαγωγές, περιορισμοί στα ανθρώπινα δικαιώματα… Εχοντας πάει στο Αφγανιστάν κάνοντας άλλες δύο ταινίες, και μάλιστα μπαίνοντας στο πανεπιστήμιο και κάνοντας ένα σεμινάριο Αρχαίου Θεάτρου, ανακάλυψα και την άλλη όψη: ότι πολλοί νέοι ασχολούνται με την τέχνη και τους ενδιαφέρει να τη μεταδώσουν και να τη διαδώσουν και εκτός συνόρων. Οταν γνώρισα τον Καρίμ Ασίρ, ο οποίος έγινε διάσημος ως ο Αφγανός Τσάρλι Τσάπλιν, εντυπωσιάστηκα. Εφερνε το γέλιο στα χείλη του κόσμου χωρίς καν να χρησιμοποιεί τον λόγο και με την τέχνη του τους ανακούφιζε από τα προβλήματά τους. Ο κόσμος γέλαγε και η ατμόσφαιρα άλλαζε. Θέλησα λοιπόν να γνωρίσει ο κόσμος την ιστορία του Αφγανιστάν μέσα από το χιούμορ και με τον κωμικό τρόπο του Καρίμ Ασίρ, όπως και να κάνω μια έρευνα για το γέλιο στο Αφγανιστάν και όχι μόνο».
Πόσο κοντά στην αρχική σας σκέψη βρίσκεται το τελικό αποτέλεσμα που βλέπουμε στην οθόνη;
«Το τελικό αποτέλεσμα είναι αρκετά κοντά στην αρχική μου σκέψη, αλλά φυσικά πολλά άλλαξαν από τη στιγμή που μπήκαν οι Ταλιμπάν στην Καμπούλ. Η τέχνη σχεδόν στο σύνολό της είναι πια απαγορευμένη και ο Καρίμ, όπως και πολλοί καλλιτέχνες, κινδύνευσε άμεσα. Δεν μπορούσε να παραμείνει στο Αφγανιστάν. Ομως δημιούργησε τα ασπρόμαυρα χιουμοριστικά του βουβά βίντεο, ως Αφγανός Τσάρλι Τσάπλιν, για να μιλήσει μέσω αυτών για τη ζωή του και τη ζωή στο Αφγανιστάν. Οπότε η διαφορά από την αρχική ιδέα είναι να δούμε πώς ήταν η ζωή πριν στο Αφγανιστάν που αναπτυσσόταν και όλες οι τέχνες ήταν σε εξέλιξη, με το τι συμβαίνει σήμερα εκεί με τις φοβερές και υπερβολικές απαγορεύσεις που επιβάλλουν οι Ταλιμπάν στη χώρα. Από την Ελλάδα, ο Καρίμ συνεχίζει να σκορπίζει το γέλιο σε αφγανούς πρόσφυγες και να προσπαθεί με τον τρόπο του να εμψυχώσει τους συμπατριώτες του».
Ενα από τα ενδιαφέροντα στοιχεία της ταινίας είναι ότι εσείς η δημιουργός, όπως και η παραγωγός σας, λαμβάνετε ενεργό μέρος όχι μόνο στην ιστορία αλλά και στη διαμόρφωσή της, αφού βοηθήσατε τον Καρίμ στη διαφυγή του από το Αφγανιστάν. Τι προβλήματα δημιούργησε, αν δημιούργησε, αυτή η ενέργεια στην ταινία;
«Στον αρχικό σχεδιασμό μας δεν υπήρχε η ιδέα να λάβω εγώ ή η παραγωγός Φωτεινή Οικονομοπούλου ενεργό μέρος στην ταινία. Ξεκινήσαμε για το Αφγανιστάν αρχές Σεπτέμβρη με ένα συνεργείο τριών ατόμων, όταν στις 15 Αυγούστου 2021 μπήκαν οι Ταλιμπάν στην Καμπούλ. Δεν υπήρχαν πτήσεις και η κατάσταση ήταν έκρυθμη. Ο Καρίμ κινδύνευε άμεσα γιατί είχε λάβει ένα γράμμα θανάτου και οι Ταλιμπάν είχαν ήδη σκοτώσει έναν άλλον κωμικό ηθοποιό. Αποφασίσαμε πως έπρεπε να τον σώσουμε και κάναμε ό,τι μπορούσαμε για να γίνει δυνατή η διάσωσή του. Για εμάς ήταν πολύ σημαντικό να τον σώσουμε. Ηταν ένας αγώνας δύσκολος, κατ’ αρχάς να πείσουμε το υπουργείο Εξωτερικών να συμπεριλάβει τον Καρίμ, έναν καλλιτέχνη, στη λίστα διάσωσης, αλλά και να έχει αίσιο τέλος η επιχείρηση. Η αγωνία μας κράτησε 75 μέρες και μετά αλλεπάλληλες αποτυχημένες προσπάθειες ο Καρίμ έφτασε στην Ελλάδα. Αποφασίσαμε να κρατήσουμε τις συνομιλίες μας με τα φωνητικά μηνύματα όπως και να μαγνητοσκοπούμε τα ΖΟΥΜ που κάναμε μαζί του και με τους άλλους Αφγανούς. Ενα ντοκιμαντέρ καταγράφει την πραγματικότητα και για εμάς ήταν βασικές εκείνες οι στιγμές να καταγραφούν με ό,τι μέσο είχαμε».
Αν οι εξελίξεις ήταν τραγικές για τον Καρίμ (που όπως βλέπουμε θα μπορούσαν να είναι), εσείς θα ολοκληρώνατε ούτως ή άλλως την ταινία;
«Φυσικά και δεν θα μπορούσαμε να έχουμε αυτή την ταινία αν οι εξελίξεις ήταν τραγικές. Είχαμε συνδεθεί τόσο πολύ όχι μόνο με τον Καρίμ αλλά και με τους άλλους συνοδοιπόρους του που δεν θέλω ούτε να το σκέφτομαι τι θα σήμαινε για εμάς αν αποτύχαινε η προσπάθεια και είχαμε τραγικά αποτελέσματα. Τότε μπορεί πράγματι να έκανα τα πάντα να πάω στο Αφγανιστάν και να καταγράψω την απίθανη εμμονή των φονταμενταλιστών, όπως είναι οι Ταλιμπάν, εναντίον της Τέχνης και του γέλιου. Ο Καρίμ κατά τη διάρκεια της διάσωσής του βρέθηκε σε μεγάλο κίνδυνο όταν τον έπιασαν οι Ταλιμπάν. Ηταν απλώς θέμα τύχης που δεν τον σκότωσαν. Είναι ευτύχημα το ότι σώθηκε και μπορούμε να μεταφέρουμε την ιστορία του».
Σε τι σας άλλαξε, αν σας άλλαξε σε κάτι, η δημιουργία αυτής της ταινίας;
«Εχω γίνει πιο θυμωμένη, πιο επαναστάτρια. Και πιο τρομαγμένη στο προς τα πού βαδίζουμε. Δεν μπορώ να φανταστώ στην εποχή μας να λέει κάποιος ότι απαγορεύεται να ακούς μουσική ή ότι δεν μπορείς να γελάς δυνατά ή να κάνεις κωμωδίες. Θα ήθελα πράγματι με αυτή την ταινία κάποιος από αυτούς που πρεσβεύουν αυτές τις ιδέες να δει το γελοίο και το ανώφελο αυτών των περιορισμών. Δεν μπορεί να σταματήσει να υπάρχει η Τέχνη, ούτε το γέλιο. Ονειρεύομαι κι εγώ μαζί με τον Καρίμ ότι με όπλο το γέλιο μπορεί να αλλάξει ο κόσμος».
Το ντοκιμαντέρ «Γελώντας στο Αφγανιστάν» προβάλλεται από τις 21 Σεπτεμβρίου στον κινηματογράφο ΔΑΝΑΟ.
