Το θέατρο στην εκπαίδευση αποτελεί αξία κοινά αποδεκτή για την εκπαιδευτική κοινότητα και είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την εκπαιδευτική διαδικασία, την ψυχοπαιδαγωγική πράξη και τη διδακτική μεθοδολογία. Αντλεί υλικό από τις τεχνικές του θεάτρου και διευρύνει τα όρια του αποκαλούμενου σχολικού θεάτρου που για τους περισσότερους εκπαιδευτικούς ακόμη και σήμερα ταυτίζεται με τη θεατρική παράσταση και εκφράζεται κυρίως στις εκδηλώσεις του σχολείου μέσα από τη μονοσήμαντη μορφή των σκετς.
Παρά το γεγονός ότι η θεατρική αγωγή πάντα κατείχε σημαντική θέση στις συνειδήσεις των εκπαιδευτικών, μόλις την τελευταία περίπου εικοσαετία εντάχθηκε ως αυτοτελές μάθημα με αντίστοιχο διδακτικό υλικό στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση, διδασκόμενο από τους αποφοίτους θεατρολόγους των τμημάτων Θεατρικών Σπουδών. Εξαίρεση αποτέλεσαν όσα σχολεία είχαν την τύχη να συμμετάσχουν στο πιλοτικό πρόγραμμα Μελίνα ή σε θεατρο-παιδαγωγικά προγράμματα του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου.
Ηδη από το 1999 το Πρόγραμμα Σπουδών ορίζει μια συστηματική θεατρική αγωγή από το Νηπιαγωγείο ως το Λύκειο, με απλούστερες ως σύνθετες μορφές θεάτρου, από την αυτο-έκφραση στην καλλιτεχνική δημιουργία.
Η θεατρική αγωγή εκφράζει τη δισυπόστατη φύση του ίδιου του θεάτρου ως σύνθετη τέχνη και μορφοπαιδευτικό αγαθό. Εμπεριέχει την παιδαγωγική αποστολή, την καλλιτεχνική δράση, τη διδακτική μεθοδολογία και το παιγνιώδες περιεχόμενο της έννοιας του θεάτρου σε μια δημιουργική σύζευξη. Κάθε καλλιτεχνική έκφραση προϋποθέτει την παιδαγωγική διάσταση, ενώ η διδακτική μεθοδολογία επιφορτίζεται να αξιοποιεί τον αισθητικό και καλλιτεχνικό χαρακτήρα του θεάτρου.
Υπό το πρίσμα αυτό το θέατρο στην εκπαίδευση, χωρίς να καταργεί τη σχέση του με τις γιορτές και εκδηλώσεις του σχολείου, αναπτύσσει τη δυναμική του σε νέα πεδία όπως:
Ι. Ως αυτόνομο μάθημα με τους δικούς του σκοπούς και στόχους.
II. Ως μέρος της διδακτικής μεθοδολογίας, προκειμένου το εκάστοτε μάθημα να γίνει πιο άμεσο, πιο ζωντανό, πιο εποπτικό και εντέλει πιο βιωματικό, με γνώμονα πως η βιωματική μάθηση αποτελεί και είναι η ισχυρότερη μορφή μάθησης. Αν η οποιαδήποτε διδακτική ενέργεια αποσκοπεί στην πράξη και το βίωμα, με αφορμή ένα κείμενο, μια εικόνα, ένα τραγούδι, έναν ήχο, ένα συμβάν, ενεργοποιείται η διδασκαλία και παρακινείται ο μαθητής να εκφρασθεί πάνω σ’ αυτό, να αυτοσχεδιάσει με κίνηση, φωνή, ήχο, αντικείμενα και συναίσθημα. Παντού παραμονεύουν η έκπληξη, το απρόοπτο, η ανατροπή για να προκληθεί βίωμα, μοναδικό και ανεπανάληπτο. Με τη βιωματική προσέγγιση τίποτε δεν είναι δεδομένο, όλα είναι ανοικτά. Δεν υπάρχει η έννοια του λάθους ή μάλλον αυτό αποτελεί από μόνο του αφορμή για νέα δράση.
ΙΙΙ. Ως μέσο και εργαλείο κοινωνικής ευαισθητοποίησης, προκειμένου να συμβάλλει στην άρση δύσκολων, έκρυθμων και επώδυνων κάποιες φορές καταστάσεων και συμπεριφορών, που ολοένα και περισσότερο εμφανίζονται στα σχολεία μας σήμερα, αφού το θέατρο είναι ουσιαστικά μια κοινωνική μορφή τέχνης. Ο μαθητής έχοντας την ευκαιρία να εκφράσει τις εμπειρίες του μέσα από καταστάσεις, συναισθήματα, ιδέες, επί της ουσίας μιλάει για τον άνθρωπο, τον κόσμο και τοποθετείται κριτικά απέναντι στον εαυτό του και αυθόρμητα αξιολογεί τις εμπειρίες του. To θέατρο ως κατεξοχήν, επικοινωνιακή τέχνη, μέσα σε ένα συμβατικό πλαίσιο ψευδαισθητικό, καλλιεργεί συνειδητά ή μη την ενσυναίσθηση. Κι εδώ έγκειται η έννοια του ρόλου, που σηματοδοτεί την ιδιαίτερη φύση του θεάτρου:
l παίζω σαν να είμαι κάποιος άλλος
l παίζω σαν να είμαι ο εαυτός μου σε μια άλλη κατάσταση.
Με τον τρόπο αυτόν δίνεται η δυνατότητα να αποκαλύπτω τις πτυχές του εαυτού μου και να είμαι πιο αληθινός απ’ ό,τι στη ζωή μου, και μάλιστα εκ του ασφαλούς, αφού δεν είμαι εγώ, αλλά ο ρόλος.
Οι παραπάνω διαστάσεις του θεάτρου στην εκπαίδευση συνέβαλαν και στην ανανέωση των πολιτιστικών εκδηλώσεων και γιορτών της ως προς το περιεχόμενο και τη μορφή τους. Μέχρι και το τέλος περίπου της επτάχρονης δικτατορίας οι εκδηλώσεις τις περισσότερες φορές περιορίζονταν σε μια στείρα και μιμητική απαγγελία μερικών ποιημάτων και στην παρουσίαση ξεπερασμένων εθνικο-πατριωτικών σκετς απόηχων παλαιότερης ακμαίας και δυναμικής παράδοσης που στηρίζονταν στο αξιακό τρίπτυχο «Πατρίς – Θρησκεία – Οικογένεια».
lΤις τελευταίες τουλάχιστον δεκαετίες, η αλλαγή προσανατολισμού στις κυρίαρχες παιδαγωγικές απόψεις και η στροφή του σχολείου προς την αξία της αισθητικής αγωγής συμβάλλουν καθοριστικά στη σταδιακή βελτίωση των πολιτιστικών εκδηλώσεων και διαμορφώνουν μια διαφορετική αντίληψη. Το καθαρά μαθησιακό και γνωσιολογικό περιεχόμενο των σχολικών γιορτών ενισχύεται πια ή αξιώνεται από αισθητική επιδίωξη και καλλιτεχνική στόχευση. Οι φωτισμένοι εκπαιδευτικοί επιλέγουν σημαντικά κείμενα της παγκόσμιας και σύγχρονης Γραμματείας και τα αξιοποιούν συνθετικά στην αυτοσχέδια σκηνή της τάξης ή του σχολείου με αποτέλεσμα η μορφή της ίδιας της σχολικής γιορτής ουσιαστικά να καταργεί τη στατικότητα και ομοιομορφία και να αποφεύγει τον επικαθορισμό του περιεχομένου και τη σχολειοποίηση της εκδήλωσης. Η όποια θεατρική δραστηριότητα από τις απλές μορφές (θεατρικό παιχνίδι, θεατρικό αναλόγιο, θεατρικός αυτοσχεδιασμός, χάπενινγκ, σκετς) μέχρι τις πιο σύνθετες (κλασική και διερευνητική δραματοποίηση, θεατρική παράσταση), μπορεί να μετατραπεί σε δραστικό μέσο προσέγγισης των κειμένων της λογοτεχνίας και μεταγραφής τους στη σκηνή του σχολείου.
Με την ισόρροπη σχέση ανάμεσα στην παιδαγωγική σκοπιμότητα και την καλλιτεχνική δημιουργία ο μαθητής βιώνει τα μηνύματα και το περιεχόμενο των κειμένων και το τι σημαίνουν για αυτόν σήμερα.
Κάποιοι ακόμα πιο προωθημένοι εκπαιδευτικοί προτείνουν σε επίπεδο σχολείου το Πολυ-θέαμα, ως μια μορφή ολιστικής και συνθετικής προσέγγισης των γιορτών. Το Πολυ-θέαμα συνιστά μια εναλλακτική πρόταση αντιμετώπισης του εορτασμού από το σύνολο του δυναμικού της σχολικής κοινότητας που δρα ως μια δύναμη. Υπάρχει ένα κοινό θέμα ως ενοποιητικός άξονας που συνενώνει όλες τις επιμέρους δράσεις, οι οποίες φωτίζουν, πλαισιώνουν και αναδεικνύουν η καθεμία από την πλευρά της το τελικό ζητούμενο. Οι μορφές των εκδηλώσεων ποικίλλουν, ξεκινώντας από απαγγελίες και χάπενινγκ μέχρι προβολή διαφανειών και βιντεοσκοπημένων στιγμιοτύπων, τη δημιουργία εικαστικών εγκαταστάσεων και εκθέσεων φωτογραφίας και ζωγραφικής με έργα των μαθητών ειδικά δημιουργημένων για τον συγκεκριμένο εορτασμό. Ως επιστέγασμα μπορεί να υπάρχει και μια θεατρική παράσταση, η οποία αποτελεί όμως συνισταμένη της συμμετοχής περισσοτέρων διδασκόντων και διδασκομένων, συντελώντας σε ένα παιδαγωγικό και καλλιτεχνικό άνοιγμα του σχολείου προς την κοινωνία.
lΗ ανάγκη για μια νέα πολιτιστική προοπτική μέσα από τις πολιτιστικές δραστηριότητες του σχολείου είναι επιτακτική ως ένα σημείο δημιουργικής συνάντησης της σχολικής κοινότητας στοχεύοντας περισσότερο από μια ημέρα αργίας και ανάπαυλας σε κάτι ξεχωριστό και μη αναμενόμενο, σε μια ημέρα ομαδικής ευαισθητοποίησης.
Ο κ. Τάκης Τζαμαργιάς είναι σκηνοθέτης.
