Το 2022 ήταν για το θέατρο η χρονιά της επιστροφής, της επιστροφής στην κανονικότητα. Μπορεί να μην ξεκίνησε το ίδιο ομαλά όπως τελειώνει, αλλά σίγουρα έκανε τη διαφορά. Μετά τους περιορισμούς που επέβαλαν ο κορωνοϊός και η πανδημία, το θέατρο πήρε ξανά μια βαθιά ανάσα και, όπως φάνηκε μέσα στη σεζόν, είχε λείψει, μας είχε λείψει. Μαζί με το θέατρο επέστρεψε και το κοινό, σιγά-σιγά στην αρχή, με μεγαλύτερη άνεση στη συνέχεια. Οι αίθουσες δεν άργησαν να γεμίσουν – το ίδιο και οι ανοιχτοί χώροι που το περασμένο καλοκαίρι είχαν την τιμητική τους, μια που οι θίασοι περιόδευσαν απ’ τη μια άκρη του τόπου στην άλλη.
Δεν είναι εύκολο να χαρακτηρίσει κανείς τη χρονιά που φτάνει πια στη δύση της. Στο πρώτο της κομμάτι και ως το τέλος της άνοιξης, διέκρινε κανείς ακόμη τα σημάδια μιας ανασφάλειας, μιας φοβίας από τα κατάλοιπα της πανδημίας. Το καλοκαίρι, στη συνέχεια, είχε όλα τα χαρακτηριστικά μιας θεατρικής «βουλιμίας»: θίασοι και παραγωγές, είτε στο Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου είτε στα κατά τόπους μικρότερα, όργωσαν την Ελλάδα, με το αρχαίο δράμα να βρίσκεται στην κορυφή των επιλογών. Οσο για την τρέχουσα θεατρική σεζόν, ξεκίνησε με τους καλύτερους οιωνούς και με γεμάτες αίθουσες.
Οι παραστάσεις του χειμώνα
«Η μηχανή του Τούρινγκ» του Benoit Soles σε σκηνοθεσία Οδυσσέα Παπασπηλιόπουλου με τον Ορφέα Αυγουστίδη σε μια εξαιρετική υποκριτική του στιγμή, «Ο κήπος με τις αλήθειες» του Αντριου Μπόβελ με τον Σταμάτη Φασουλή και τη Μίρκα Παπακωνσταντίνου, «Το πονηρό πνεύμα» του Νόελ Κάουαρντ σε σκηνοθεσία Γιάννη Χουβαρδά με την Αμαλία Μουτούση σε μια ιδιαίτερη ερμηνεία, «Ο Κοτζάμπασης του Καστρόπυργου» του Καραγάτση από τον Δημήτρη Τάρλοου, η «Συμφορά από το πολύ μυαλό» του Γκριμπογέντοφ σε σκηνοθεσία Στάθη Λιβαθινού, το δίπολο στο θέατρο Πόρτα από τον Θωμά Μοσχόπουλο με τα έργα «Πόσο κοστίζει να ζεις» και «Ο γιατρός της τιμής του», η «Φαίδρα» της Τσβετάγεβα από τον Δημήτρη Καραντζά, «Η φάρμα των ζώων» του Οργουελ από τον Αρη Μπινιάρη, η «Γερμανίδα γραμματέας» από τον Γιάννη Μόσχο με τη Ρένη Πιττακή και η «Ημέρα Κυρίου» του Γιάννη Τσίρου σε σκηνοθεσία Μάνου Καρατζογιάννη.
Και ακόμα: «Η τριλογία των αδελφών Λίμαν» από τον Βαγγέλη Θεοδωρόπουλο, «Ο τυχαίος θάνατος ενός αναρχικού» του Ντάριο Φο από τον Γιάννη Κακλέα με τον Πάνο Βλάχο, η μιούζικαλ εκδοχή από τον Στέφανο Κορκολή της «Αυλής των θαυμάτων» του Ιάκωβου Καμπανέλλη για τα 100 χρόνια από τη γέννηση του συγγραφέα, η παράσταση «Σαν άστρο» για τη Μαρίκα Νίνου στο Θέατρο Τέχνης από τη Μαριάννα Κάλμπαρη, «Το Μινόρε» σε σκηνοθεσία Τάκη Τζαμαργιά και, φυσικά, «Το Σώσε» του Μάικλ Φρέιν από τον Κωνσταντίνο Μαρκουλάκη και μια γερή παρέα ηθοποιών, «Οι παίχτες» του Γκόγκολ από τον Γιώργο Κουτλή με τον Γιάννη Νιάρρο, τον Βασίλη Μαγουλιώτη, τον Αλέξανδρο Χρυσανθακόπουλο κ.ά., είναι ορισμένες από τις παραστάσεις που ξεχώρισαν.
Αλλος για την Επίδαυρο;
Με την εμπνευσμένη και πρωτότυπη παράσταση του Γιάννη Χουβαρδά «Η άλλη πλευρά της καταιγίδας» και τη μετάκληση της Comedie Francaise με τον «Ταρτούφο» του Μολιέρου του Ιβο βαν Χόβε, το Φεστιβάλ Αθηνών έκανε μια εντυπωσιακή έναρξη. Παράλληλα στην Πειραιώς 260 φιλοξένησε, όπως το συνηθίζει, έλληνες και ξένους σκηνοθέτες με παραγωγές που έφεραν στη σκηνή είτε τα αιτήματα του καιρού μας είτε τα μεγάλα θέματα που πάντα και για πάντα μάς απασχολούν.
Ωστόσο το καλοκαίρι του 2022 ανήκει στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου. Οχι μόνο για τις προτάσεις που έκανε μέσα από τις παραγωγές που φιλοξένησε αλλά, κυρίως, για τις συζητήσεις που προκάλεσε. Συζητήσεις που αφορούν το κείμενο και τη μετάφραση, τη σκηνοθεσία και τον τρόπο αντιμετώπισης του αρχαίου δράματος, καθώς και τις προθέσεις και τις πρωτοβουλίες των σκηνοθετών, των παραγωγών και των θιάσων. Καιρός ήταν…
Πριν απ’ αυτό όμως πρέπει να σταθούμε στις δύο συμπαραγωγές με σκηνοθέτες και θέατρα του εξωτερικού που έδωσαν στην Επίδαυρο την παγκόσμια πρεμιέρα τους: «Αλκηστις» του Ευριπίδη από τον Γιόχαν Σίμονς με τη Schauspielhaus Bochum και «Αγαμέμνων» του Αισχύλου σε σκηνοθεσία Ούλριχ Ράσε με το Residenztheater – μια παράσταση που άφησε ουσιαστικό αποτύπωμα στη μνήμη μας.
Σε ό,τι αφορά το υπόλοιπο πρόγραμμα: «Δικαιώθηκε» η ευριπίδεια «Ελένη» σε σκηνοθεσία Βασίλη Παπαβασιλείου από το ΚΘΒΕ, με την Εμιλυ Κολιανδρή και τον Θέμη Πάνου, που δεν είχε καταφέρει (λόγω πυρκαγιάς) να παιχθεί το καλοκαίρι του ’21 στο θέατρο του Πολυκλείτου.
Οι «Πέρσες» του Αισχύλου στη σκηνοθετική πρόταση του Δημήτρη Καραντζά μαζί με τον «Αίαντα» του Σοφοκλή από τον Αργύρη Ξάφη έγιναν αφορμή για να ανοίξει η συζήτηση γύρω από το θέμα της διαχείρισης των κειμένων του αρχαίου δράματος. Ευτυχώς οι απόψεις είναι πολλές και διαφορετικές, άρα το έδαφος γόνιμο…
Η «Αντιγόνη» του Σοφοκλή σε σκηνοθεσία Τσέζαρις Γκραουζίνις με τους Βασίλη Μπισμπίκη, Ελλη Τρίγγου, Δανάη Μιχαλάκη κ.ά., η sold out παραγωγή του καλοκαιριού, επανέφερε και ενδυνάμωσε την κουβέντα γύρω για τους «τηλεοπτικούς θιάσους». Η κριτική που ασκήθηκε δεν αφορούσε άλλωστε μόνο την «Αντιγόνη», αλλά και άλλες παραστάσεις που μπορεί να μην κατέβηκαν στην Επίδαυρο, βασίστηκαν όμως σε ηθοποιούς επιτυχημένων τηλεοπτικών σειρών – μεταξύ άλλων «Ηλέκτρα», «Φιλοκτήτης», «Ματωμένος γάμος».
Από μόνη της μια τέτοια κριτική στάση δεν σημαίνει κάτι, αντιθέτως βάζει παρωπίδες στο θέατρο και το υποχρεώνει να υπακούει σε κλισέ – και δεν το έχει ανάγκη. Το αποτέλεσμα είναι που μετράει, κι από εκεί ξεκινάει η αντιπαράθεση.
Η μεγάλη επιστροφή
Το φθινόπωρο μπήκε με μεγάλη φόρα, με τις θεατρικές αίθουσες να γεμίζουν και το κοινό να αποδεικνύει ότι – τελικά – το θέατρο του είχε λείψει, και πολύ μάλιστα. Μαζί ήρθε κι ένα νέο κύμα ηθοποιών, γνωστών και δοκιμασμένων, που ανέλαβε την ευθύνη να σύρει το κάρο. Αν κάτι λοιπόν χαρακτηρίζει την τρέχουσα θεατρική σεζόν, είναι αυτή η αλλαγή σκυτάλης. Και μπορεί να είναι ακόμη νωρίς για συμπεράσματα, αλλά το τοπίο είναι αισιόδοξο, με δείγματα καλών παραστάσεων και αξιόλογων ερμηνειών.
Απώλειες
Δύσκολο να αποτυπώσει κανείς το κενό που αφήνουν οι απώλειες στον χώρο του θεάτρου, αλλά το σίγουρο είναι ότι και το 2022 ο χάρτης πρόσθεσε κάποια ονόματα ακόμα στη λίστα με αυτούς που έφυγαν: η ηθοποιός Σοφία Μιχοπούλου από την ομάδα Αττις του Θεόδωρου Τερζόπουλου, ο 31χρονος Πάνος Νάτσης, ο Κωνσταντίνος Τζούμας, η Ντίνα Κώνστα, η Ειρήνη Παπά, ο Κώστας Καζάκος, η Μάρθα Καραγιάννη, η Μίνα Αδαμάκη…
Δύο υποθέσεις – δύο δίκες
Η δίκη του Δημήτρη Λιγνάδη, που ξεκίνησε τον περασμένο Φεβρουάριο, ολοκληρώθηκε, πρωτοδίκως, το καλοκαίρι, με την αποφυλάκισή του: στις 13 Ιουλίου το Μεικτό Ορκωτό Δικαστήριο της Αθήνας τον έκρινε ένοχο κατά πλειοψηφία για δύο από τις τέσσερις υποθέσεις βιασμών και αθώο λόγω αμφιβολιών για τους άλλους δύο.
Τον Μάρτιο του 2022 άρχισε η δίκη του Πέτρου Φιλιππίδη που κατηγορείται για έναν βιασμό και δύο απόπειρες. Η απόφαση αναμένεται.
Τα νέα πρόσωπα στις θέσεις
Αν και εξελέγη το φθινόπωρο του ’21 στη θέση του καλλιτεχνικού διευθυντή του Εθνικού Θεάτρου, ο Γιάννης Μόσχος ανέλαβε καθήκοντα μαζί με την έλευση του 2022: τόσο οι επιλογές των παραστάσεων της Επιδαύρου όσο και το πρόγραμμα της σεζόν που ξεκίνησε τον περασμένο Οκτώβριο φέρουν την υπογραφή του. Και μαζί μια σειρά από πρωτοβουλίες, όπως η επαναλειτουργία της Πειραματικής Σκηνής Νέων Δημιουργών και η διοργάνωση συζητήσεων με φλέγοντα κοινωνικά θέματα στο επίκεντρο (#MeToo, ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα).
Νέα ηγεσία και στο Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος, με τον ηθοποιό και σκηνοθέτη Αστέριο Πελτέκη να αναλαμβάνει, τον περασμένο Μάρτιο, τη θέση του καλλιτεχνικού διευθυντή, με τριετή θητεία. Η επιλογή ήρθε ως αποτέλεσμα της ανοιχτής πρόσκλησης από το υπουργείο Πολιτισμού. Το πρόγραμμα του νέου επικεφαλής ξεκίνησε την τρέχουσα θεατρική σεζόν.
Με καθυστέρηση, μια που η σύμβαση της Κατερίνας Ευαγγελάτου είχε λήξει από τις 31 Αυγούστου, η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη ανανέωσε (στις 28/9) τη θητεία της στη θέση της καλλιτεχνικής διευθύντριας του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου. Στην πρώτη τριετία κλήθηκε, όπως αποδείχθηκε εκ των υστέρων, να κάνει διαχείριση κρίσεων για να αντιμετωπίσει τον κορωνοϊό και τις επιπτώσεις της πανδημίας και μαζί τη μεγάλη ανατροπή στην υλοποίηση των σχεδίων της. Μια δεύτερη τριετία τής επιτρέπει να ξεδιπλώσει το όραμά της. Εξ ου και το υπουργείο Πολιτισμού δεν προχώρησε σε ανοιχτή πρόσκληση για την πλήρωση της θέσης, όπως συνέβη με το Εθνικό και το ΚΘΒΕ. Ισως όμως και να μην ήθελε…
Τα δύο άκρα
Γιώργος Κουτλής Νέος, δυναμικός, ίσως και λίγο ανυπόμονος, μπήκε με φόρα στο θέατρο και συνεχίζει με υψηλές ταχύτητες. Αφησε πίσω του τη Νομική και σπούδασε θέατρο στη Ρωσία, στο Ινστιτούτο Θεατρικής Τέχνης της Μόσχας. Για τον 32χρονο σκηνοθέτη, που έδωσε ηχηρό παρών με τους «Παίχτες» του Γκόγκολ (συνεχίζεται με αμείωτη επιτυχία στο Κιβωτός), αυτό δεν ήταν παρά μόνο η αρχή. Η τρέχουσα σεζόν τον βρίσκει επικεφαλής (για τον πρώτο χρόνο της τριετίας) στην Πειραματική Νέων Δημιουργών του Εθνικού Θεάτρου, ενώ σκηνοθετεί τον «Ανθρωπο του Παντόλσκ» (Εθνικό), την «Ιστορία ενός γελοίου» (Πορεία) και ετοιμάζεται για τη «Στρέλλα» στη Λυρική (το ’23).
Γιάννης Βογιαζής Δεν μπορεί παρά να λειτουργεί ως παράδειγμα, όχι μόνο για το θέατρο αλλά και για την ίδια τη ζωή. Εκλεισε τα 95 του χρόνια πάνω στη σκηνή, παίζοντας στην «Αλλη πλευρά της καταιγίδας» του Γιάννη Χουβαρδά, τον περασμένο Ιούνιο. Κι έδωσε, για άλλη μια φορά, ένα μάθημα δύναμης και αφοσίωσης στην τέχνη που επέλεξε να υπηρετεί εδώ και επτά δεκαετίες. Ο Γιάννης Βογιατζής σηματοδοτεί τη διάρκεια σε έναν χώρο που τον συχνά-πυκνά χαρακτηρίζεται από πυροτεχνήματα. Μετά μια πρώτη κινηματογραφική και θεατρική καριέρα, όπου αναδείχθηκε ο κωμικός, ξεκίνησε μια δεύτερη, με έργα κυρίως του κλασικού ρεπερτορίου πάνω στο σανίδι. Υπόκλιση…
