Το πλοίο «Ματαρόα» απέπλευσε από την Ελλάδα τα ξημερώματα της 22ας Δεκεμβρίου του 1945. Στην πιο δύσκολη περίοδο της νεοελληνικής ιστορίας, τις παραμονές του Εμφυλίου, μέσα σε ένα ζοφερό σκηνικό διώξεων και φόβου, ο φιλέλληνας Οκτάβιος Μερλιέ, διευθυντής του Γαλλικού Ινστιτούτου, σε συνεργασία με τον υποδιευθυντή Ροζέ Μιλιέξ, διαβλέποντας τις δυσοίωνες πολιτικές εξελίξεις φυγάδευσε 125 έλληνες καλλιτέχνες και επιστήμονες στο Παρίσι μέσω του θεσμού των υποτροφιών του γαλλικού κράτους.
Το βρετανικό «Ματαρόα», που κατά μία εκδοχή σημαίνει, στα πολυνησιακά, «γυναίκα με μεγάλα μάτια», ενώ κατά άλλες υποδηλώνει τη διορατικότητα, την ανησυχία, την ελπίδα, το να είσαι ζωντανός, τους φυγάδευσε για να τους γλιτώσει από τη «λευκή τρομοκρατία» που ξεκίνησε μετά τα Δεκεμβριανά.
Μεταξύ τους οι Κορνήλιος Καστοριάδης, Κώστας Παπαϊωάννου, Κώστας Αξελός, Νίκος Σβορώνος, Αριστομένης Προβελέγγιος, Αθανάσιος Γάττος, Μάνος Ζαχαρίας, Δημήτρης Χωραφάς, Ελλη Αλεξίου, οι γιατροί Ανδρέας Γληνός και Ευάγγελος Μπρίκας, οι φιλόλογοι Εμμανουήλ Κριαράς και Σταμάτιος Καρατζάς.
H Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, σε συμπαραγωγή με το Εθνικό Θέατρο, παρουσιάζει την παράσταση μουσικού θεάτρου «Ματαρόα στον ορίζοντα», σε σύλληψη και σκηνοθεσία Θοδωρή Αμπαζή και μουσική Νίκου Κυπουργού και Θοδωρή Αμπαζή. Η αληθινή ιστορία του πλοίου «Ματαρόα» ανεβαίνει σε πρώτη παρουσίαση στην Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ στο ΚΠΙΣΝ από τις 14 Δεκεμβρίου 2024 και για 21 παραστάσεις έως και τις 12 Ιανουαρίου 2025.
Με πρώτη ύλη το πρωτότυπο κείμενο της Ελσας Ανδριανού, ένα υβρίδιο πολιτικού και ποιητικού θεάτρου που ακροβατεί δεξιοτεχνικά ανάμεσα στο έμμετρο κείμενο και στην πρόζα αποδίδοντας την πρόσφατη νεοελληνική εμπειρία ως πικρά κωμική Βαβέλ από αλληλοσυγκρουόμενες φωνές με φόντο την προβλήτα ενός λιμανιού μια ομάδα νέων ανθρώπων ετοιμάζεται για τη «μεγάλη έξοδο».
Ο συνθέτης Νίκος Κυπουργός σημειώνει στο «Βήμα» ότι «πρόκειται για παράσταση με χαρακτήρα έντονα μουσικό, καθώς οι ηθοποιοί καλούνται διαρκώς να τραγουδούν, να συντονίζονται και να συγχρονίζονται φωνητικά και κινησιολογικά πάνω σε ένα κείμενο-παρτιτούρα, κρατώντας συγχρόνως ο καθένας και τον ιδιαίτερο χαρακτήρα του ρόλου του».
Επισημαίνει επίσης ότι η παράσταση δεν ακολουθεί τα γεγονότα με ρεαλιστικό τρόπο. «Το τότε και το σήμερα συνδιαλέγονται μέσα από το πολυδιάστατο κείμενο της Ελσας Ανδριανού με έναν τρόπο ποιητικό και ανοιχτό σε διαφορετικές αναγνώσεις. Σίγουρα η γνώση του παρελθόντος φωτίζει το παρόν, αλλά νομίζω ότι το θέατρο, και οι τέχνες γενικότερα, δεν έχουν ως ρόλο την πιστή αποτύπωση της πραγματικότητας – ποια είναι άλλωστε η πραγματικότητα; Μπορούν όμως να μας βοηθήσουν στην καλύτερη κατανόησή της».
Οι μετανάστες, οι φυγάδες δεν έχουν σταματήσει ποτέ. Ο κόσμος είναι πάντα σε διαρκή κίνηση και όλοι αναζητούν / αναζητούμε τη Γη της Επαγγελίας, αλλά όπως σημειώνει ο συνθέτης «ούτε η Ευρώπη ούτε η Αμερική είναι πια η Γη της Επαγγελίας που ήταν κάποτε. Το θέμα όμως συνεχίζει να μας αφορά, ιδιαίτερα τις νέες γενιές, και όχι μόνο στην Ελλάδα. Σε τόσες περιοχές του πλανήτη οι άνθρωποι ασφυκτιούν μέσα σε πολέμους και καθεστώτα αυταρχικά και αναζητούν τρόπους διαφυγής. Αλλά «εάν κάποιος πολύ το θέλει», υπάρχει πάντα ένα «Ματαρόα», όσο κι αν καθυστερεί να έρθει, όπως τότε, όσο κι αν το εισιτήριο είναι δυσεύρετο, όσο κι αν είναι μεγαλύτερος σήμερα ο κίνδυνος να πνιγείς περνώντας απέναντι».
«Σημείο καμπής»
Ο Θοδωρής Αμπαζής που σκηνοθετεί την παράσταση (υπογράφει και τη μουσική με τον Κυπουργό) θεωρεί «ότι το ταξίδι του «Ματαρόα», αν και όχι τόσο διαδεδομένο, αποτελεί ένα σημείο καμπής της νεότερης ιστορίας της Ελλάδας. Με αυτό ταξίδεψε η πνευματική ελίτ της μεταπολεμικής Ελλάδας, άνθρωποι που αργότερα επηρέασαν όχι μόνο την ελληνική αλλά και την ευρωπαϊκή σκέψη και που αν είχαν παραμείνει τότε στη χώρα, το πιθανότερο είναι ότι θα κατέληγαν θύματα της «λευκής τρομοκρατίας» και του Εμφυλίου. Είναι ένα έργο που συγκοινωνεί υπογείως με τα ιστορικά γεγονότα».
Οσον αφορά τη σκηνοθεσία, υπενθυμίζει «ότι, όπως και στις περισσότερες παραστάσεις μου, δημιουργείται παράλληλα με τη μουσική δομή. Η συνολική σκηνική σύνθεση αποτελείται από 15 μουσικοθεατρικές εικόνες. Κάθε εικόνα έχει τη δική της δομή και το ανάλογο μουσικό υλικό. Είναι αδύνατον να διαχωρίσει κανείς τον λόγο η την κινησιολογία της παράστασης από τη μουσική, αφού το ένα στοιχείο έρχεται να συμπληρώσει το άλλο. Κάθε λέξη, ήχος, χειρονομία, νότα αποτελεί μέρος μιας πολυεπίπεδης σύνθεσης η οποία υπηρετεί την πλοκή της ιστορίας. Οι δώδεκα ερμηνευτές και οι τέσσερις μουσικοί καλούνται να ερμηνεύσουν μια πολυεπίπεδη και απαιτητική παρτιτούρα, όπου η ακρίβεια παίζει καθοριστικό ρόλο».
«Ο άνθρωπος πρέπει να κοιτάζει μπροστά. Να έχει λόγο να ονειρεύεται. Αν λείψει η προσδοκία, η ζωή γίνεται ανυπόφορη. Οσον αφορά τους κατατρεγμένους αυτού του κόσμου, αυτοί δεν αναζητούν τη Γη της Επαγγελίας αλλά έναν τόπο που θα μπορούν να επιβιώσουν, να προστατευτούν από τη λαίλαπα του πολέμου και τα δεινά που επιφέρει η δυσανάλογη κατανομή των φυσικών πόρων» αναφέρει ο Θοδωρής Αμπαζής για την ουσία του έργου, ενώ όσον αφορά το «μήνυμα» της παράστασης στέκεται στο εξής: «Κάθε παράσταση έχει κατά τη γνώμη μου ως στόχο να «μετακινήσει» τον θεατή. Αυτή η «μετακίνηση» είναι πάντοτε ευεργετική για τον άνθρωπο, είτε έχει ως αποτέλεσμα την επιστροφή του στην ίδια θέση είτε μεταφέρει τη σκέψη του κάπου αλλού. Και στις δύο περιπτώσεις θα πάρει μια απόφαση, θα τολμήσει να επιλέξει».
INFO: «“Ματαρόα’’ στον ορίζοντα», Εναλλακτική Σκηνή Εθνικής Λυρικής Σκηνής, ΚΠΙΣΝ.
Σκηνοθεσία: Θοδωρής Αμπαζής, μουσική: Νίκος Κυπουργός και Θοδωρής Αμπαζής, σκηνικά-κοστούμια: Κέννυ Μακ Λέλλαν, κίνηση: Σταυρούλα Σιάμου, σχεδιασμός φωτισμών: Νίκος Βλασόπουλος. Συνεργάτιδα σκηνοθέτρια: Ελεάνα Τσίχλη, ιστορική έρευνα-δραματουργική επεξεργασία: Ελίτα Κουνάδη. Τους ρόλους ερμηνεύουν οι: Δημήτρης Ξανθόπουλος, Μανώλης Μαυροματάκης, Αγγελική Στελλάτου, Γιάννης Εγγλέζος, Ηλέκτρα Καρτάνου, Ελίτα Κουνάδη, Μάριος Κρητικόπουλος, Λένα Μποζάκη, Βασίλης Παπαδόπουλος, Στέφανος Πίττας, Περικλής Σιούντας, Αντιγόνη Φρυδά. Συμμετέχουν οι μουσικοί: Μαρίνος Γαλατσινός (κλαρινέτο, σαξόφωνο), Θάνος Πολυμενέας-Λιοντήρης (κοντραμπάσο), Θοδωρής Βαζάκας (κρουστά), Χαρούλα Τσαλπαρά (πιάνο). Παραστάσεις: 14, 15, 18, 19, 20, 21, 22, 26, 27, 28, 29 Δεκεμβρίου 2024, 2, 3, 4, 5, 7, 8, 9, 10, 11, 12 Ιανουαρίου 2025. Ωρα έναρξης: 20.30 (Κυριακή: 19.30)
