ARTWORKS, όπως λέμε θέτω τα θεμέλια για τη δημιουργία ενός δυναμικού δικτύου μεταξύ ανθρώπων που δραστηριοποιούνται στις εικαστικές τέχνες, την κινούμενη εικόνα, τον χορό και την επιμέλεια εικαστικών εκθέσεων. Ο οργανισμός, που δημιουργήθηκε το 2017 από τις Δήμητρα Νικολού και Μαρίλη Κωνσταντινοπούλου με πρωτοβουλία και ιδρυτική δωρεά από το Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ) για να ενισχύσει δημιουργούς (με χρηματικά βραβεία, με σεμινάρια, συναντήσεις με φορείς και συνεργασίες με προγράμματα φιλοξενίας), εξέδωσε πρόσφατα πέντε τεύχη με τα πεπραγμένα του (2018-2023). Εκτός από το πρώτο τεύχος που αποτυπώνει τον πιλοτικό κύκλο του Προγράμματος Υποστήριξης Καλλιτεχνών Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ) του 2018, στο οποίο η επιμέλεια έγινε εσωτερικά ως ARTWORKS, τα επόμενα τεύχη ανέλαβαν SNF ARTWORKS Curatorial Fellows από τον κάθε κύκλο, ώστε να διασταυρωθούν, να (ξανα)συναντηθούν και να συνεργαστούν με τους καλλιτέχνες και συναδέλφους τους, και να γίνει αυτή η συνθήκη πιθανώς και ευκαιρία περαιτέρω συμπράξεων μεταξύ τους.
Άλλωστε, όπως θα πουν στο «Βήμα» οι Δήμητρα Νικολού και Μαρίλη Κωνσταντινοπούλου: «Θέλουμε να πιστεύουμε, σε μια χώρα όπου οι ευκαιρίες εργασίας για τους επιμελητές είναι λιγοστές, μέσα από την ανάθεση της επιμέλειας των τευχών σε εκείνους, δημιουργήσαμε τον χώρο ώστε να αποκτήσουν επιπλέον εμπειρία από τις εκδόσεις, ορίζοντας οι ίδιοι ελεύθερα κάθε φορά τους συνεργάτες τους και λαμβάνοντας τις τελικές αποφάσεις για τον σχεδιασμό και το περιεχόμενο της έκδοσης. Το αποτέλεσμα χαρακτηρίζεται από πολυφωνία και πολυχρωμία, κάτι που ταιριάζει με την αποστολή μας και τη στόχευση του οργανισμού μας».
Γιατί θελήσατε να εκδώσετε αυτό το πεντάτομο έργο; Είναι ένα statement για την αντοχή των εντύπων απέναντι στον ψηφιακό κόσμο;
Ίσως να είναι μια «ρομαντική» αντίσταση στον κόσμο των ψηφιακών μέσων, θέλαμε όμως κατά βάση να τονίσουμε τη σημασία της υλικότητας μιας καλλιτεχνικής έκδοσης, χωρίς φυσικά να αναιρούμε και σε πόσες εκφάνσεις της ζωής μάς έχει διευκολύνει ο ψηφιακός κόσμος. Η έκδοση, που για τη δημιουργία της συμμετείχαν Fellows επιμελητές του Προγράμματος, διαφορετικά σχεδιαστικά γραφεία, καθώς και πολλοί ερευνητές, καλλιτέχνες, επιμελητές, συγγραφείς, παρουσιάζει στο σύνολό τους τους καλλιτέχνες και επιμελητές που βραβεύτηκαν και συμμετείχαν στο Πρόγραμμα, περιλαμβάνει φωτογραφίες από αντιπροσωπευτικά τους έργα καθώς και κείμενα που εξετάζουν κριτικά ζητήματα που απασχολούν τη σύγχρονη καλλιτεχνική σκηνή, σε μια προσπάθεια ενίσχυσης της παραγωγής λόγου για τον πολιτισμό, που δυστυχώς συχνά δεν βρίσκει χώρο να αναπτυχθεί. Ελπίζουμε πως εκτός από ιστορικό τεκμήριο – ίχνος όσων συνέβησαν –, θα χρησιμεύσει ως εργαλείο για έρευνα και αναστοχασμό, τόσο εγχώρια όσο και στο εξωτερικό, εξ ου και η διγλωσσία σε όλα τα τεύχη (ελληνικά και αγγλικά).
Ποια πιστεύετε ότι είναι η μεγαλύτερη συνεισφορά της ARTWORKS στο ελληνικό καλλιτεχνικό τοπίο;
Η οικονομική υποστήριξη μεγάλης κλίμακας μέσα από την πρωτοβουλία και την ιδρυτική δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ) είναι αδιαμφισβήτητη – στο σύνολό τους 390 Fellows μέχρι σήμερα. Παράλληλα, η απόφασή μας να στηρίξουμε φυσικά πρόσωπα χωρίς να υπάρχει υποχρέωση παραγωγής έργου στηρίχθηκε στην πεποίθησή μας ότι οι δημιουργικοί άνθρωποι χρειάζονται χώρο, χρόνο και ελευθερία για να αφουγκραστούν, να σκεφτούν και να δημιουργήσουν. Όλα αυτά μέσα σε ένα πλαίσιο δράσεων στις οποίες καλλιεργήθηκε κλίμα δημιουργικής ζύμωσης διαφορετικών πεδίων – εικαστικές τέχνες, κινούμενη εικόνα, χορός, επιμέλεια εικαστικών εκθέσεων –, κάτι που πιθανολογούμε πως σε βάθος χρόνου θα έχει πολλαπλασιαστικά οφέλη για τους Fellows: αίσθημα του ανήκειν, αλληλοϋποστήριξη, αλληλοβοήθεια, ανταλλαγή γνώσεων, συμπράξεις.
Έχει διαμορφωθεί μια καλλιτεχνική κοινότητα που επικοινωνεί ουσιαστικά ώστε να κατευθύνει δημιουργικά και παραγωγικά τις ανησυχίες και τους προβληματισμούς της;
Πράγματι, έχει δημιουργηθεί ένα δίκτυο το οποίο απαρτίζεται από τους Fellows και τους συνεργάτες της ARTWORKS, οι οποίοι, λόγω της μεγάλης κλίμακας δράσης μας μέχρι τώρα είναι πολλοί. Ωστόσο, δεν θα πρέπει να ξεχνάμε όσα άτομα δεν έχουν συμμετάσχει στο Πρόγραμμά μας ενώ αποτελούν επίσης μέλη της ευρύτερης κοινότητας της τέχνης. Οι δράσεις που διοργανώσαμε, για παράδειγμα, οι επισκέψεις στα εργαστήρια καλλιτεχνών ή/και σε χώρους τέχνης, οι παρουσιάσεις του έργου τους, οι ομιλίες από έμπειρους επαγγελματίες, τα εργαστήρια, πέρα από τον διάλογο και το μοίρασμα, εξελίχθηκαν αρκετές φορές σε συνεργασίες. Αυτό συνέβη οργανικά και ξεπέρασε τις προσδοκίες μας.
Μέσα από αυτή την έντονη εμπειρία των τελευταίων έξι χρόνων έχετε εντοπίσει φαντάζομαι και τις παθογένειες της πολιτιστικής σκηνής στην Ελλάδα. Ποια είναι η πιο χαρακτηριστική;
«Τόσο από την τριβή μας με το αντικείμενο όσο και από τη συναναστροφή με τους Fellows και συνεργάτες μας, το βασικότερο πρόβλημα είναι σταθερά η έλλειψη πόρων, που έλκει την καταγωγή της από το γεγονός ότι η σύγχρονη τέχνη μάλλον δεν βρίσκεται ψηλά στις προτεραιότητες για στήριξη. Αυτό, εύλογα, έχει ως επακόλουθο μια αποσπασματικότητα όσον αφορά τις πρωτοβουλίες που υποστηρίζουν την ευρύτερη καλλιτεχνική κοινότητα, που με τη σειρά της δυσχεραίνει μια πιο «συστημική» αλλαγή.
Υπάρχει κάτι που θεωρείτε ότι δεν έχετε προλάβει να κάνετε ή να αναπτύξετε;
Θέλουμε να συνεργαστούμε εντατικότερα με περισσότερα άτομα και φορείς και να προσπαθήσουμε μαζί με τους δυνάμει συνεργάτες μας να πετύχουμε μεγαλύτερη επιδραστικότητα και πολλαπλασιαστικά οφέλη. Επίσης, στοχεύουμε σταδιακά να υλοποιήσουμε ένα πρόγραμμα το οποίο θα είναι πιο ανοιχτό και προσβάσιμο στο διευρυμένο κοινό, αυτό που βρίσκεται πέρα από τους επαγγελματίες του χώρου του πολιτισμού και τους φιλοτέχνους.
Ποια είναι η επόμενη μέρα;
Η επόμενη μέρα έρχεται ως φυσική συνέχεια όσων συνέβησαν τα προηγούμενα χρόνια. Αυτόν τον καιρό αξιολογούμε τον αντίκτυπο των δράσεών μας αξιοποιώντας διάφορα εργαλεία, όπως ερωτηματολόγια, συνεντεύξεις, ομάδες εργασίας, καθώς και ένα συμμετοχικό διήμερο εργαστήριο που διοργανώσαμε στη Βαμβακού Λακωνίας για να αφουγκραστούμε τις ανάγκες που υπάρχουν αυτή τη στιγμή. Έχοντας εδραιώσει την ταυτότητα του οργανισμού, επιδιώκουμε να συνεχίσουμε να προσφέρουμε στήριξη – στο μέτρο που μπορούμε – και να συνεχίσουμε να συμβάλλουμε στην ανάπτυξη και άνθηση της καλλιτεχνικής δραστηριότητας. Η αλήθεια είναι πως συχνά λέμε, με μια κάποια ονειροπόληση, πως ο στόχος θα έχει επιτευχθεί όταν δεν θα χρειάζεται πια να υπάρχει η ARTWORKS. Μέχρι τότε, οφείλουμε να συνεχίσουμε να στεκόμαστε στο πλευρό των καλλιτεχνών και επιμελητών και ευελπιστούμε πως θα μπορέσουμε από κοινού να επιφέρουμε θετικές αλλαγές στο πεδίο.
