H επέτειος των 100 ετών από τη γέννηση της Μαρίας Κάλλας επιβεβαίωσε οριστικά την παντοκρατορία και τη χωρίς προηγούμενο επιρροή της la divina στον κόσμο της όπερας ακόμα και 46 χρόνια μετά τον θάνατό της. Παράλληλα, όμως, πολλές αμφιλεγόμενες τιμητικές δράσεις που πραγματοποιήθηκαν σε παγκόσμιο επίπεδο, επιβεβαίωσαν επίσης το μέγεθος της εκμετάλλευσης του ονόματος και της καλλιτεχνικής της ιδιοφυΐας.

Η κορυφαία υψίφωνος του 20ού αιώνα, η οποία έλαβε τα καλλιτεχνικά της εφόδια στην Αθήνα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, εξακολουθεί να κατέχει τον τίτλο της σπουδαιότερης και επιδραστικότερης μορφής της λυρικής τέχνης και στον 21ο αιώνα. Ενδεικτικός είναι ο τίτλος που έδωσαν οι «New York Times» στο άρθρο τους για τα 100χρονα της Κάλλας, στις 29 Νοεμβρίου 2023: «Η Μαρία Κάλλας εξακολουθεί να είναι η απόλυτη ντίβα της όπερας».

Πώς εξηγείται αυτό το σπάνιο φαινόμενο; Πώς κατάφερε η Κάλλας να αποτελέσει το απόλυτο όριο, με αποτέλεσμα ο κόσμος της όπερας να χωρίζεται σε προ Κάλλας και μετά Κάλλας εποχή; Είναι τυχαίο που οι πωλήσεις των ηχογραφήσεων που μας άφησε ως καλλιτεχνική παρακαταθήκη, αυξάνονται χρόνο με τον χρόνο; Πώς καταφέρνει να κάνει τους μουσικόφιλους διαφορετικών γενιών να συναντιούνται και να συνομιλούν ισότιμα, όταν ακούν τη φωνή της και μελετούν τα επιτεύγματά της; Πώς επηρέασε την ερμηνεία σχεδόν όλων των λυρικών πρωταγωνιστών των πέντε τελευταίων δεκαετιών, αλλά και το ρεπερτόριο των λυρικών θεάτρων, με τα ξεχασμένα έργα που έφερε στην επιφάνεια;

«Η επέλαση του διαδικτύου αντί να παραμερίσει τον μύθο της, χάρισε στην Κάλλας μια δεύτερη, ακόμα πιο μεγάλης κλίμακας «καριέρα»…»

Την ίδια στιγμή αναρωτιέται κανείς πώς η επέλαση του διαδικτύου αντί να παραμερίσει τον μύθο της, χάρισε στην Κάλλας μια δεύτερη, ακόμα πιο μεγάλης κλίμακας «καριέρα» μέσα από τα βίντεο στο YouTube, τους εκατοντάδες σχετικούς λογαριασμούς και τα μανιακά γκρουπ στο Facebook και από τις σελίδες με τις εκατοντάδες χιλιάδες followers στο Instagram.

Το 2023 διοργανώθηκαν δεκάδες εκθέσεις σε όλο τον κόσμο, αφιερώματα, συναυλίες, παραστάσεις, ταινίες, ντοκιμαντέρ, την ίδια στιγμή που τα μεγαλύτερα ΜΜΕ του πλανήτη κατακλύστηκαν από εξώφυλλα, συνεντεύξεις, αφιερώματα, άρθρα γνώμης. Ηταν όλα αυτά πραγματικά τιμητικά για την Κάλλας; Είχαν όλα σοβαρή πρόθεση; Προστάτευσαν την καλλιτεχνική κληρονομιά της ντίβας; Φυσικά και όχι. Είναι γνωστό άλλωστε, εδώ και πολλά χρόνια, ότι υπάρχουν πρόσωπα και φορείς αμφιβόλου προέλευσης που εκμεταλλεύονται το brand Callas για ίδιον όφελος. Αυτό όμως καθόλου δεν μειώνει την πρωτόγνωρη ένταση και την κλίμακα των επετειακών εκδηλώσεων – γεγονός καθόλου αυτονόητο για τον κόσμο της λυρικής τέχνης που πολλές φορές δεν καταφέρνει να απευθυνθεί στο πραγματικά μεγάλο κοινό.

Και μπορεί στο πλαίσιο της επετείου να μη μάθαμε πολλά καινούρια πράγματα για την Κάλλας – άλλωστε με τόσες βιογραφίες που έχουν κυκλοφορήσει μέσα στα χρόνια, μάλλον δεν μένουν και πολλά να αποκαλυφθούν –, όμως δεν μπορεί παρά να θεωρηθεί ύψιστη πολυτέλεια και τεράστιο προνόμιο να υπάρχουν τόσο πολλές και διαφορετικές αφορμές που μας προσκάλεσαν να έρθουμε σε επαφή με την καλλιτεχνική μεγαλοφυΐα της, να βιώσουμε την ασύλληπτη ομορφιά των ερμηνειών της, να ξαναθυμηθούμε το χρώμα της φωνής της και τις μοναδικές ικανότητές της, αλλά και να εμπνευστούμε από τη δύναμη με την οποία αντιμετώπισε κάθε δυσκολία στη ζωή της.

Τα τελευταία χρόνια δημοφιλείς καλλιτέχνες από τα εικαστικά, το θέατρο και τον κινηματογράφο σπεύδουν να συνδεθούν με τον μύθο της (Φανί Αρντάν, Μαρίνα Αμπράμοβιτς, Μόνικα Μπελούτσι, Αντζελίνα Τζολί κ.τ.λ.), άλλοτε επιτυχημένα και άλλοτε όχι. Με τις παραστάσεις και τις ταινίες αυτές, αναρωτιέται κανείς αν η βιομηχανία του θεάματος επιχειρεί να δημιουργήσει ένα πιο pop πρόσωπο για την Κάλλας, προκειμένου να εκμεταλλευτεί τη διαχρονική λάμψη και δημοφιλία της, «υποβιβάζοντας» όμως τον μύθο Κάλλας, σε μια κοσμική περσόνα, σε ένα fashion icon ή και ακόμα σε μια προδομένη γυναίκα από έναν περιζήτητο εφοπλιστή.

«Η La Callas έως και τις τελευταίες μέρες της ζωής της ενδιαφερόταν μόνο για το τραγούδι, μόνο για την τέχνη της.»

Κι όμως η πραγματικότητα είναι άλλη, όπως κατέδειξε και η ανέκδοτη ηχογράφηση του 1977 – που ακούστηκε για πρώτη φορά στο ντοκιμαντέρ «Μαίρη, Μαριάννα, Μαρία: τα άγνωστα ελληνικά χρόνια της Κάλλας». Η La Callas έως και τις τελευταίες μέρες της ζωής της ενδιαφερόταν μόνο για το τραγούδι, μόνο για την τέχνη της. Δεν την ενδιέφερε η κοσμική ζωή και δεν ήταν σε καμία περίπτωση η γυναίκα που πέθανε από μια «ραγισμένη από έρωτα» καρδιά, όπως για χρόνια ήταν η κυρίαρχη αιτιολόγηση του τόσο πρόωρου θανάτου της.

Σε κάθε περίπτωση, ο μύθος, η προσωπικότητα και η καλλιτεχνική ιδιοφυΐα της Κάλλας δεν κινδυνεύουν από τη φθηνή show business της εποχής μας, ούτε καν από τα κιτς εξώφυλλα περιοδικών που προσπαθούν να μιμηθούν τη μορφή και την αισθητική της.

«Αν πρέπει να λάβουμε ένα μάθημα από το έτος Κάλλας, ας είναι να εστιάσουμε στην τέχνη και στο τραγούδι της, στο στοιχείο δηλαδή που την έχει καταστήσει έως και σήμερα τη σημαντικότερη μορφή της όπερας.»

Ισως, αν από κάτι «λερώνεται» ο μύθος της Κάλλας είναι από τις υποτιθέμενες σοβαρές «καλλιτεχνικές» προσπάθειες διαφόρων συλλόγων και ενώσεων που δίνουν το όνομά της σε αμφιλεγόμενα βραβεία και κοσμικά γκαλά, σε χαμηλού επιπέδου εκθέσεις προσωπικών της αντικειμένων και σε κάθε είδους εκδηλώσεις, στις οποίες η ίδια η Κάλλας δεν θα έδινε ποτέ την έγκρισή της.

Αν πρέπει να λάβουμε ένα μάθημα από το έτος Κάλλας, ας είναι να εστιάσουμε στην τέχνη και στο τραγούδι της, στο στοιχείο δηλαδή που την έχει καταστήσει έως και σήμερα τη σημαντικότερη μορφή της όπερας. Για κάποιον που θέλει να γνωρίσει την τέχνη της, μια καλή ιδέα θα ήταν να αναζητήσει τη συλλογή La Divina Maria Callas – In all her roles που κυκλοφόρησε φέτος από τη Warner Classics και η οποία περιέχει σχεδόν όλες τις στουντιακές και live ηχογραφήσεις της, αλλά και video και τα master classes από το Τζούλιαρντ κ.ά.  Ή εναλλακτικά – και χωρίς κόστος – μπορεί γκουκλάροντας το όνομά της, να κολυμπήσει στον ωκεανό των ηχογραφήσεων και των βίντεο που υπάρχουν στο Internet.

Ευτυχώς πλέον, η τέχνη της Μαρίας Κάλλας είναι αδιαμεσολάβητη και η σχέση με τον ακροατή ιδιωτική και ιερή. Μόνο αυτός και η φωνή της…