Για κάποιον λόγο πάντα η Πειραιώς μού ασκούσε γοητεία. Ισως επειδή οδηγεί στο Φάληρο και στον Πειραιά, ίσως επειδή έχει τα βιομηχανικά της κτίρια – αξιοποιημένα ή μη –, ίσως επειδή εν πολλοίς είναι ταυτισμένη με την προπολεμική και μεταπολεμική Αθήνα. Κάποια στιγμή, δεκαετίες πριν, «έπεσα» πάνω στο τότε Γκαζοχώρι. Συνοικία που από τα μέσα της δεκαετίας του 19ου αιώνα είχε ταυτιστεί με την απόλυτη ανέχεια, το εμπόριο χασίς και την πορνεία, ενώ στη συνέχεια – μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο – υπήρξε τόπος υποδοχής εσωτερικών και εξωτερικών μεταναστών, συνεργείων αυτοκινήτων κ.ο.κ.
Οι δεκαετίες πέρασαν, η Αθήνα άλλαξε, όπως και οι άνθρωποί της. Αλλαξαν οι χρήσεις των συνοικιών, άλλαξαν τα οικονομικά/κοινωνικά δεδομένα, όπως άλλαξε και η γύρω περιοχή όταν το εργοστάσιο Φωταερίου έκλεισε κάπου στα μέσα της δεκαετίας του ’80. Σήμερα πλέον έχουν αλλάξει όλα – με τα θετικά και τα αρνητικά τους. Ανάμεσα στα θετικά η Τεχνόπολις του Δήμου Αθηναίων, που οι πρώτες εκδηλώσεις της διοργανώθηκαν στα τέλη της δεκαετίας του ’90, μεταβάλλοντας άρδην όχι μόνο την περιοχή αλλά και το πολιτιστικό γίγνεσθαι της Αθήνας. Τοπόσημο με χαρακτήρα που έχει καταθέσει τα διαπιστευτήριά του για πάνω από 20 χρόνια.
Αν και βαθιά στις ρίζες της περιοχής, το Γκαζοχώρι δεν έχει εξαφανιστεί. Γι’ αυτό και όταν ανέβαινα με το ασανσέρ στο Παρατηρητήριο του Εργοστασίου Φωταερίου, που σήμερα είναι γραφεία, για να συναντήσω τον νέο πρόεδρο της Τεχνόπολης του Δήμου Αθηναίων κ. Κωστή Παπαϊωάννου, κάποια στιγμή χαζεύοντας τη θέα αναρωτήθηκα αν οι εργάτες του Γκαζιού και οι κάτοικοι του Μεσοπολέμου θα είχαν άραγε διανοηθεί ποτέ τη σημερινή χρήση.
Με κοινωνικό αποτύπωμα, ο Κωστής Παπαϊωάννου από τον Ιανουάριο του 2024 και για τα επόμενα τέσσερα χρόνια θα κάθεται στην καρέκλα του προέδρου της Τεχνόπολης, για να δώσει μαζί με τους συνεργάτες του το δικό του όραμα.
«Πολλές φορές έχουμε ασκήσει κριτική γιατί δεν γίνονται πράγματα. Οταν όμως βρεθείς από την πλευρά εκείνου που καλείται να τα υλοποιήσει, να τα πράξει, διαπιστώνεις τις δομικές δυσκολίες που υπάρχουν».
Πώς είναι η θέση του προέδρου σε έναν τόσο ιστορικό θεσμό;
«Μετέχοντας επί χρόνια στην κοινωνία των πολιτών, εκ των πραγμάτων έχω ασκηθεί να επισημαίνω τα προβλήματα, να κρίνω, να προτείνω άλλες πολιτικές. Είναι λοιπόν μια πρόκληση να καλούμαι – όπως συμβαίνει στη συγκεκριμένη περίπτωση – να εφαρμόσω δημόσιες πολιτικές. Πάντα είναι δύσκολη μια ανάλογη θεσμική θέση. Δηλαδή πολλές φορές έχουμε ασκήσει κριτική γιατί δεν γίνονται πράγματα. Οταν όμως βρεθείς από την πλευρά εκείνου που καλείται να τα υλοποιήσει, να τα πράξει, διαπιστώνεις τις δομικές δυσκολίες που υπάρχουν. Αδυναμίες που είτε είναι οικονομικές είτε οργανωτικές είτε πολιτικές.
Εξάλλου εγώ το είχα ζήσει λίγο αυτό και το διάστημα 2015-2016, που είχα διατελέσει ΓΓ Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (σ.σ.: στην κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ). Κάποια πράγματα έγιναν και τα θεωρώ πολύ θετικά, όπως το σύμφωνο συμβίωσης για τα ομόφυλα ζευγάρια, η αντιρατσιστική νομοθεσία, η ετοιμασία για τη νομική αναγνώριση ταυτότητας φύλου. Αλλα, εξαιτίας πολιτικών συσχετισμών, δεν προχώρησαν όπως θα ήθελα. Κομμάτι εγγενές ενός θεσμικού ρόλου είναι και οι σταθμίσεις που πρέπει να γίνονται, οι προτεραιότητες, οι μάχες που πρέπει να δοθούν».
Στον βαθμό που ένα μεγάλο μέρος του προγράμματος της Τεχνόπολης είναι ήδη διαμορφωμένο, τι άλλο αναμένουμε στο άμεσο μέλλον;
«Αυτό δεν σημαίνει ότι το πρόγραμμα των εκδηλώσεων δεν συμπληρώνεται διαρκώς. Οπως για παράδειγμα είναι οι μεγάλες επετειακές εκδηλώσεις που θα διοργανωθούν φέτος για τα 50 χρόνια από την Αποκατάσταση της Δημοκρατίας και τα 80 χρόνια από την Απελευθέρωση της Αθήνας. Οι εκδηλώσεις αυτές θα διοργανωθούν από τον δήμο σε συνεργασία και με άλλους φορείς.
Η Αθήνα γιορτάζει την ελευθερία της και από τη γερμανική κατοχή (Οκτώβριος του 1944) και από τη δικτατορία (Ιούλιος 1974). Μεταξύ άλλων περιλαμβάνεται η έκθεση που θα πραγματοποιηθεί στο Πάρκο Ελευθερίας, η οποία θα επικοινωνεί με τον όμορο χώρο του πρώην EAT-ΕΣΑ. Θα υπάρξουν επίσης εκδηλώσεις, ημερίδες, συζητήσεις, καλλιτεχνικά δρώμενα. Οπως η μεγάλη συναυλία για το πολιτικό τραγούδι που θα πραγματοποιηθεί τον προσεχή Οκτώβριο στον Λυκαβηττό. Φιλοδοξία μας είναι να τραγουδήσουν οι ζώντες πρωταγωνιστές του μεταπολιτευτικού πολιτικού τραγουδιού. Το πολιτικό τραγούδι θα το δούμε όμως και με τη σημερινή ματιά, μέσω νεότερων δημιουργών που θα καταθέσουν τη δική τους προσέγγιση».
Ποιο είναι το αποτύπωμα των συγκεκριμένων εκδηλώσεων;
«Κατ’ αρχάς κρύβει το στοιχείο του αναστοχασμού απέναντι στην Ιστορία. Τόσο οι ημέρες της Απελευθέρωσης όσο και αυτές της Μεταπολίτευσης είχαν μια σκιά βαριά πάνω τους. Η Απελευθέρωση είχε τη σκιά του εμφύλιου διχασμού που ερχόταν και ο Ιούλιος του 1974 τη σκιά του δράματος της Κύπρου. Η έκθεση θα εστιάσει στο τι γράφανε ελληνικές και ξένες εφημερίδες, τι τραγούδια ακούγονταν, φωτογραφίες από την Αθήνα που γιόρταζε αλλά με τις δύο σκιές παρούσες. Πρέπει να βλέπουμε με θάρρος την Ιστορία, η οποία δεν είναι πάντα χαμογελαστή».
Πώς θα χαρακτηρίζατε την Τεχνόπολη αλλά και το σύνολο των χώρων που διαχειρίζεται, όπως το Δημοτικό Θέατρο Λυκαβηττού, η Δημοτική Αγορά Κυψέλης, το Μουσείο Κάλλας;
«Η Τεχνόπολις είναι ζωντανός οργανισμός με ανθρώπους που αγαπάνε τον πολιτισμό και δουλεύουνε πολύ. Το βλέπω και νιώθω την ανάγκη να το πω. Οι συνεργάτες που βρίσκω εδώ είναι άνθρωποι που δεν διεκπεραιώνουν απλώς ένα υπηρεσιακό καθήκον αλλά έχουν όραμα για τον πολιτισμό. Αν και εν πολλοίς ο χώρος σηματοδοτείται από τις συναυλίες που αποτελούν κομμάτι του σύγχρονου ελληνικού πολιτισμού, μια μονοσήμαντη προσέγγιση θα αδικούσε την Τεχνόπολη, επειδή όλον τον χρόνο πραγματοποιούνται πολλές δράσεις στις αίθουσες, στους εκθεσιακούς χώρους, στο Μουσείο Φωταερίου. Φιλοδοξούμε να βρουν εδώ τον χώρο τους και άλλες όψεις του πολιτισμού ή να τονίσουμε ακόμα περισσότερο όψεις του οι οποίες μέχρι τώρα δεν είχαν βρει το αποτύπωμά τους».
Ο Λυκαβηττός, και συγκεκριμένα το Δημοτικό Θέατρο Λυκαβηττού, αποτελεί ένα «αυτόνομο» κεφάλαιο…
«Νομίζω ότι ο Λυκαβηττός υπερβαίνει το συναυλιακό αποτύπωμα. Εχει επίσης πολύ ισχυρό θεατρικό αποτύπωμα (σ.σ.: ο χώρος εκμισθώθηκε τον Οκτώβριο του 1964 από την Αννα Συνοδινού) και ήταν πλήγμα που είχε κλείσει για πολλά χρόνια. Φέτος – μετά το περσινό δοκιμαστικό άνοιγμά του – ανοίγει με πληθώρα εκδηλώσεων και είμαι σίγουρος ότι θα αγκαλιαστεί ξανά. Υπάρχει επίσης κι ένα πρόσθετο ενδιαφέρον. Επειδή θα μπορέσουν να τον ανακαλύψουν και (νεότερες) γενιές που δεν τον ξέρουν, που δεν τον έχουν ζήσει».
Δηλώνετε «φανατικός» του κέντρου της πόλης. Νιώθετε «υποχρέωση» να το κάνετε;
«Κοιτάξτε, από παιδί ζω και κινούμαι στο κέντρο και συνεχίζω να ζω σε αυτό. Η Αθήνα είναι στοιχείο ταυτοτικό για μένα και όψεις της σύγχρονης «ανάπτυξης» νιώθω ότι προσβάλλουν όσους αγαπούν αυτή την πόλη: υπερτουρισμός, βίαιη αλλαγή χρήσης γης, gentrification, κατάληψη και καταστροφή πλατειών του κέντρου στο όνομα μεγάλων έργων, χωρίς καμιά διαβούλευση με τους κατοίκους».
«Θα ήθελα ως απότοκο των φετινών επετειακών εκδηλώσεων να δρομολογηθεί σταδιακά ένα Τοπόσημο Δημοκρατίας στο Πάρκο Ελευθερίας. Χρειάζεται η Αθήνα έναν τόπο Μνήμης της Δημοκρατίας».
Και πώς στέκεται η Τεχνόπολις μέσα στην πόλη; Ποιος ο ρόλος της;
«Η Τεχνόπολις μπορεί να «ανοίξει» και προς άλλες γειτονιές. Μπορεί δηλαδή να κυνηγήσει δύο στόχους: Πώς πάει κάποιος τον πολιτισμό όσο γίνεται σε περισσότερες περιοχές της πόλης και πώς οι χώροι του πολιτισμού είναι προσβάσιμοι για όλους τους ανθρώπους, συμπεριληπτικοί για ανθρώπους ευάλωτους, ανθρώπους με δυσκολίες. Στόχος μας να λειτουργεί η Τεχνόπολις όλον τον χρόνο. Να είναι χώρος συνάντησης για τους πολίτες».
Σταματούν ποτέ τα σχέδια;
«Τα σχέδια ποτέ δεν σταματούν. Θα επιδιώξουμε στο μέλλον η Τεχνόπολις να φιλοξενήσει έθνικ φεστιβάλ κοινοτήτων, να δοθεί περισσότερος χώρος στη λογοτεχνία και στις εκπαιδευτικές δραστηριότητες. Φυσικά, πρέπει να γίνονται πράγματα που φέρνουν έσοδα, είμαστε μια Ανώνυμη Εταιρεία του δήμου, ώστε να μπορούν να γίνονται και αυτά που δεν φέρνουν τόσα έσοδα. Τέλος, θα ήθελα ως απότοκο των φετινών επετειακών εκδηλώσεων να δρομολογηθεί σταδιακά ένα Τοπόσημο Δημοκρατίας στο Πάρκο Ελευθερίας. Χρειάζεται η Αθήνα έναν τόπο Μνήμης της Δημοκρατίας».
