Ενας όμορφος τόπος με έντονο μυθολογικό, αρχαιολογικό, ιστορικό αλλά και γεωλογικό ενδιαφέρον. Συνήθως αυτές οι παράμετροι είναι αλληλοεξαρτώμενες και αλληλοσυμπληρούμενες και στην περίπτωση της Αρχαίας Γόρτυνας στην Κρήτη αυτό αποδεικνύεται περίτρανα. Αυτή η γωνιά της του Νομού Ηρακλείου κοντά στα χωριά Αγιοι Δέκα και Μητρόπολη βρίσκεται στο επίκεντρο ενός διήμερου προγράμματος εικαστικών και παραστατικών δράσεων που αναμένονται να ενεργοποιήσουν το Ρωμαϊκό Ωδείο του αρχαιολογικού χώρου.
Με τίτλο «Touching Faultlines / Ρήγματα σε Επαφή» (23-25/8) και με εργαλεία τη ζωγραφική, τη γλυπτική, το βίντεο, τις εγκαταστάσεις, τις ηχητικές παρεμβάσεις αλλά και την περφόρμανς ή τον χορό 13 καλλιτέχνες από την Ελλάδα, την Κύπρο, την Αλβανία, τον Λίβανο, την Τυνησία και την Ιταλία πραγματεύονται την έννοια της τριβής και της σύγκρουσης με πολλαπλά επίπεδα σε μια γεωγραφική περιοχή όπου σεισμοί και ηφαιστειακές εκρήξεις «έχουν διανοίξει τον μανδύα της γης επανειλημμένα ανά τους αιώνες, καθιστώντας τη λεκάνη της Μεσογείου μια περιοχή συνεχούς τρικυμίας».
Τα στρώματα της Ιστορίας
Επιμελητές του προγράμματος είναι ο Πάνος Γιαννικόπουλος και η Αγγελική Τζωρτζακάκη, το χωριό καταγωγής της οποίας, οι Βώροι, βρίσκεται μόλις λίγα χιλιόμετρα μακριά από την Αρχαία Γόρτυνα, με αποτέλεσμα να επηρεάζεται από τον γεωλογικό χαρακτήρα της περιοχής και τη σεισμική του δραστηριότητα. Oπως θα εξηγήσει το επιμελητικό δίδυμο στο «Βήμα»: «Η τοποθεσία της Αρχαίας Γόρτυνας και η εγγύτητά της στο μεσογειακό ρήγμα που συναντιέται η ευρασιατική με την αφρικανική πλάκα την καθιστά ιδιαίτερα σημαντική από γεωλογικής σκοπιάς. Αντίστοιχα, μελετώντας τη Γόρτυνα μέσα από τη γεωπολιτική της ιστορία, τη βρίσκουμε ως πρωτεύουσα της Κρήτης και της Κυρηναϊκής επαρχίας (σ.σ.: σημερινή Λιβύη) κατά τα ρωμαϊκά χρόνια, γεγονός που της προσδίδει μια πιο εμφανή σύνδεση με τη βόρεια αφρικανική ακτή. Παράλληλα το Ρωμαϊκό Ωδείο Γόρτυνας, ένα από τα σημαντικότερα της Κρήτης, μας συνδέει άμεσα με τις παραστατικές τέχνες που δίνουν το πλαίσιο μιας περιπατητικής ανακάλυψης των εκθεσιακών δράσεων. Στον χώρο του Ωδείου βρίσκεται και η επιγραφή των νόμων της Γόρτυνας, ο αρχαιότερος ευρωπαϊκός Αστικός Κώδικας, που αναφέρεται σε ζητήματα που ενεργοποιούν την παρουσίαση των έργων. Το μυθολογικό πλαίσιο είναι επίσης σημαντικό καθώς στον αρχαιολογικό χώρο και συγκεκριμένα στις όχθες του Ληθαίου ποταμού, κάτω από τον αειθαλή πλάτανο της Γόρτυνας τοποθετείται σύμφωνα με τον μύθο η ερωτική συνάντηση Δία και Ευρώπης μετά την αρπαγή της από την Τύρο (σ.σ.: στον σημερινό Λίβανο)».
Με αφορμή λοιπόν αυτό το φορτισμένο γεωγραφικό πεδίο επέλεξαν έργα καλλιτεχνών αλλά έκαναν και νέες αναθέσεις προκειμένου να διερευνήσουν έννοιες και συγκρουσιακές σχέσεις που είναι παρούσες επί αιώνες στη Μεσόγειο.
«Οπως έχει γράψει ο γάλλος ποιητής και φιλόσοφος Εντουάρ Γκλισάν στο έργο του «Traité du tout-Monde» (1997): «Η γη σείεται. Τα συστήματα σκέψης έχουν καταρρεύσει και δεν υπάρχουν πια ευθείες διαδρομές. Συνεχείς πλημμύρες, εκρήξεις, σεισμοί, πυρκαγιές. Σήμερα, ο κόσμος είναι απρόβλεπτος και σε έναν τέτοιον κόσμο η ουτοπία είναι απαραίτητη. Αλλά η ουτοπία χρειάζεται τρεμάμενη σκέψη: δεν μπορούμε να συζητάμε για την ουτοπία με παγιωμένες ιδέες». Οι επιλογές των καλλιτεχνών αλλά και των έργων τους αντικατοπτρίζουν έννοιες όπως αυτό το «tremblement»του Γκλισάν αλλά και το λογοτεχνικό έργο της Ετέλ Αντνάν που συχνά πραγματεύεται τις γεωπολιτικές συγκρούσεις της Μεσογείου μέσα από τα μάτια των γυναικών».
Η επιλογή των υλικών
Το έργο του Πέτρου Μώρη «Fooling Entropy».
Οπότε, σε ορισμένες περιπτώσεις, ακόμη και η επιλογή των υλικών από τις/τους συμμετέχουσες/οντες έχει ως στόχο να ενεργοποιεί αυτό το κόνσεπτ. Για παράδειγμα, τα έργα της σειράς «Fooling Entropy»του Πέτρου Μώρη είναι ψηφιδωτές συνθέσεις από φυσικά βότσαλα, υλικά που προέρχονται από τις μεταμορφωτικές διαδικασίες μεταξύ γεωλογικών και άλλων φυσικών φαινομένων.
«Χρόνια διάβρωσης και ιζηματογένεσης μέσω του ανέμου, του νερού και της τεκτονικής δραστηριότητας διασπούν σταδιακά τα μεγαλύτερα πετρώματα. Με την πάροδο του χρόνου τα θραύσματά τους μεταφέρονται από υδάτινα σώματα, και τελικά συμπιέζονται και αποτίθενται στο κυκλικό σχήμα τους. Οι επιφάνειές τους καταγράφουν τις δυνάμεις που συντέλεσαν στη διαμόρφωσή τους».
Το γλυπτό «Seed that took root» του Πάνου Προφήτη φαίνεται να είναι μέρος του φυτικού βασιλείου, όμως αποτελείται από κομμάτια μηχανημάτων που έσκαψαν τη γη, όργωσαν χωράφια. Τα «άνθη» του φυτού αυτού αποτελούνται απόγρανάζια με άκρες που μοιάζουν με λεπίδες, που, ενώ θα μπορούσαν να είναι μόνο λειτουργικά, μοιάζουν ταυτόχρονα απειλητικά «και τελικά αναπτύσσουν μια σχέση τριβής, σύγκρουσης, αλλά και περιστροφής».
Το έργο της Λητώς Κάττου «WhispererV».
Σε άλλες περιπτώσεις, όπως στο νέο έργο της Λητώς Κάττου «Whisperer VI» το οποίο θα βρίσκεται στην είσοδο του Ρωμαϊκού Ωδείου, η έμφαση δίνεται στην αέναη κίνηση και δραστηριότητα καθώς μια θηλυκή φιγούρα μοιάζει να διασχίζει εδάφη, σύνορα και όρια πάνω στο άρμα της, συνοδευόμενη από ζώα και φυτά. Η επίσης νέα ηχητική εγκατάσταση «The causes of her anger» των Ενρίκο Φλορίντια και Φρεντ Μούσα (από την Ιταλία και την Τυνησία αντίστοιχα) θα επικαλείται το διάσημο ψηφιδωτό που βρέθηκε στην Αδρούμητο (σημερινή Σους στην Τυνησία) και απεικονίζει τον Βιργίλιο ως έναν ηλικιωμένο άνδρα που κάθεται ανάμεσα στην Κλειώ και στη Μελπομένη κρατώντας στα χέρια του έναν πάπυρο της «Αινειάδας».
Στην ταινία «The Dido Problem», του καλλιτεχνικού διδύμου Hniti Goldox, πρωταγωνίστρια είναι η Διδώ, πριγκίπισσα της Τύρου, η οποία σύμφωνα με τη μυθολογία διέσχισε τη Μεσόγειο από την Τύρο για να ξεφύγει από το σύστημα που την καταπίεζε και ίδρυσε την Καρχηδόνα. «Και τα δύο έργα ταξιδεύουν αιώνες πίσω, με στόχο να αποδομήσουν τις αφηγήσεις που δόξασαν τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και τις μακροχρόνιες ιμπεριαλιστικές κατευθύνσεις της που είναι παρούσες στη Μεσόγειο μέχρι και σήμερα» θα εξηγήσουν οι επιμελητές.
«Touching Faultlines / Ρήγματα σε Επαφή» στο Ρωμαϊκό Ωδείο Γόρτυνας, Ηράκλειο Κρήτης, από τις 23 έως τις 25 Αυγούστου. Στο πλαίσιο του προγράμματος 2024 του ΥΠΠΟ «Ολη η Ελλάδα ένας πολιτισμός».
