Η Μυρτιά, το πατρογονικό χωριό του Nίκου Καζαντζάκη. Εκεί στην κεντρική πλατεία του χωριού (Βαρβάροι ήταν το παλαιότερο όνομά του) βρίσκεται ένα μεγάλο σε αξία και σημασία για όλους τους Ελληνες μουσείο, το Μουσείο Νίκου Καζαντζάκη. Πρόκειται για ένα μουσείο το οποίο προσφέρει ένα συγκινητικό «ταξίδι» στη ζωή και στο έργο του συγγραφέα που κατέκτησε την αθανασία, του Κρητικού που ενσωμάτωσε στον ελληνικό λόγο την ελεύθερη σκέψη.

Αυτό το μουσείο-κόσμημα, το οποίο μέσα από προσωπικά αντικείμενα του συγγραφέα, φωτογραφίες, ελληνικές και ξένες εκδόσεις των έργων του, επιστολές και έγγραφα, οπτικοακουστικά ντοκουμέντα κ.ά. μας ταξιδεύει στο σύμπαν του Νίκου Καζαντζάκη, γίνεται το πρώτο επίσημα αναγνωρισμένο από το υπουργείο Πολιτισμού ιδιωτικό μουσείο στην Κρήτη και ολοκληρώνεται έτσι επιτυχώς η μακρά πορεία του στην απαιτητική αλλά πολλαπλά ωφέλιμη διαδικασία αξιολόγησης, την οποία ξεκίνησε το 2018. Η απόφαση αυτή του υπουργείου Πολιτισμού, που εκδόθηκε πριν από λίγες ημέρες και ακολούθησε την ομόφωνη γνωμοδότηση του Συμβουλίου των Μουσείων, βασίζεται σε έντεκα κριτήρια (απαραίτητα όλα για την αναγνώριση ενός μουσείου), τα οποία πιστοποιούν πως το Μουσείο Καζαντζάκη: έχει τις απαιτούμενες νομικές και πραγματικές προϋποθέσεις, διαθέτει οργανόγραμμα και εσωτερικό κανονισμό λειτουργίας, έχει οργανωθεί με υψηλά επαγγελματικά και επιστημονικά πρότυπα, διαφυλάσσει υποδειγματικά και εμπλουτίζει τις συλλογές του, ενώ παρουσιάζει την απαραίτητη οικονομική βιωσιμότητα για την εκπλήρωση των στόχων του όπως και διαθέτει το απαραίτητο για τη λειτουργία του προσωπικό. Ακόμη, ότι επιτελεί με επιτυχία τον εκπαιδευτικό ρόλο του, έχει δημιουργήσει δίκτυα συνεργασίας με ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα, ερευνητικά κέντρα, πολιτιστικούς φορείς, καθώς και με εξειδικευμένους επιστήμονες στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, ενώ σχεδιάζει τις δράσεις του (εκθέσεις, εκπαιδευτικά προγράμματα, εκδόσεις) σύμφωνα με τη δεδηλωμένη αποστολή και τους στόχους του. Τέλος, ότι στεγάζεται σε κτίρια κατάλληλα και με επαρκή χώρο για τις ανάγκες του και είναι κοινωνικά ενεργό.

Η δημιουργία του Μουσείου

Το Μουσείο ιδρύθηκε το 1983 από τον Γιώργο Ανεμογιάννη (1916-2005), σκηνογράφο-ενδυματολόγο, έναν από τους πρωτοπόρους του θεάτρου στην Ελλάδα. Αλλωστε στεγάζεται σε χώρο ο οποίος διαμορφώθηκε εκεί όπου βρισκόταν το πατρικό σπίτι της οικογένειας Ανεμογιάννη, οικογένειας συγγενικής με τον καπετάν Μιχάλη, τον πατέρα του συγγραφέα. Τα εγκαίνια του Μουσείου μάλιστα πραγματοποιήθηκαν στις 27 Ιουνίου του 1983, από την τότε υπουργό Πολιτισμού Μελίνα Μερκούρη.

Ο Γιώργος Ανεμογιάννης δούλεψε ακούραστα, μέχρι το τέλος της ζωής του, με την ηθική και υλική συμπαράσταση της Ελένης, δεύτερης συζύγου του Νίκου Καζαντζάκη, για τη συλλογή χειρογράφων, εκδόσεων και κειμηλίων που αποτέλεσαν το υλικό του Μουσείου, δίνοντας τη δυνατότητα σε ερευνητές αλλά και θαυμαστές του Νίκου Καζαντζάκη να γίνουν κοινωνοί του έργου του. Από το 1983 λοιπόν και για 25 χρόνια, το Μουσείο διέγραψε μια πολύ σημαντική πορεία. Προσαρμοζόμενο όμως στα νέα δεδομένα στο τέλος της δεκαετίας του 2000, κρίθηκε ότι οι νέες αντιλήψεις για τη λειτουργία και τη διάδραση με τον επισκέπτη επέβαλλαν την αλλαγή της δομής του με άξονα την έκθεση και την επικοινωνία με το κοινό. Eτσι η Νέα Εκθεσή του μετασκευάστηκε ριζικά με πόρους από το Γ’ ΚΠΣ το 2009, υπό την προεδρία του καθηγητή Γιώργου Γραμματικάκη, με αρχιτέκτονα τον Γιώργο Ψωμαδάκη και καλλιτεχνική επιμέλεια του Δημήτρη Καλοκύρη. Το Μουσείο άνοιξε λοιπόν ξανά επίσημα τις πόρτες στο κοινό σε μια μεγάλη γιορτή που πραγματοποιήθηκε στις 3 Ιουλίου 2010.

Η σωτήρια παρέμβαση Μαρινάκη

Η ριζική ανακαίνιση προσέθεσε λάμψη, χώρους και τεχνολογικές δυνατότητες στο Μουσείο.

Το ξεκίνημα αυτό του Μουσείου συνέπεσε με την αρχή της οικονομικής κρίσης και παρόλο που το Ίδρυμα βρέθηκε πολλές φορές σε οικονομικό αδιέξοδο, τα σχέδιά του δεν ανακόπηκαν, αφού δημιουργήθηκαν, με καταλυτική παρέμβαση του τότε Πρόεδρου του Δ.Σ. Στέλιου Ματζαπετάκη, νέα δεδομένα ως προς τη χρηματοδότησή του. Καθοριστικής σημασίας για να συνεχιστεί η λαμπρή πορεία του ήταν η σωτήρια παρέμβαση του Βαγγέλη Μαρινάκη με σταθερή ετήσια χορηγία προς το Μουσείο, η οποία επέτρεψε στον φορέα να επιβιώσει και να συνεχίσει το έργο του.

Η νέα αυτή συνθήκη που διαμορφώθηκε αλλά και η έμπρακτη υποστήριξη του Δήμου Αρχανών-Αστερουσίων και ιδιαίτερα των δημάρχων Ρούσσου Κυπριωτάκη και Μανόλη Κοκοσάλη και του περιφερειάρχη Κρήτης Σταύρου Αρναουτάκη, σε πρώτη φάση έδωσαν τη δυνατότητα στο Μουσείο να ενισχύσει το έμψυχο δυναμικό του, να αναπτύξει τις υποδομές του με την έναρξη λειτουργίας του καφέ-πωλητηρίου και του χώρου στάθμευσης και να διευρύνει μια – αξιόλογη ήδη – διαδρομή με δράσεις εξωστρέφειας και μεγάλες πολιτιστικές παρεμβάσεις με μόνιμους συνοδοιπόρους τις Εκδόσεις Καζαντζάκη και τη Διεθνή Εταιρεία Φίλων Νίκου Καζαντζάκη. Ετσι μεταξύ άλλων υλοποίησε ευρωπαϊκά έργα και προγράμματα, ενίσχυσε τον εκπαιδευτικό του ρόλο και ενδυνάμωσε τη σχέση του με την τοπική κοινωνία. Το Μουσείο ακόμη διοργάνωσε μεγάλα και σημαντικά γεγονότα όπως η έκθεση-αφιέρωμα στον ιδρυτή του Γιώργο Ανεμογιάννη, όπου παρουσίασε το 2016 τον θησαυρό του θεατρικού Αρχείου Ανεμογιάννη που φυλάσσεται επίσης στο Μουσείο. Αποκορύφωμα βέβαια ήταν η διοργάνωση του Φεστιβάλ «Ταξιδεύοντας…», μία εκδήλωση που ξεκίνησε από πρόταση του νυν προέδρου του ΔΣ, καθ. Μιχάλη Ταρουδάκη, και καθιερώθηκε ως θεσμός, μετατρέποντας κάθε καλοκαίρι τη Μυρτιά και το Μουσείο σε πυρήνα συνάντησης πολιτισμών.

50.000 σπάνια αντικείμενα

Τι προσφέρει όμως το Μουσείο Νίκου Καζαντζάκη; Ο επισκέπτης θα ταξιδέψει στον βίο του Νίκου Καζαντζάκη καθώς ο Γιώργος Ανεμογιάννης για χρόνια με επίμονη αναζήτηση κατάφερε να συγκεντρώσει σπάνιο υλικό, πάνω από 50.000 σπάνια αντικείμενα που ταξινομήθηκαν στις παρακάτω συλλογές: επιστολές, ολόγραφα-αυτόγραφα, εκδόσεις, άρθρα, μελέτες, δημοσιεύματα Τύπου, φωτογραφίες, ηχητικά ντοκουμέντα, τεκμήρια κινούμενης εικόνας, θεατρικό υλικό, έργα τέχνης, προσωπικά αντικείμενα. Το υλικό αναπτύσσεται σε πέντε θεματικές αίθουσες, οι οποίες περιλαμβάνουν τις ενότητες: «Βιογραφικά στοιχεία», «Η «Οδύσσεια» του Καζαντζάκη», «Επιρροές, Επιστολές & Προσωρινά εκθέματα», «Πρώιμα έργα, Θεατρικά, Παιδικά βιβλία και η «Ασκητική»», «Μυθιστορήματα, «Ταξιδεύοντας…», Αναγνωστήριο, Σινεμά, Πολιτική και μελέτες για τον Καζαντζάκη».

Υπάρχει ακόμη και αίθουσα όπου προβάλλεται σε δώδεκα γλώσσες ντοκιμαντέρ διάρκειας 20 λεπτών για τη ζωή και το έργο του Νίκου Καζαντζάκη, όπως και ένα εκπαιδευτικό ντοκιμαντέρ κινουμένων σχεδίων διάρκειας 20 λεπτών για παιδιά ηλικίας 8-15 ετών. Στα προσωπικά αντικείμενα του Νίκου Καζαντζάκη περιλαμβάνονται μεταξύ άλλων χαρτοφύλακες, μπρελόκ, το ρολόι του, τα γυαλιά του και άλλα προσωπικά του είδη. Σημαντικό απόκτημα της συλλογής είναι το ξύλινο τραπέζι-γραφείο από το σπίτι της Αντίμπ, πάνω στο οποίο γράφτηκαν μερικά από τα σπουδαιότερα μυθιστορήματά του.

Το Μουσείο Καζαντζάκη τελικά είναι ένας χώρος μνήμης και τιμής στον μεγάλο κρητικό συγγραφέα και στοχαστή που παραμένει οικουμενικός.

Αναλυτικές πληροφορίες για το Μουσείο μπορείτε να βρείτε στην ιστοσελίδα του www.kazantzaki.gr