Η έκθεση που διοργάνωσε και επιμελήθηκε πέρυσι στο Δρομοκαΐτειο γύρω από τη θεματική των ποικίλων «Εγκλεισμών» συζητήθηκε ευρέως. Ο δημοσιογράφος και μουσειολόγος Δημήτρης Τρίκας επανέρχεται με το νέο επιμελητικό εγχείρημά του σε έναν εξίσου απρόσμενο χώρο, την περιοχή Μαρκόνι στα σύνορα των Δήμων Αθηναίων και Αιγάλεω.
Μέσα από την έκθεση «Ελαιώνας ’23 – Χθόνιο και Ανθρωπόκαινος» προσκαλεί 41 έλληνες και ελληνίδες εικαστικούς να παρουσιάσουν ή να δημιουργήσουν εκ νέου έργα τους ή να πραγματοποιήσουν performances που θα εκτεθούν σε διάλογο με την ευρύτερη περιοχή της γειτονιάς Μαρκόνι: με τον αρχαιολογικό χώρο με τις βάσεις της αρχαίας γέφυρας του Κηφισού, όπου περνούσαν οι μύστες καθ’ οδόν προς την αρχαία Ελευσίνα, τον σταθμό του μετρό «Ελαιώνας», τα κοντέινερ και τις αποθήκες στο παρακείμενο της Μαρκόνι εργοτάξιο της ΣΤΑΣΥ, τον χώρο Suzy Tros της εικαστικού Μαρίας Παπαδημητρίου, αλλά και ένα οικόπεδο-αποθετήριο υλικών.
«Θα υπάρχουν ορισμένα παλαιότερα έργα που έχουν συνάφεια με το θέμα μας, αλλά τα περισσότερα είναι καινούργια, ειδικά φιλοτεχνημένα για την περίπτωση του Ελαιώνα και τη θεματολογία της έκθεσης. Με την ευκαιρία, μάλιστα, θέλω να ευχαριστήσω τους καλλιτέχνες για την εξαιρετική δουλειά που κάνουν και τον τεράστιο κόπο που καταβάλλουν» θα πει ο Τρίκας. Συμμετέχουν μεταξύ άλλων οι Μιχαήλ Καρίκης, Κατερίνα Κατσιφαράκη, Ζήσης Κοτιώνης, Γιώργος Τσεριώνης, Δημήτρης Τσουμπλέκας, Κώστας Παππάς, Μυρτώ Παπαδοπούλου.
Πριν από τον εξευγενισμό
To «Aνθρωπόκαινο» είναι ένας όρος με τον οποίο δεν είμαστε ιδιαίτερα εξοικειωμένοι και περιλαμβάνει τα ορατά και μετρήσιμα αποτελέσματα της ανθρώπινης δραστηριότητας στη γεωλογία και στα οικοσυστήματα της Γης. Το «χθόνιο» είναι ό,τι ανήκει στη γη. «Ο Ελαιώνας είναι αυτό που λέμε «περίπτωση μελέτης» για την Ανθρωπόκαινο Εποχή στην Ελλάδα και τις επιπτώσεις της. Κάτω από την οδό Μαρκόνι περνάει ακόμη ο Κηφισός, ο αρχαίος Κηφισός, μόνο που πια δεν φαίνεται και μπορεί και να το έχουν όλοι ξεχάσει. Το χώμα της περιοχής του αρχαίου Ελαιώνα ήταν από τα πιο εύφορα της αττικής γης και μέχρι και τη δεκαετία του ’60 όλη αυτή η τεράστια έκταση ήταν καλλιεργήσιμη γη. Και μετά ήρθε ο «έρωτας» της εκβιομηχάνισης – πρώτα οι βιοτεχνίες και μετά η βιομηχανία. Προφανώς χωρίς όρους και προϋποθέσεις.
Η ανθρώπινη δραστηριότητα των τελευταίων 50 χρόνων άφησε πίσω της ένα χώμα νεκρό. Τα τοξικά απόβλητα και τα μπαζωμένα σκουπίδια το κατέστρεψαν και όταν η βιομηχανία έφυγε άφησε πίσω της άδεια κελύφη. Τώρα ετοιμάζονται για τον μεγάλο «εξευγενισμό» (σ.σ.: γήπεδο Παναθηναϊκού, σταθμός ΚΤΕΛ, Mall, ξενοδοχεία κ.ά.). Με ποιους όρους και για ποιους; Κανείς δεν ξέρει, κανείς δεν συζητάει, κανείς δεν σχεδιάζει μια ολοκληρωμένη πρόταση. Οπως σχεδόν πάντα στη χώρα μας. Ηθελα να διερευνήσω αυτόν τον όρο που μας είναι περίπου άγνωστος. Επειτα, με ενδιέφεραν όσα έχουν προηγηθεί στην περιοχή. Οπως η δουλειά της Μάνιας Μπενίση, η οποία φωτογραφίζει το «κάτω» και το «πάνω» του Ελαιώνα εδώ και είκοσι χρόνια. Ή η εξαιρετική δουλειά της Μαρίας Παπαδημητρίου με κοινωνικές ομάδες της περιοχής ήδη από το 2012 με βάση το περίφημο Souzy Tros. Είναι αυτονόητο όσο και εξαιρετικό για εμάς ότι αμφότερες συμμετέχουν στο πρότζεκτ».
Το μεγάλο στοίχημα
Η χρηματοδότηση για την υλοποίησή του προέρχεται από το υπουργείο Πολιτισμού, την Περιφέρεια Αττικής, τον Οργανισμό Πολιτισμού και Ανάπτυξης ΝΕΟΝ, ενώ το εγχείρημα έχει την αιγίδα του Δήμου Αθηναίων (και τη υποστήριξη του ΟΠΑΝΔΑ), του Μορφωτικού Ιδρύματος της ΕΣΗΕΑ, τη στήριξη της ΣΤΑΣΥ, στην οποία ανήκουν οι δύο από τους χώρους, όπως και του Οργανισμού «Ελευσίς 2023 – Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης».
Οι χώροι με δική τους αυτόνομη «σκηνογραφία» έχουν δύναμη που επιβάλλεται των έργων. Ομως ο Τρίκας αισθάνεται ότι κάτι τέτοιο δεν πρόκειται να συμβεί.
«Στο Δρομοκαΐτειο και τους «Εγκλεισμούς», το περυσινό μας πρότζεκτ, υπήρχε ο κίνδυνος αυτός, αλλά νομίζω τον αποφύγαμε. Εδώ υπάρχει ο αντίθετος κίνδυνος. Εδώ ο χώρος είναι ξερός και αφιλόξενος. Μπορεί να σε «πετάξει έξω». Αν δεν του επιβληθείς, μπορεί να σε «φτύσει». Ελπίζουμε ότι τα έργα και οι αφηγήσεις που θα προκύψουν από τους συσχετισμούς και τις αντιθέσεις τους θα ενοποιήσουν τους ετερόκλητους χώρους, τους οποίους βέβαια εμείς έχουμε επιλέξει για να κινηθούμε. Το μεγάλο στοίχημα είναι η συνδιαλλαγή και η συνομιλία της σύγχρονης τέχνης με τον δημόσιο χώρο. Οχι όμως τον προστατευμένο χώρο της αστικής ουτοπίας, όπως είναι ένας κήπος για παράδειγμα, αλλά ένα εργοτάξιο, ένα πέρασμα, μια ανοιχτή γειτονιά… Θα δούμε κι εμείς μαζί με εσάς «τι ψάρια θα πιάσουμε»».
Το δημόσιο πρόγραμμα στο επίκεντρο
Το μεγαλύτερο κίνητρο για τη διοργάνωση αυτού του πρότζεκτ είναι να γίνει μια μεγάλη συζήτηση, ανοιχτή σε όλους, όλες και όλα, με τη συμμετοχή καλλιτεχνών, διανοουμένων και επιστημόνων. Εξ ου και η έκθεση συνοδεύεται από ένα εξίσου μεγάλο δημόσιο πρόγραμμα, κάτι που συνέβη και πέρυσι με τους «Εγκλεισμούς». Ο Τρίκας δεν θέλει να δώσει περισσότερες λεπτομέρειες για την ώρα. «Να πω όμως, για παράδειγμα, ότι θα γίνει μια συζήτηση με σημαντικούς αρχιτέκτονες και πολεοδόμους προς απάντηση του επιτακτικού ερωτήματος «Και τώρα τι κάνουμε;». Σε μια άλλη θα συμμετέχουν φιλόσοφοι, ανθρωπολόγοι, νομικοί που θα εστιάσουν σε ζητήματα της Ανθρωποκαίνου Εποχής και θα αναζητήσουν εναλλακτικές προτάσεις πάνω σε άξονες όπως η απο-ανάπτυξη, η φροντίδα κ.λπ.».
Το πρώτο πάντως στρογγυλό τραπέζι θα είναι μια εισαγωγή στην έννοια του Ανθρωπόκαινου και θα γίνει την Κυριακή 1/10 με τη συμμετοχή του Εράι Καϊλί, καθηγητή Ανθρωπογεωγραφίας (με ειδική εστίαση στη Βία και στην Ασφάλεια στο Ανθρωπόκαινο), και των Γιώργου Τζιρτζιλάκη, Νικήτα Σινιόσογλου και Θωμά Συμεωνίδη.
«Ελαιώνας ’23 – Χθόνιο και Ανθρωπόκαινος» από τις 29/9 έως τις 3/10 Εκθεσιακοί χώροι: Εσωτερικοί χώροι σταθμού μετρό «Ελαιώνας», εργοτάξιο μετρό – χώρος ΣΤΑΣΥ, Μαρκόνι 1, αρχαία γέφυρα στον Κηφισό ποταμό (τμήμα της αρχαίας Ιεράς Οδού), σταθμός μετρό «Ελαιώνας», Souzy Tros, Μαρκόνι 8, γειτονιά Μαρκόνι, επί των οδών Ελαιώνα & Μαδάρων, εργοτάξιο Β’, είσοδος από γειτονιά Μαρκόνι.
