Εχει σχεδιαστεί για να θυμίζει λαβύρινθο και καθώς την περιδιαβάζεις νιώθεις ότι όντως βρίσκεσαι σε έναν. Ανεβαίνεις ορόφους, κατεβαίνεις σε υπόγεια, περπατάς σε αίθουσες που είναι έρημες και μοιάζουν ατελείωτες. Συχνά χάνεις την αίσθηση του προσανατολισμού σου. Καθώς, δε, γνωρίζεις ότι περιηγείσαι στην έκθεση «Μετά τη Βαβέλ» στη νέα πτέρυγα του Μεγάρου Μουσικής και σε τέσσερα διαφορετικά επίπεδά της, νιώθεις φευγαλέα ότι μπορεί και να βρίσκεσαι μέσα σε μια σύγχρονη εκδοχή του βιβλικού πύργου (και αυτή δεν είναι πάντα μια ευχάριστη αίσθηση σε αυτούς τους αχανείς χώρους). Ωστόσο ασυνεννοησία δεν υπάρχει. Οι προθέσεις της Αννας Καφέτση, επιμελήτριας της έκθεσης και διευθύντριας του Κέντρου Εικαστικών Τεχνών annexM του Μεγάρου Μουσικής, είναι ξεκάθαρες. Στο δεύτερο μέρος της εκθεσιακής τριλογίας «Η άγραφη βιβλιοθήκη» που ξεκίνησε το καλοκαίρι που μας πέρασε, αναλαμβάνει να μας ξεναγήσει σε «βιβλιοστάσια» και «αναγνωστήρια» που περιλαμβάνουν τους πολλαπλούς μεταφραστικούς δεσμούς σύγχρονης τέχνης και λογοτεχνίας. Ή αλλιώς σε μια μεταμπορχεσιανή «Βιβλιοθήκη της Βαβέλ» με «βιβλία» της τα 100 έργα 25 καλλιτεχνών από την Ελλάδα και το εξωτερικό που θα επιτρέψουν στον θεατή-αναγνώστη να διασχίσει το πρώτο επίπεδο της γνώσης που του παρέχεται στις σελίδες τους. Οπως στο αριστουργηματικό έργο «Second-hand Reading» (2013) του Γουίλιαμ Κέντριτζ, στο οποίο ο νοτιοαφρικανός εικαστικός βιντεοσκοπεί εκατοντάδες σχέδιά του πάνω σε σελίδες λεξικών επανοηματοδοτώντας λήμματα και έννοιες. Ή στη μνημειακών διαστάσεων εγκατάσταση για το ανέφικτο του τέλους της γνώσης, «Print Wikipedia» (2009-2016), του Μάικλ Μάντιμπεργκ. Ο αμερικανός καλλιτέχνης έχει αποτυπώσει όλους τους 7.473 τόμους που θα είχε η αγγλική βάση δεδομένων της διαδικτυακής εγκυκλοπαίδειας αν κάποιος αναλάμβανε να την εκτυπώσει (το κάνει ο καλλιτέχνης κατ’ απαίτηση και έκαστος τόμος έχει 700 σελίδες).
Για πρώτη φορά στα
υπόγεια του Μεγάρου
Το στοιχείο της έκπληξης είναι ζητούμενο στη συγκεκριμένη έκθεση και υπάρχει πολύ υλικό για να το δημιουργήσει ή για να το αναδείξει η κυρία Καφέτση. Κατ’ αρχάς χωροταξικά, καθώς η επιμελητική προσέγγισή της μας οδηγεί σε αθέατους χώρους του φαραωνικού Μεγάρου στα έγκατα της γης οι οποίοι δεν άνοιξαν ποτέ για το κοινό αλλά ούτε και για το ίδιο το προσωπικό του οργανισμού. Και αυτή η κλειστοφοβική αίσθηση (τι κι αν είναι τεράστιος ο χώρος που σχεδιάστηκε για να γίνεται η ανακύκλωση και ο βιομηχανικός χώρος που την περιβάλλει στο επίπεδο της υπηρεσιακής αυλής) συνοδεύει με τον καλύτερο τρόπο τα έργα. Οπως τον «Οιωνό» του Γιώργου Ξένου, μια εντυπωσιακή εγκατάσταση από 2.500 πήλινα φίδια στο πάτωμα και άλλα τόσα ζωγραφισμένα πάνω στους τοίχους της «εξόδου διαφυγής», μιας στενόμακρης σήραγγας περίπου 250 μέτρων, η οποία μοιάζει ατέλειωτη και δεν είναι υπερβολή να πει κανείς ότι δημιουργεί ακόμα και σασπένς.
Η βιντεοπροβολή
του Γκάρι Χιλ
Η έκπληξη των εκπλήξεων είναι βέβαια το έργο του σπουδαίου Γκάρι Χιλ, το οποίο βρίσκεται (spoiler alert) στη «μπούκα» του Μεγάρου, το εργοτάξιο που ξεκίνησε για να συνδέσει το κτίριο με τον παρακείμενο σταθμό του μετρό αλλά όπως όλοι γνωρίζουμε δεν ολοκληρώθηκε ποτέ. Στα σπλάχνα λοιπόν του Μεγάρου βρίσκεται η βιντεοπροβολή «Viewer» (1996) στην οποία ο Χιλ έχει κινηματογραφήσει 17 άνδρες που μοιάζουν με εργάτες. Κοιτάνε τον επισκέπτη από απόσταση και μοιάζουν φυλακισμένοι εσαεί, για πάντα αποκλεισμένοι από τη γνώση και τον κόσμο που εκείνοι βοήθησαν να χτιστεί. Οπως εξήγησε ο Χιλ, ο οποίος ήρθε για πρώτη φορά στην Ελλάδα επ’ αφορμή της έκθεσης, οι άνθρωποι αυτοί είναι ως επί το πλείστον μεξικανοί εργάτες και τους είχε βιντεοσκοπήσει όταν τους είχε γνωρίσει στο γιαπί μιας γκαλερί στη Νέα Υόρκη. Ο Χιλ δίνει το «παρών» στην έκθεση και με άλλο ένα έργο που μας θυμίζει ότι η μεγάλη, η σπουδαία τέχνη καταφέρνει να ενεργοποιεί και το συναίσθημα πέρα από τη σκέψη. Στο «I believe it is an image in light of the other» (1991-92) επτά βιντεοπροβολές πέφτουν πάνω σε βιβλία σε ένα θεοσκότεινο δωμάτιο και αναδεικνύουν με ποιητικό τρόπο τη μοναχική εμπειρία της ανάγνωσης και τον αθέατο, μαγικό κόσμο που εσωκλείει καθένα από αυτά. Ο γραπτός λόγος μετουσιώνεται, ξεπερνιέται και δημιουργεί ποίηση πέρα από τις λέξεις ή, αλλιώς, «η τεχνολογία παλιώνει αλλά το έργο του Γκάρι Χιλ είναι όλο και περισσότερο επίκαιρο», όπως είπε η κυρία Καφέτση στη συνέντευξη Τύπου για την έκθεση. Μια έκθεση που αξίζει την προσοχή και την επίσκεψη, και ας περιέχει και έργα που «διασταυρώνονται με τη θέαση» (όπως είναι και η πρόθεση) αλλά δεν ενεργοποιούν άλλες αισθήσεις (όπως επίσης είναι η πρόθεση). Εκ των πραγμάτων, δεν θα μπορούσαν όλα τους να «πέφτουν σαν το τσεκούρι στην παγωμένη θάλασσα της ψυχής μας», όπως θα έλεγε και ο Κάφκα.
Πού και πότε
«Μετά τη Βαβέλ» στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, ως τις 10 Μαρτίου. Στο πλαίσιο της έκθεσης πραγματοποιούνται εκπαιδευτικά προγράμματα από την εικαστικό Κατερίνα Ζαχαροπούλου (12.00-14.00, Σάββατο και Κυριακή). Ξενάγηση από την ίδια την Αννα Καφέτση στις 27/12 (17.30).
