Σε ρυθμούς Αλβιν Εϊλι το Μουσείο Whitney της Νέας Υόρκης

«Hθελα να εξερευνήσω τη μαύρη κουλτούρα και ήθελα αυτή η κουλτούρα να είναι μία αποκάλυψη» είχε πει κάποτε. «Οι χορευτές μου πρέπει να μπορούν να κάνουν τα πάντα, και δεν με νοιάζει αν είναι μαύροι ή λευκοί ή μοβ ή πράσινοι. Θέλω να βοηθήσω τους ανθρώπους μου να αντιληφθούν πόσο όμορφοι είναι. Θέλω να δείξω στο κοινό ότι οι άνθρωποι μπορούν να είναι έτσι, τόσο ανοιχτοί».

Οι παραπάνω σκέψεις ανήκουν στον θρυλικό Αλβιν Εϊλι, τον ιδιοφυή καλλιτέχνη που το όνομά του έγινε συνώνυμο του χορού. Το φτωχό αγόρι από το Τέξας, που όπως εξομολογείται στην αυτοβιογραφία του με τίτλο «Revelations» περπατούσε κολλημένο στη φούστα της μητέρας του, της «πιο όμορφης γυναίκας στον κόσμο», ξυπόλυτο όπως και εκείνη, ώσπου να βρουν κάπου να μείνουν, τάραξε τα νερά της εποχής του αποτελώντας μέσα από την τέχνη σύμβολο του αγώνα για ισοπολιτεία και αξιοπρέπεια στις ΗΠΑ του ’60, προβάλλοντας την κουλτούρα της «Μαύρης Αμερικής».

Η περίφημη ομάδα του, Alvin Ailey American Dance Theater, την οποία ίδρυσε το 1958 και η οποία αποτελεί μέχρι και σήμερα από τις πιο δυναμικές ομάδες χορού παγκοσμίως, συνέχισε την πορεία της ακόμη και μετά τον θάνατό του τον Δεκέμβριο του 1989. Εκείνος ήταν μόλις 58 ετών και έφυγε από τη ζωή από επιπλοκές του HIV/AIDS – είχε ζητήσει μάλιστα από τον γιατρό του να δηλωθεί διαφορετική αιτία θανάτου προκειμένου να προστατευθεί η μητέρα του από το στίγμα που σχετιζόταν τότε με την ασθένειά του.

Είναι χαρακτηριστικό ότι εάν και συχνά αναφερόμαστε στον Εϊλι ως έναν εμπνευσμένο queer χορευτή και χορογράφο, o σεξουαλικός προσανατολισμός του ήταν κάτι που μάλλον προσπάθησε να κρύψει από τη δημόσια σφαίρα, ζώντας μια κλειστή προσωπική ζωή, δημιουργώντας σπάνια σχέσεις.

Μία θεαματική έκθεση

Σε αυτόν τον εμβληματικό καλλιτέχνη που σημάδεψε τον χορό είναι αφιερωμένη η έκθεση «Edges of Ailey», η οποία εγκαινιάζεται στις 25 Σεπτεμβρίου στο Whitney Museum στη Νέα Υόρκη.

Πρόκειται για μία από τις πιο φιλόδοξες εκθέσεις που έχει παρουσιάσει το μουσείο – είναι χαρακτηριστικό ότι η προετοιμασία της κράτησε έξι χρόνια – και εξετάζει τον Εϊλι σε όλες του τις διαστάσεις, προσωπικές και καλλιτεχνικές, φτάνοντας μέχρι τις απαρχές της κουλτούρας που τον διαμόρφωσε. O ίδιος άλλωστε εμπνεόταν από τον κόσμο της εικαστικής τέχνης, της λογοτεχνίας, της ποίησης, της μουσικής, της ζωής των ομοφυλόφιλων. Ολα γίνονταν «πηλός» στα χέρια του.

H επιμελήτρια της έκθεσης Εντριαν Εντουαρντς δεν έχει διστάσει να τη χαρακτηρίσει με τη λέξη «υπερπαραγωγή», καθώς συγκεντρώνει εικαστικά έργα, ζωντανές παραστάσεις, μουσική, ένα ευρύ φάσμα αρχειακού υλικού αλλά και μια εγκατάσταση βίντεο πολλαπλών οθονών όπου θα προβάλλεται υλικό από τις μαγνητοσκοπήσεις του ρεπερτορίου του παγκοσμίως γνωστού Alvin Ailey American Dance Theater (AAADT).

Ετσι, από τη μία πλευρά στον πέμπτο όροφο του μουσείου, σε 1.700 τ.μ., ξεδιπλώνεται η ζωή και το έργο του Αλβιν Εϊλι, ενώ από την άλλη οι επισκέπτες θα μπορούν να θαυμάσουν παραστάσεις κλασικών και σύγχρονων έργων από τις δύο ομάδες ρεπερτορίου που συνδέονται με εκείνον, το περίφημο Alvin Ailey American Dance Theater και την ομάδα Ailey II, η οποία ιδρύθηκε το 1974 δίνοντας ευκαιρίες σε χορευτές που βρίσκονται στο ξεκίνημα της καριέρας τους να κάνουν τη μετάβαση από την εκπαίδευση στον επαγγελματικό χορό. Ακόμη θα παρουσιάζονται επιδείξεις από σπουδαστές του Ailey School, ενώ θα διοργανώνονται εργαστήρια και εκπαιδευτικά προγράμματα από το Ailey Arts In.

Ανακαλύπτοντας τα σημειωματάρια

Το υλικό που παρουσιάζεται στην έκθεση είναι πραγματικά μοναδικό και προέρχεται από πήγες όπως το αρχείο του Alvin Ailey Dance Foundation, το οποίο φυλάσσεται στη Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου. Ετσι, ηχογραφημένες συνεντεύξεις, σημειωματάρια, επιστολές, ποιήματα, διηγήματα, χορογραφικές του σημειώσεις, σχέδια, προγράμματα παραστάσεων και αφίσες μάς ταξιδεύουν στο σύμπαν που δημιούργησε αυτός ο πολυσχιδής καλλιτέχνης.

Την ίδια στιγμή σε μια ξεχωριστή ενότητα παρουσιάζεται μία εγκατάσταση με έργα 80 καλλιτεχνών που τους απασχόλησαν παρόμοια θέματα με εκείνα που σφυρηλάτησαν τη ζωή και την τέχνη του Εϊλι: από τις ιστορίες του αμερικανικού Νότου, της Καραϊβικής, της Βραζιλίας και της Δυτικής Αφρικής, μέχρι τις διαχρονικές πρακτικές της μαύρης πνευματικότητας, τους αγώνες για τη φυλετική ισότητα, την εξέχουσα θέση των μαύρων γυναικών στη ζωή του, και τις ισχυρές ιστορίες και τους πειραματισμούς της μαύρης μουσικής.

Ο επισκέπτης λοιπόν μπορεί να θαυμάσει μεταξύ άλλων έργα του ροκ σταρ της σύγχρονης Τέχνης με τη σύντομη ζωή Ζαν Μισέλ Μπασκιά (1960-1988), αλλά και του πρωτοπόρου ζωγράφου Τζέικομπ Λόρενς (1917-2000), γνωστού για την απεικόνιση αφροαμερικανών ιστορικών θεμάτων και της σύγχρονης ζωής.

Iδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα σημειωματάριά του, τα οποία περιέχουν σκίτσα, μικρές ιστορίες που έγραφε, ποίηση, τις σκέψεις του για χορογράφους και συνθέτες, αλλά ακόμη και για τα ναρκωτικά και το σεξ. Σε ένα σημείωμά του με τίτλο «Οι κανόνες της σχολής» γράφει χαρακτηριστικά: «Οι μαθητές δεν πρέπει να καπνίζουν, τσιγάρα, μαριχουάνα, χόρτο, χασίς, αγγελόσκονη, Marlboro, Kent κ.λπ.». Oμως τελικά για εκείνον ήταν πιο δύσκολο να ακολουθήσει τους κανόνες που έθεσε.

Σε μια άλλη σελίδα, γράφει: «Μην παίρνεις κόκα». Το ίδιο ισχύει και για το κάπνισμα. «Προγραμματίστε την κηδεία σας – κάντε διαθήκη – αν συνεχίσετε το κάπνισμα c’est pas possible!!!» σημειώνει.

Συναντά ακόμη κανείς και μία αξιολόγηση για τον χαρακτήρα του. Στα θετικά του γράφει: «Βασικά ειλικρινής». Στα αρνητικά του: «Ελλειψη αυτοελέγχου».

Μέσα από τον γραφικό του χαρακτήρα, ο οποίος άλλοτε είναι έντονος, άλλοτε είναι τρεμάμενος – υπάρχουν στιγμές που γράφει καλλιγραφικά και άλλες που σημειώνει με κεφαλαία γράμματα – διαφαίνεται η φιλοδοξία και η αυτοαμφισβήτησή του, το χιούμορ και η θλίψη του. Σε ένα σημείωμά του, υπό τον τίτλο «1980», γράφει: «Νευρικός κλονισμός. 7 εβδομάδες στο νοσοκομείο…». O ίδιος έπασχε από διπολική διαταραχή.

Ακόμη και η γενναιοδωρία του προβάλλει από τις σημειώσεις του. Για παράδειγμα, σε μια καταχώριση με τον τίτλο «Ελπίδες για το μέλλον» γράφει ότι ο στόχος του να «δημιουργηθούν χορογράφοι» προηγείται του «να δημιουργηθούν χορογραφίες». Ο ίδιος δεν δημιούργησε την ομάδα του για να παρουσιάσει μόνο τις δικές του χορογραφίες, αλλά και τις χορογραφίες άλλων, συμπεριλαμβανομένων πολλών μαύρων χορογράφων.

Υπάρχει ακόμη μία αναφορά για την ερωτική του ζωή. Kάτω από μία σημείωση με τον τίτλο «Σεξ» υπάρχουν δύο τηλεφωνικοί αριθμοί. H επιμελήτρια μάλιστα της έκθεσης τους κάλεσε, αλλά κανείς δεν απάντησε.

Μια γνήσια περιέργεια

Ενώ λοιπόν τα σημειωματάρια καταγράφουν τα γεγονότα της προσωπικής του ζωής, περιέχουν επίσης σκίτσα για χορογραφίες και ονόματα καλλιτεχνών και ποιητών. «Είχε μια γνήσια περιέργεια» δήλωσε στην εφημερίδα «The Νew York Times» η Εντριαν Εντουαρντς. «Τα πράγματα που διάβαζε. Οι τακτικές αναφορές του στον Χαρτ Κρέιν (1899-1932). Τι έβρισκε σε αυτόν τον ποιητή με τον οποίο ταυτιζόταν τόσο πολύ;». Iδιαίτερη εντύπωση πάντως της προκάλεσε μια συνέντευξη στην οποία ο Εϊλι είχε δηλώσει: «Ηθελα να γίνω ζωγράφος. Ηθελα να γίνω γλύπτης. Ηθελα να γράψω το μεγάλο αμερικανικό μυθιστόρημα. Ηθελα να γίνω ποιητής. Και για μένα, ο χορός κατά κάποιον τρόπο τα συνδυάζει όλα αυτά μαζί».

Αυτό μάλιστα της έδωσε και την ιδέα να διευρύνει τους ορίζοντες της έκθεσης δημιουργώντας ενότητες για τις επιρροές του Εϊλι, από χορογράφους όπως η Κάθριν Ντάναμ, η Μάρθα Γκράχαμ, ο Τζακ Κόουλ και πολλοί άλλοι. Γι’ αυτό άλλωστε περιλαμβάνει και τα έργα αυτών των 80 καλλιτεχνών ώστε να τοποθετηθεί ο Εϊλι σε ένα μεγαλύτερο πλαίσιο, καταγράφοντας παράλληλα τη δημιουργικότητα των μαύρων στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Στόχος της επιμελήτριας όπως υποστηρίζει λοιπόν δεν ήταν η δημιουργία μιας στατικής έκθεσης, όπου οι επισκέπτες θα στέκονταν απλά μπροστά σε εκθέματα. Για την ίδια το νήμα αυτού που ήθελε να δημιουργήσει ξετυλίγεται μέσα από μία φράση στα σημειωματάρια του Εϊλι: «Διδάσκουμε τους ανθρώπους να αισθάνονται – να έχουν δικά τους συναισθήματα».