Είναι μια νύχτα με φεγγάρι, μια νύχτα για τα περασμένα. Σε έναν προσφυγικό συνοικισμό οι γυναίκες, χήρες και άλλες, φτωχές όλες τους και νιώθοντας ορφανεμένες, καλούν τον «τελευταίο αιχμάλωτο», έναν άντρα που γλίτωσε απ’ τη μεγάλη συμφορά, να τις πλησιάσει και να τους μιλήσει. «Τι να σας πω και τι θα καταλάβετε / πόσα να πω και να μην πω και πότε…» αναρωτιέται αυτός, κουκουλωμένος με ένα παράξενο τσουβάλι.
Ετσι αρχίζει η «Η Ανατολή» (1941) της Ελλης Παπαδημητρίου (1906-1993). Πρόκειται για μια δραματουργική σύνθεση (πολυδουλεμένη μες στις δεκαετίες) που έχει ως επίκεντρο το 1922, τη Μικρασιατική Καταστροφή, το νωπό ιστορικό τραύμα και τη ζωντανή μνήμη των ανθρώπων, την πίκρα και τη νοσταλγία τους. Αυτές τις μέρες παρουσιάζεται, σε σκηνοθεσία Βαγγέλη Θεοδωρόπουλου, στο Θέατρο του Νέου Κόσμου (είχε ανέβει μόνο για δύο παραστάσεις τον Ιούλιο του 2022 στον αρχαιολογικό χώρο της Τίρυνθας, στο πλαίσιο των εκδηλώσεων «Ολη η Ελλάδα ένας πολιτισμός» του υπουργείου Πολιτισμού, με αφορμή την επετειακή συμπλήρωση ενός αιώνα από τα συγκλονιστικά εκείνα γεγονότα που μετασχημάτισαν τη χώρα).
Με ρίζες στην αρχαία τραγωδία
Λοιπόν, τον «τελευταίο αιχμάλωτο», με τον οποίο τελειώνει επίσης το έργο, τον υποδύεται ο Μανώλης Μαυροματάκης που χαρίζει στους θεατές ορισμένες στιγμές αποσταγμένης συγκίνησης. Το «Βήμα» τον συνάντησε τις προάλλες και συζήτησε μαζί του. «Είναι ένα υπέροχο ποίημα η «Ανατολή», έτσι τη βλέπω. Είναι ένα κείμενο γραμμένο για να μιληθεί, έχει μια εγγενή προφορικότητα που σε πάει πολύ πίσω στον χρόνο. Η ίδια η γλώσσα, η σύνταξη, η ιδιαίτερη στίξη, οι εγκοπές του λόγου, όλα, τείνουν προς έναν τρόπο κουβεντιαστό, κάτι που στο θέατρο μπορεί να φαντάζει σχεδόν αυτονόητο, αλλά δεν είναι καθόλου, είναι αντιθέτως κάτι που οφείλεις να ανακαλύπτεις κάθε φορά. Η «Ανατολή» συνιστά, επί της ουσίας, ένα τελετουργικό που δείχνει την έμπνευση και τη ρίζα του, κι αυτή είναι η αρχαία τραγωδία. Το κείμενο, όπως και το έργο της Ελλης Παπαδημητρίου ευρύτερα, υπερβαίνει την απλή λαογραφία. Η σχέση με την παράδοση δεν είναι απλώς μια καταγραφή, αλλά μια διαδικασία αναζήτησης και σύνδεσης με την ελληνικότητα και τα νοήματά της» είπε ο γνωστός, πολύπειρος ηθοποιός στην εφημερίδα.
Οι άφατες όψεις της υποκριτικής
Από εκεί και πέρα, η κουβέντα με τον Μανώλη Μαυροματάκη μετεξελίχθηκε σε ένα είδος εξομολόγησης για τις άφατες όψεις της υποκριτικής. «Πάνω στη σκηνή το θέμα δεν είναι, καταπώς λένε, να παίζεις καλά. Το θέμα δεν είναι καν η όποια δεξιοτεχνία σου. Αυτά, εφόσον υφίστανται, εξαντλούνται και γρήγορα. Το θέμα είναι πόσο συνειδητοποιημένος είσαι την ώρα που συντελείται το πλέον κρίσιμο απ’ όλα, η μεταφορά του κοινού σε εκείνον τον άλλο κόσμο, τον κόσμο των χαρακτήρων και της ιστορίας που αφηγείσαι. Αυτό που προσπαθώ να περιγράψω δεν έχει να κάνει τόσο με τα συναισθήματα αλλά με το πώς οι λέξεις που εκφέρεις μπορούν να τα δημιουργήσουν. Διανύω μια τέτοια περίοδο τώρα, σκύβω πάνω από τις λέξεις, πάνω από κάθε λέξη, προσηλώνομαι στον λόγο, ιδίως των ποιητικών κειμένων, είναι σαν να αντιδρώ σε κάτι και παράλληλα να βρίσκω ένα καταφύγιο» συνέχισε.
Στις διεργασίες του ασυνειδήτου
«Πριν από μια δεκαπενταετία, για παράδειγμα, δεν είχα την ανάλογη συνείδηση, αναπόφευκτα ίσως. Το ψυλλιαζόμουν όμως, όσο προχωρούσε ο καιρός. Και όσο ωριμάζεις ως ηθοποιός – αν υποτεθεί ότι αυτό όντως ισχύει και με μένα – τόσο πιο πολύ έχεις την ανάγκη να εμπιστευτείς την αφαίρεση, στοιχείο πολύτιμο σε κάθε τέχνη. Είναι σαν να πετάς τα περιττά, σαν να σταματάς να είσαι επεξηγηματικός στις ερμηνείες σου και, παράλληλα, να αντιλαμβάνεσαι ότι κάποια πράγματα, όπως συμβαίνει άλλωστε και στη ζωή, είναι αδύνατον να ειπωθούν. Τότε, λοιπόν, καταλαβαίνεις ότι δεν απευθύνεσαι ούτε στη λογική ούτε στο συναίσθημα του άλλου, αλλά κατευθείαν στις διεργασίες του ασυνειδήτου του. Τότε μαθαίνεις ότι αυτό που κάνεις είναι, επί της ουσίας, να μιλάς για κάτι που δεν λέγεται. Αυτό το γνωρίζουν ήδη οι καλοί ποιητές και οι καλοί σκηνοθέτες» συμπλήρωσε.
Ο Μανώλης Μαυροματάκης σπούδασε στο Πολυτεχνείο αλλά ακολούθησε μια τελείως διαφορετική πορεία στο θέατρο, στον κινηματογράφο, στην τηλεόραση. «Ηθοποιός γίνεσαι επειδή κάτι έχεις πάθει, επειδή κάτι σου λείπει. Πολλοί υποστηρίζουν ότι ηθοποιός γίνεσαι επειδή θέλεις να σε αγαπούν. Μπορεί. Δεν διαφωνώ. Αλλά δεν μπορεί να είναι μονάχα αυτό. Δεν το δέχομαι. Ως ηθοποιός σίγουρα δεν είσαι ο κήρυκας της αλήθειας, αυτό είναι σαφές. Από την άλλη μεριά, μου φαίνεται αδιανόητο να βρίσκεσαι πάνω στη σκηνή και να ασχολείσαι μόνο με τον εαυτό σου. Εκεί πάνω δεν είσαι, ας πούμε, για να θεραπεύεσαι! Είσαι επειδή ενσαρκώνεις έναν αγωγό σημαντικών πραγμάτων» τόνισε.
Υποκριτική και εγωισμός
Και ο εγωισμός; «Ασφαλώς έχει και τον εγωισμό της η υποκριτική. Για να είσαι ηθοποιός πρέπει ως έναν βαθμό να θρέφεις τον εγωισμό σου, δεν γίνεται και διαφορετικά, δεν μπορείς να τον σκοτώσεις εντελώς! Ωστόσο, το ζήτημα είναι πώς διαχειρίζεσαι τις ανθρώπινες αδυναμίες σου. Δυστυχώς ζούμε σε μια εποχή που η εικόνα, ο αυτοθαυμασμός και η αυτοπροβολή επισκιάζουν τα πάντα. Ολα σε σπρώχνουν να βγεις έξω και να καταπιείς τους άλλους. Το θέατρο όμως παραμένει μια άλλη ιστορία, πιο συνεργατική. Αυθεντική επιτυχία είναι οι δημιουργικές συναντήσεις με τους άλλους σε μια εποχή που, επίσης, επικρατεί απελπιστική απελπισία, που οι άνθρωποι δεν συγχρωτίζονται και που, όταν ενδοσκοπούν, το κάνουν μόνο και μόνο για να βάλουν, άκουσον άκουσον, τα όριά τους! Κοιτάξτε, θα έπρεπε να διψάμε για το μοίρασμα, γιατί εκεί είναι η χαρά, και στο θέατρο και στη ζωή» υπογράμμισε ο Μανώλης Μαυροματάκης.
«Εμένα μου αρέσει πολύ η λέξη παρηγοριά, τι όμορφη λέξη! Και αυτή είναι, πιστεύω, η δουλειά της τέχνης, να παρηγορεί τους ανθρώπους, να τους υπενθυμίζει δηλαδή ότι, ακόμη και μες στη στενοχώρια, ακόμη και μες στη χυδαιότητα, υπάρχουν πράγματα μέσα τους από τα οποία μπορούν να κρατηθούν για να αντέξουν. Το θέατρο είναι κατεξοχήν πολιτικό επειδή η λειτουργία του είναι διττή και υπαρξιακή, ατομική και συλλογική, στρέφεσαι προς τα μέσα με απώτερο σκοπό να βρεθείς μαζί με τους άλλους. Εξ ου και μια χώρα πρέπει να στηρίζει το θέατρό της, κυρίως σε περιόδους που η κοινωνική συνοχή κινδυνεύει» κατέληξε.
«Η Ανατολή» της Ελλης Παπαδημητρίου, στο Θέατρο του Νέου Κόσμου (Κεντρική Σκηνή), ως τις 28/05. Περισσότερες πληροφορίες για τους συντελεστές, τους ηθοποιούς, τις μέρες και τις ώρες των παραστάσεων εδώ.
