Πολλά ανυπόφορα πράγματα προκύπτουν, ακόμα και σήμερα, παρακολουθώντας στο θέατρο κάποιο έργο του Χένρικ Ιψεν. Πότε νομίζουμε, για να σταθούμε στις πιο γραφικές περιπτώσεις, ότι έχουμε βρεθεί απρόσκλητοι σε μια πένθιμη διαδικασία, αρκούντως απροσδιόριστη, στην οποία όλοι οι σκουροντυμένοι χαρακτήρες πετούν ναφθαλίνη ο ένας στον άλλον, και πότε βλέπουμε, μεταξύ άλλων, ορισμένα κείμενα του ρηξικέλευθου δραματουργού να εργαλειοποιούνται απροκάλυπτα, να υποβιβάζονται με αφοπλιστική αμετροέπεια, να γίνονται απλώς φαντεζί ξεσκονόπανα για «επίκαιρες» ή «καινούργιες» αναγνώσεις οι οποίες, αντί να συνομιλούν κάπως με την εποχή τους, έστω επιδερμικά, διακινούν απλώς μια αβαθή πολιτικολογία, μια λαϊκίστικη συνθηματολογία (όπως συνέβη πρόσφατα σε παράσταση, βασισμένη στον «Εχθρό του λαού», όπου, θέλοντας και μη, ανακαλέσαμε κάθε δασκάλεμα που είχαμε φροντίσει να ξεχάσουμε).
Πλην όμως, ευτυχώς υπάρχουν κι άλλα πλησιάσματα στον Ιψεν, υψηλής στόχευσης, πλησιάσματα υποψιασμένα, ζυγισμένα και επεξεργασμένα, κυρίως δε σεβαστικά τόσο ως προς το χειρουργικό γράμμα όσο και ως προς το αντιφατικό πνεύμα του πολυσχιδούς Νορβηγού.
Η «Εντα Γκάμπλερ» που ανέβασε ο Δημήτρης Καραντζάς, ο σημαντικότερος σκηνοθέτης της γενιάς του, στο Θέατρο Προσκήνιο, ήταν ένα εγχείρημα εξονυχιστικά διαβασμένο και δουλεμένο, αρραγές και αξιοσημείωτο, πρωτίστως επειδή, μας παρέδωσε μεν ατόφια τη θρυλική αντιηρωίδα του Ιψεν αλλά, την ίδια στιγμή, δεν αφαίρεσε και τίποτα από το ασυμβίβαστο μυστήριό της, τη διαφεύγουσα ταυτότητα με την οποία η Εντα Γκάμπλερ, από το 1890 που την έπλασε ο Ιψεν, διασχίζει τον χρόνο και, με τα κληροδοτημένα πιστόλια της, εξακολουθεί να μας στοιχειώνει, να μας καθηλώνει.
Η Εντα, περισσότερο κι από ρόλος οριακός, μια παντρεμένη γυναίκα του καιρού της εγκλωβισμένη σε νόρμες και συμπεριφορές, φέρει μαζί της, στο κορμί και στο πνεύμα της, επίμονα ερωτήματα οντολογικού χαρακτήρα (αν υφίσταται κάποιο νόημα στη ζωή, αν επιτυγχάνεται η περιλάλητη ευτυχία, αν είμαστε όντως σε θέση κι αν έχουμε όντως τη δύναμη να πράξουμε κάτι ουσιαστικό με ορίζοντα την αυτονομία μας), ερωτήματα τα οποία αδυνατούν να απαντήσουν, ολομόναχες, είτε η ψυχανάλυση, είτε η κοινωνιολογία, είτε η φεμινιστική θεωρία (η Εντα προφανώς δεν θα μπορούσε να είναι φεμινίστρια με τη στενή έννοια, ωστόσο, τα κατοπινά ερμηνευτικά πλέγματα κρίνονται, ασφαλώς, από τη συγκρότηση και την ευελιξία τους).
Ο Καραντζάς φάνηκε να έχει συνειδητοποιήσει μια λεπτή διαφορά, ότι αυτή η απασφαλισμένη γυναίκα δεν είναι το άδολο θύμα αλλά η τετραπέρατη και αγωνιζόμενη ηττημένη ενός δεδομένου (σχεδόν «φυσιολογικού») συστήματος εξουσίας, μια Εντα αξιόμαχη και ρομαντική, τραυματισμένη και απεγνωσμένη, αλλά και κυνική, χειριστική, αδίστακτη, εκδικητική, θανατηφόρα (τόσο για τον αλκοολικό συγγραφέα Λέβμποργκ, τον παλιό και ανεκπλήρωτο έρωτά της, όσο και για τον ίδιο τον κλονισμένο εαυτό της που εξωθείται στην αυτοχειρία, μετά τον εκβιασμό του Δικαστή Μπρακ).
Η προσέγγιση του Καραντζά στο αριστουργηματικό αυτό έργο είχε μεγάλο ενδιαφέρον γιατί μακέλευε αργά και σαρκαστικά (με μια ελεγχόμενα πληθωρική αποδόμηση) τη βαθιά υποκρισία και αποπληξία της αστικής συντήρησης. Το σκηνικό (το εσωτερικό ενός σπιτιού υπό ανακαίνιση, σχεδόν σαν γιαπί, με το δωμάτιο της Εντα να παραπέμπει σε κουκλόσπιτο) ήταν εξόχως λειτουργικό, όπως και κάθε πτυχή (κοστούμια, κίνηση, μουσική, φωτισμοί) αυτής της υπέροχης παράστασης.
Η Ανθή Ευστρατιάδου, ως Εντα, πάλεψε, αναπλήρωνε και ισορροπούσε, αντιμετωπίζοντας με ευσυνειδησία έναν ομολογουμένως τιτάνιο ρόλο. Ο Φιντέλ Ταλαμπούκας, ως Τέσμαν, σύζυγος της Εντα, ήταν μια ύπουλη καρικατούρα που κλιμακώθηκε σε μια απρόσμενη ψυχρότητα. Ο Χρήστος Λούλης, ως Δικαστής Μπρακ, και ο Εκτορας Λιάτσος, ως Λέβμποργκ, έδωσαν καλές και σταθερές ερμηνείες. Αισθαντική αβεβαιότητα απέπνεε η ταλαντούχα Ιωάννα Δεμερτζίδου ως Τέα Ελβστεντ, ενώ την προβλεπόμενη πλαισίωση προσέφερε, στον ρόλο της θείας, η Τζωρτζίνα Δαλιάνη.
Συντελεστές
Μετάφραση: Γιώργος Δεπάστας, Σκηνοθεσία: Δημήτρης Καραντζάς, Σκηνικό: Μαρία Πανουργιά, Κοστούμια: Ιωάννα Τσάμη, Κίνηση: Τάσος Καραχάλιος, Moυσική: Γιώργος Ραμαντάνης, Φωτισμοί: Δημήτρης Κασιμάτης, Βοηθός σκηνοθέτη: Παναγιώτης Γκιζώτης, Βοηθοί σκηνογράφου: Σοφία Θεοδωράκη, Μαρία Σταθοπούλου, Artwork, Φωτογραφίες & Video: Γκέλυ Καλαμπάκα Παραγωγή: Θεατρικές Επιχειρήσεις Τάγαρη. Ερμήνευσαν οι ηθοποιοί: Ανθή Ευστρατιάδου, Χρήστος Λούλης, Έκτορας Λιάτσος, Φιντέλ Καλαμπούκας, Ιωάννα Δεμερτζίδου, Τζωρτζίνα Δαλιάνη.
Η παράσταση ανέβηκε στο Θέατρο Προσκήνιο (Καπνοκοπτηρίου 8, Αθήνα) μεταξύ 30 Ιανουαρίου και 13 Απριλίου 2025
