Οι προπονήσεις τους κράτησαν μήνες. Ετρεχαν, όλο έτρεχαν, έχοντας έναν και μοναδικό σκοπό, να φύγουν από το Ιράν. Με προορισμό την Αγγλία, μέσα από τη Σήραγγα της Μάγχης. Αυτό ήταν το σχέδιο της γυναίκας και του άνδρα, να διασχίσουν τα προβλεπόμενα χιλιόμετρα κατά τη διάρκεια των πέντε ωρών που κάτι τέτοιο θα ήταν εφικτό. Ενα ιλιγγιώδες μεσοδιάστημα αγωνίας και ελπίδας. Τελευταίο βραδινό τρένο, πρώτο πρωινό τρένο. Πλην όμως η γυναίκα συλλαμβάνεται μια εβδομάδα προτού ξεκινήσουν. Και πλέον είναι έγκλειστη ως πολιτική κρατούμενη. Η κοινή πορεία προς μια καλύτερη ζωή ματαιώνεται. Ωστόσο, κάτι απομένει σε τούτη την ιστορία, μια υπόσχεση, για την οποία γράφει ο άνδρας στον προσωπικό του λογαριασμό στο Instagram. Λοιπόν, το ζευγάρι θα συνεχίσει να τρέχει, κάθε νύχτα, πλάι στον τοίχο της φυλακής, εκείνη από μέσα, εκείνος από έξω.
Αυτή είναι η συνθήκη του «Τυφλού δρομέα», της νέας παράστασης του 45χρονου Αμίρ Ρεζά Κουεστανί, μια συνθήκη επίπονη μα και ονειρική, κοινωνική αλλά και μύχια, η οποία ακτινογραφεί την τρέχουσα πολιτική και υπαρξιακή συγκυρία στην πατρίδα του.
Ο ιρανός σκηνοθέτης Αμίρ Ρεζά Κουεστανί.
Εικόνες και θεατρική προοπτική
Ο καταξιωμένος ιρανός σκηνοθέτης και δραματουργός επιστρέφει στην Ελλάδα στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών – Επιδαύρου 2023 και υπόσχεται στο κοινό μια εμπειρία συνταρακτικής συγκίνησης. «Το Βήμα» τον εντόπισε στο Αμβούργο, σε πρόβες για μια καινούργια παραγωγή στο Thalia Theater που αναμένεται τον προσεχή Σεπτέμβριο, και συζήτησε μαζί του.
«Πριν από περίπου τρία χρόνια είδα ορισμένες φωτογραφίες. Αθλητές των Παραολυμπιακών Αγώνων. Τυφλούς δρομείς που έτρεχαν με τη βοήθεια των συνοδών τους. Οι εικόνες μού φάνηκαν τόσο όμορφες και, παράλληλα, η φυσική κίνηση των σωμάτων τους, ο συντονισμός τους για την ακρίβεια, με παρέπεμψε περισσότερο στον χορό. Εντυπωσιάστηκα και πήρα να επεξεργάζομαι τη θεατρική τους προοπτική με συνεργάτες μου. Ωσπου τον Σεπτέμβριο του 2022 ξέσπασε η εξέγερση στο Ιράν. Εικόνες από τις διαμαρτυρίες και τη θανάσιμη καταστολή, συγκεκριμένες εικόνες μάλιστα που έδειχναν ότι στόχευση ήταν και τα μάτια των ανθρώπων, με ενέπνευσαν και πέρασαν στον «Τυφλό δρομέα», στην πυρηνική του σύλληψη, όπου φωλιάζει ένα κλασικό ποίημα της περσικής γραμματείας που μιλά για την έννοια της αντίφασης. Οι ιστορίες που έχω συμπεριλάβει είναι αρκετές και έχουν πολλά επίπεδα. Και έχουν συνυφανθεί με όσα σταθερά με απασχολούν. Ομως το έργο άργησα να το γράψω, καθώς περίμενα τις εξελίξεις στο Ιράν. Η διαδικασία είχε μια παράξενη εγρήγορση. Μόλις τον περασμένο Απρίλιο άρχισε να παίρνει την τελική του μορφή» είπε στην εφημερίδα ο Κουεστανί που, πέραν της μινιμαλιστικής αισθητικής, στο μεταίχμιο πραγματικότητας και μυθοπλασίας, επιμένει σε ζητήματα κρίσιμα: τη μετανάστευση, τη θέση και τη μοίρα των γυναικών, την ελευθερία.
Η ζωή στην Τεχεράνη
Ο Κουεστανί, από τους πιο περιζήτητους σκηνοθέτες αυτή τη στιγμή στην Ευρώπη, εξακολουθεί να μοιράζει τον χρόνο του μεταξύ Γερμανίας και Ιράν. Πώς είναι άραγε να υπάρχεις ως καλλιτέχνης σε δύο τόσο διαφορετικές χώρες; «Αυτό που με κάνει να επιδιώκω ακόμη να ζω στο Ιράν είναι το γεγονός ότι, παρά το δεδομένο καθεστώς του, την καταπίεση και τη δίωξη των καλλιτεχνών, η κοινωνία η ίδια παραμένει ενθαρρυντικά ζωηρή και αναζητεί τρόπους να εξελίσσεται. Επικρατεί ένας αναβρασμός, θα έλεγα, και το πιο σημαντικό απ’ όλα είναι ότι δεν έχει αφανιστεί η βούληση για την αλλαγή των πραγμάτων. Συντηρούνται ιδιωτικές νησίδες παρηγοριάς και ανανέωσης της αντοχής. Οι ειδήσεις για το τι συμβαίνει στο Ιράν αφορούν συνήθως την εξουσία και όσους αντιτίθενται σε αυτή. Το μεγαλύτερο πρόβλημα ωστόσο, περισσότερο και από το κενό ενημέρωσης ενδεχομένως, είναι η έλλειψη ουσιαστικής πρόσβασης στο πώς βιώνεται η καθημερινότητα εκεί. Και αυτή είναι εξίσου παράξενη, πολυδιάστατη, όπως είναι παντού. Και η πρόκληση για τον καλλιτέχνη είναι να την αναδείξει. Οχι να δώσει σύντομες και εύκολες απαντήσεις. Πάντως, στο διαμέρισμά μου στην Τεχεράνη αισθάνομαι ότι είμαι ιδιαιτέρως δημιουργικός, ότι είμαι κοντά σε κάτι που κινείται. Ειλικρινά, αυτό που μου λείπει όταν δεν είμαι στην Τεχεράνη είναι η επαφή με ανθρώπους που όντως θέλουν να δοκιμάσουν και να διευρύνουν τα όρια της κοινωνίας μέσα στην οποία ζουν. Αυτό στην Ευρώπη δεν το βλέπω τόσο πολύ. Μάλλον επειδή είμαι επαγγελματίας κι εγώ. Το θέατρο στην Ευρώπη είναι μια δουλειά πια, ενώ στην Τεχεράνη ένας από τους λιγοστούς τρόπους να επιβιώσεις» τόνισε ο Κουεστανί, ο οποίος έφτασε στο θέατρο μέσα από τη λογοτεχνία και ιδίως τον κινηματογράφο.
Ο καλλιτέχνης και οι προσδοκίες
Από το 2001, ήδη με το τρίτο του έργο «Dance on Glasses», κατέκτησε τη διεθνή αναγνώριση και έκτοτε άφησε στην άκρη την ταυτότητα του μηχανολόγου επισήμως (διότι ανεπισήμως η χρήση της οπτικοακουστικής τεχνολογίας στις παραστάσεις του δείχνει ακριβώς πόσο τον έχει συντρέξει σκηνικά το αντίστοιχο παρελθόν του, ακόμη και στις πιο συμβολικές διαστάσεις των εγχειρημάτων του).
«Το να ξέρεις ότι έχεις να αντιμετωπίσεις τη λογοκρισία σε εξωθεί να βρεις μια άλλη μέθοδο. Το ενδιαφέρον είναι, τώρα που το σκέφτομαι, ότι την ιρανική μέθοδο την έχω μεταφέρει και στη Γερμανία όπου δεν υπάρχει λογοκρισία» σχολίασε αυτοσαρκαζόμενος ο Κουεστανί. Τι είναι αυτό; Μια άλλη στρατηγική εμμεσότητας; τον ρωτήσαμε. «Δεν αποκλείεται, αλλά υποψιάζομαι ότι είναι κάτι ακόμη πιο σύνθετο. Το θέμα είναι κατά πόσο ανταποκρίνεσαι ως καλλιτέχνης στις προσδοκίες που καλλιεργούνται από τους άλλους για λογαριασμό σου. Τι θέλουν να δουν, ας πούμε, οι Ευρωπαίοι από έναν «ιρανό σκηνοθέτη» που κάνει σήμερα θέατρο; Οι παραγωγοί, οι χορηγοί, τα μέσα ενημέρωσης, το κοινό; Μια καταδίκη; Το προφανές; Το πιο σημαντικό για εμένα δεν είναι να ανταποκρίνεσαι στις προσδοκίες αλλά να τις αντικρούεις, να τις κοντράρεις, να τις περιπλέκεις όσο πιο πολύ μπορείς. Ο «Tυφλός δρομέας» είναι πολιτικός με τον τρόπο του, όχι με τον τρόπο που περιμένουν οι άλλοι. Εχω φτάσει στο σημείο να σκέφτομαι ότι, ενίοτε, το να μην είσαι ευθέως πολιτικός είναι ό,τι πιο πολιτικό. Εν πάση περιπτώσει, ακόμη και για να αντιπαλέψεις μια αυταρχική πολιτική δομή το καλύτερο που έχεις να κάνεις, ξέρετε, είναι να γνωρίζεις τι περιμένει αυτή από εσένα. Πάντως, το θεμελιώδες είναι, ό,τι κι αν επιχειρείς, να καταφέρνεις να απευθύνεσαι σε εκείνο το βαθύτερο, φαντασιακό κομμάτι των ανθρώπων που, ούτως ή άλλως, δεν το αγγίζει καμία λογοκρισία».
«Τυφλός δρομέας» του Amir Reza Koohestani, 20 & 21 Ιουνίου στις 21.00, Πειραιώς 260 (Χώρος Ε). Περισσότερες πληροφορίες για τους συντελεστές θα βρείτε εδώ.
