Νικαίτη Κοντούρη: Οταν η ποίηση συναντά την οικολογία

Ενα διαφορετικό «Αλφάβητο» επέλεξε να παρουσιάσει η Νικαίτη Κοντούρη, ένα αλφάβητο που φέρνει στο προσκήνιο τις οικολογικές ανησυχίες της εποχής μας, όλα εκείνα που κάνουν τη Γη να κινδυνεύει και μας προ(σ)καλούν να αναλάβουμε τις ευθύνες μας. Πρόκειται για το ποιητικό έργο της δανής συγγραφέως και ποιήτριας Ινγκερ Κρίστενσεν (Inger Christensen, 1935-2009) με τον τίτλο «Αλφάβητο: ένα οικολογικό συμφωνικό ποίημα». Και ανεβαίνει σε μορφή μουσικοθεατρικής παράστασης, στο πλαίσιο του προγράμματος «Ολη η Ελλάδα ένας πολιτισμός». Σκηνοθέτρια με ανησυχίες, η Νικαίτη Κοντούρη όταν «συναντήθηκε» με την Κρίστενσεν γοητεύτηκε από την ποιητική της ματιά, αλλά και από τις προβλέψεις της που σιγά-σιγά μοιάζει να επιβεβαιώνονται.

Η Νικαίτη Κοντούρη.

Τι είναι αυτό το «Αλφάβητο»;

«Αυτό το «Αλφάβητο» έχει κυκλοφορήσει σχετικά πρόσφατα από τις εκδόσεις Σαιξπηρικόν, που έχουν και τα δικαιώματα του έργου της Ινγκερ Κρίστενσεν. Η Κρίστενσεν έγραψε αυτή την καταπληκτική, καταιγιστική της ποίηση προφητεύοντας αυτό που ζούμε τώρα. Δηλαδή, τις συνεχείς φωτιές, την καταστροφή, την ευθύνη, τα όρια της ευθύνης στον άνθρωπο. Και «διαβάζει» με έναν πολύ προσωπικό τρόπο όλα αυτά, ενώ έχει βρει πολλούς μιμητές. Δεν την ήξερα, δεν ήταν γνωστή στην Ελλάδα. Η ποίησή της είναι του ’60 και αρχών του ’70, δεν είναι ούτε τωρινή ούτε παλιά, είναι πρόσφατη. Διαθέτει μια άλλη γλώσσα, ένα άλλο αλφάβητο. Οι εικόνες που φτιάχνει αποδεικνύουν ότι είναι τρομερή γνώστρια της Γης. Υπάρχει μέσα μεγάλη αναφορά στον βόρειο και στον νότιο πόλο, κάτι που μόνον οι εξερευνητές έχουν εντοπίσει».

Πώς προσεγγίσατε τον ποιητικό της κόσμο;

«Εχουμε στην ομάδα μας τον καθηγητή Γεωλογίας και εξερευνητή Νίκο Λυμπέρη, ο οποίος και μας εξηγεί αυτά τα φαινόμενα στα μέρη για τα οποία γράφει η Κρίστενσεν – μέρη που ο ίδιος έχει πάει. Αλλά πηγαίνοντας μπρος-πίσω στους αιώνες, μπρος-πίσω στον χρόνο, δημιουργεί ένα εκρηκτικό μείγμα, το οποίο και γυρνάει στη βόμβα κοβαλτίου και στη βόμβα υδρογόνου – μιλάει για τον πυρηνικό όλεθρο. Η Κρίστενσεν ανήκει στη γενιά εκείνη που επηρεάστηκε πολύ από το Ναγκασάκι και τη Χιροσίμα. Που μπόρεσε και είδε στο μέλλον το πώς θα επεμβαίνει ο άνθρωπος στη φύση, τι θα αντιγυρίζει η φύση και πως υπάρχει ένα τέλος σε όλα. Εχει να κάνει πολύ με την ανακάλυψη – της πυρηνικής βόμβας και της χρήσης της».

Με ποιον τρόπο δουλέψατε το υλικό;

«Το συγκεκριμένο έργο της Κρίστενσεν είναι ποίηση σε στίχο που κάποιες φορές γίνεται πιο πεζό. Η πυκνότητά του όμως είναι ποιητική. Είναι ένα πολύ δύσκολο κείμενο να αναπαρασταθεί. Δουλεύοντας έκανα μια επιλογή, αφού διάβασα όλο το έργο της. Επικεντρώθηκα στο Αλφάβητο αυτό καθαυτό γιατί είναι από μόνο του αυτόνομο σαν κείμενο. Κράτησα τα σημεία στα οποία μπορούν οι ηθοποιοί μου να βρουν τη σύνδεση ενώ υπάρχει συνεχώς συνομιλία με τη μουσική του Κωστή Φραντζή».

Και ξεκινάει από το άλφα, όπως λέει και ο τίτλος του;

«Ακριβώς. Ξεκινάει από το Α, από αυτό που δεν μπορούμε να αρθρώσουμε και λέμε ααα… Η Κρίστενσεν φτάνει ως το Ν, που σηματοδοτεί την πυρηνική δύναμη. Στο δικό μας Αλφάβητο, επειδή τα γράμματα αλλάζουν, φτάνουμε ως το Ι, αποτολμάμε μετά το Μ – είναι περισσότερο σπαράγματα. Και μετά αφηνόμαστε ελεύθεροι να φτιάξουμε μια κάποια απάντηση από όλα αυτά που βιώνουμε, λέγοντάς τα. Είναι καθαρά παιχνίδι λόγου το οποίο και περνάει μέσα από το σώμα. Εχουμε δώσει ισχυρή σωματικότητα στο μεγαλύτερο μέρος του κειμένου».

Η επιλογή γυναικών είναι δική σας πρωτοβουλία;

«Ναι. Εχει φτιαχτεί ένα τρίγωνο γυναικών – η κορυφή και δύο δορυφόροι. Καθεμία έχει διαφορετική προσωπικότητα, κάτι που συμβαίνει ακόμα και στην απόλυτη καταστροφή του κόσμου, ο άνθρωπος, ο καθένας μας, είναι ξεχωριστός. Μέσα από τα λόγια αναπτύσσουν μια σχέση, έχοντας σαν κινητήριο μοχλό την ανάγκη για νερό ή για στοιχειώδη τροφή. Από εκεί που έχουν γίνει ζώα, με τη μία να επιτίθεται στην άλλη, καταφέρνουν να επιβιώσουν και να ταξιδέψουν νοητά πάνω από τη γη. Στην αρχή είναι άφυλες μορφές, μετά παίρνουν θηλυκή υπόσταση».

Γιατί έπρεπε να είναι θηλυκά όντα;

«Γιατί αντιλαμβάνονται την ποίηση όπως αντιλαμβάνονται τη γέννα και τη μητρότητα. Λυπάμαι που το λέω, κάποτε ήμουν εναντίον του διαχωρισμού, αλλά όσο μεγαλώνω βλέπω πώς διαβάζουν οι γυναίκες, βλέπω τον κώδικα που έχει αναπτυχθεί μεταξύ μας. Η γυναίκα λέει παιδί, αντιλαμβάνεται, γίνεται παιδί, χωρίς να κάνει το παιδί. Κι αυτό σου δίνει μια ελπίδα – οι διαπιστώσεις είναι πικρές, τη ροπή την έχουν οι γυναίκες και το δραματικό συνυπάρχει με τη συνέχιση της ζωής, την ελπίδα και την αγάπη. Είμαστε και πολύ δραματικές. Ομως μπορούν και το αντιλαμβάνονται, το περνούν μέσα από το σώμα».

Μια παράσταση μπορεί να επηρεάσει την οικολογική μας συνείδηση;

«Να επηρεάσει τους ανθρώπους που μπορεί να νιώσουν κάτι. Αν καταφέρουμε και επικοινωνήσουμε αυτές τις ιδέες και αυτόν τον λόγο, θα είναι μεγάλη επιτυχία. Κι εγώ δυσκολεύτηκα, γιατί δεν είχα να πατήσω σε κανένα χνάρι. Επρεπε να αξιοποιήσω αυτόν τον λόγο και να του δώσω τα χαρακτηριστικά μιας παράστασης. Θέλω να πιστεύω ότι υπάρχει μια καθαρότητα ως προς τις προθέσεις και την εξέλιξη. Εύχομαι να το προσλάβουν έτσι ώστε να τους αφήσει, έστω και πικρή, την αίσθηση της ευθύνης».

Αγωνιάτε, προσωπικά, για το μέλλον της Γης;

«Οι άνθρωποι της δικής μας εποχής είναι σαν να έχουν βαλθεί να την καταστρέψουν – ενώ η Γη θα αντισταθεί, θα επιβιώσει, θα ισορροπήσει ξανά. Οι άνθρωποι είναι που θα χαθούν. Εμείς δεν σκεφτόμαστε τι Γη θα παραδώσουμε στα παιδιά μας αλλά θέλουμε να την εκμεταλλευτούμε ως εκεί που δεν πάει, λες και είμαστε αιώνιοι. Η παρανόηση είναι σε αυτό, στον εγωισμό, στην επιθετικότητα, στην αδηφαγία του ανθρώπου, που αντί να μαλακώνει τού συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο».