Ηταν το 2019 όταν ο Σεβασμιότατος Μητροπολίτης Σταγών και Μετεώρων Θεόκλητος (κατά κόσμον Δημήτριος Λαμπρινάκος) πήρε μια σημαντική πρωτοβουλία: την ίδρυση της Ακαδημίας Θεολογικών και Ιστορικών Μελετών Αγίων Μετεώρων. Η Ακαδημία στα τέσσερα χρόνια λειτουργίας της, και παρά τη μεσολάβηση της πανδημίας, έχει επιδείξει σημαντικό έργο με δράσεις όπως η φιλοξενία τον περασμένο Ιούνιο του διεπιστημονικού εργαστηρίου «Μετέωρα: Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO», με τη συμμετοχή φοιτητών του Πανεπιστημίου Πρίνστον αλλά και φοιτητών ελληνικών πανεπιστημίων, που διεξήχθη υπό την αιγίδα της.

«Σε αντίθεση με τα στερεότυπα περί αδιαφορίας του ορθόδοξου μοναχισμού για την παιδεία, οι μονές των Μετεώρων και της αγιοτόκου περιοχής των Σταγών ανέκαθεν φρόντιζαν να συνεισφέρουν με διάφορους τρόπους στη θρησκευτική, ηθική και επιστημονική εκπαίδευση του νέου ελληνισμού» αναφέρει ο Σεβασμιότατος Μητροπολίτης Σταγών και Μετεώρων Θεόκλητος μιλώντας στο «Βήμα». «Εχοντες, λοιπόν, υπ’ όψιν τη λαμπρή και μακρόχρονη αυτή παράδοση, προχωρήσαμε στην ίδρυση της Ακαδημίας μας με κύρια επιδίωξη την προβολή και διάδοση της μετεωρικής Θηβαΐδος. Είμαστε δε πεπεισμένοι ότι η λειτουργία της θα συντελέσει όχι μόνο στη γνώση της ιστορικής συμβολής του μετεωρικού μοναχισμού, αλλά και στην περαιτέρω αναγνώριση του πνευματικού πολιτισμού της περιοχής των Σταγών».

Η ίδρυση της Ακαδημίας

Οπως εξηγεί ο Σεβασμιότατος, η ίδρυση της Ακαδημίας αποβλέπει «στην ανάδειξη, μελέτη και διάδοση της λειτουργικής παράδοσης, ιστορίας και του κειμηλιακού θησαυρού των Μετεώρων μέσω σειράς δράσεων, όπως τον σχηματισμό corpus από διάφορες, επιστημονικά δόκιμες, προσεγγίσεις του μετεωρικού μοναχισμού, καθώς και τη συμμετοχή σε πρωτοβουλίες και δίκτυα εθνικής και ευρωπαϊκής εμβέλειας, τα οποία στοχεύουν στην παραγωγή θεολογικού, ιστορικού και πολιτισμικού λόγου και έργου».

Μάλιστα, ανάμεσα στους σκοπούς της βρίσκεται και η δημιουργία Εκκλησιαστικού Μουσείου (Κειμηλιαρχείου), στο οποίο θα φιλοξενηθούν εικόνες και κειμήλια της Ιεράς Μητροπόλεως Σταγών και Μετεώρων. «Δοθέντος ότι τα εκθέματα αυτά, εκτός του μεγάλου ιστορικού τους ενδιαφέροντος, αποτελούν «τόπο» συνάντησης Θεού και ανθρώπου, το εκκλησιαστικό αυτό μουσείο θα ενισχύσει το πνευματικό έργο της τοπικής μας Εκκλησίας, αλλά και θα υπογραμμίσει τη συμβολή της στην ανάδειξης της περιοχής μας» αναφέρει χαρακτηριστικά ο Μητροπολίτης Θεόκλητος.

Ενας ανεκτίμητος θησαυρός

Σε ποιον βαθμό όμως τα χειρόγραφα που φυλάσσονται στις μοναστικές βιβλιοθήκες των Μετεώρων έχουν μελετηθεί; «Πολλά είναι τα χειρόγραφα τα οποία έχουν διασωθεί στις βιβλιοθήκες των μετεωρικών μονών, παρά τις κατά καιρούς καταστροφές και λεηλασίες» αναφέρει μιλώντας στο «Βήμα» ο επίκουρος καθηγητής στην Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Αθηνών και διευθυντής της Ακαδημίας Θεολογικών και Ιστορικών Μελετών Αγίων Μετεώρων Κωνσταντίνος Βαφειάδης. «Χρονολογούνται από τον 11ο έως και τον 19ο αιώνα. Από τους χειρόγραφους κώδικες ελάχιστοι είναι αυτοί που έχουν μελετηθεί συστηματικά και στο σύνολό τους και ακόμη λιγότεροι είναι αυτοί που έχουν εκδοθεί με τρόπο κριτικό. Πάντως, υπάρχουν αξιόλογοι κατάλογοι για όλες τις μονές, χάρη στις εργασίες των αειμνήστων Νίκου Βέη και Δημήτριου Σοφιανού».

Μια λοιπόν από τις σημαντικές πρωτοβουλίες της Ακαδημίας, όπως αναφέρει ο κ. Βαφειάδης, είναι η έκδοση του περιοδικού «Ανάλεκτα Σταγών και Μετεώρων» με σκοπό «την επιστημονική μελέτη της μοναστικής πολιτείας των Μετεώρων αλλά και της ευρύτερης περιοχής των Σταγών. Πέραν τούτου, η έκδοση αυτή προσφέρει τη δυνατότητα συνεργασίας ερευνητών της Βαλκανικής και ΝΑ Μεσογείου, δεδομένου ότι η Θεσσαλία αποτέλεσε, ήδη από τα πρώιμα βυζαντινά χρόνια, πεδίο συνύπαρξης και συγχρωτισμού όλων των βαλκανικών εθνοτήτων. Ειδικά στο περιοδικό υποβάλλονται και δημοσιεύονται μελέτες έγκριτων ερευνητών, οι οποίες καλύπτουν ευρύ φάσμα επιστημονικών πεδίων, όπως η Αγιολογία, η Λειτουργική, η Φιλολογία, η Κωδικολογία-Παλαιογραφία, η Επιγραφική κ.ά.» εξηγεί.

Διεπιστημονικό εργαστήριο

Την ίδια στιγμή, όπως προαναφέρθηκε, τον περασμένο Ιούνιο πραγματοποιήθηκε με επιτυχία το διεπιστημονικό εργαστήριο «Μετέωρα: Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO». «Το εν λόγω εργαστήριο αποτελεί πρωτοβουλία της Μόλι Γκριν, τακτικής καθηγήτριας Ιστορίας και Ελληνικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Πρίνστον» αναφέρει στο «Βήμα» ο Νικόλαος Βρυζίδης, μεταδιδακτορικός ερευνητής του ΑΠΘ και μέλος του επιστημονικού συμβουλίου της Ακαδημίας. «Στόχευε στη σφαιρική ανάδειξη της κληρονομιάς στα Μετέωρα με διαλέξεις πάνω στην ιστορία, στην ιστορία της τέχνης, στον υλικό πολιτισμό και στη φιλολογία. Η θεματολογία περιελάμβανε τις σχέσεις με τον σλαβικό κόσμο και την οθωμανική διοίκηση, την περιβαλλοντολογική ιστορία, τη λεγόμενη «Κρητική Σχολή» της ζωγραφικής κ.ά. Μέσα από τέτοιες συναντήσεις προσδοκούμε την προσέλκυση καταξιωμένων αλλά και ανερχόμενων επιστημόνων για να εργαστούν στα Μετέωρα. Hδη διάφορες ιδέες προέκυψαν μέσω της διεπιστημονικής ζύμωσης, όπως για παράδειγμα η έκδοση ενός ακαδημαϊκού εγχειριδίου με διάφορες συμβολές που συνοψίζουν τη μέχρι τώρα πορεία της έρευνας πάνω στα Μετέωρα. Επίσης, είναι σημαντική η επαφή με ξένους επιστήμονες που γνωρίζουν το υλικό και μπορούν να προσθέσουν στο συλλογικό αφήγημα μια παραπάνω οπτική. Θα έλεγα ότι είναι μια δράση προς την κατεύθυνση της εξωστρέφειας που θέλουμε στα Μετέωρα».

Ενα σημαντικό συνέδριο

Τον προσεχή Οκτώβριο η Ακαδημία οργανώνει επίσης ένα συνέδριο για τα 600 χρόνια από την κοίμηση του οσίου Ιωάσαφ. «Ο όσιος Ιωάννης-Ιωάσαφ ήταν γιος και συμβασιλέας του ηγεμόνα της Θεσσαλίας Συμεών Ούρεση Παλαιολόγου (περ. 1370 μ.Χ.)» αναφέρει ο διευθυντής της Ακαδημίας Κωνσταντίνος Βαφειάδης. «Στα 1372 κείρεται μοναχός στο Μεγάλο Μετέωρο, το αρχαιότερο μοναστήρι των Μετεώρων, από τον Αγιο Αθανάσιο τον Μετεωρίτη. Μετά το 1381 ο Ιωάσαφ αναλαμβάνει και την πνευματική επιστασία της μονής έως την κοίμησή του στα 1423. Στα χρόνια του η μονή αποκτά μεγάλη αίγλη και ισχύ, ενώ ανάμεσα στα έργα του ήταν η εκ βάθρων ανακαίνιση του καθολικού το 1387/8, σημειωτέον με δικά του έξοδα. Ο σκοπός λοιπόν του συνεδρίου είναι η ανάδειξη του βίου, του έργου και της δράσης του. Ομιλητές, εκτός εμού και του κ. Βρυζίδη, θα είναι διεθνούς κύρους προσωπικότητες, όπως για παράδειγμα ο καθηγητής Αντόνιο Ρίγκο, πρόεδρος της Διεθνούς Ενωσης Βυζαντινολόγων».

Ο επόμενος στόχος

Οσο για τα επόμενα σχέδια της Ακαδημίας; «Το πεδίο που ανοίγεται μπροστά μας είναι ευρύ, οπότε χρειάζεται προσεκτικός σχεδιασμός για στοχευμένες δράσεις με νόημα» αναφέρει ο Νικόλαος Βρυζίδης. «Θεωρώ ότι η ιδέα του διευθυντή μας Κωνσταντίνου Βαφειάδη για ένα διεθνές ακαδημαϊκό εγχειρίδιο θα πρέπει να είναι ο επόμενος στόχος μας. Μια επίσης σημαντική δράση θα μπορούσε να είναι η έκδοση θεματικών τευχών του περιοδικού. Επιπρόσθετα, αναμένουμε τη δραστηριοποίηση με πρωτοβουλίες του νέου μέλους του επιστημονικού συμβουλίου, του φιλολόγου Στρατή Παπαϊωάννου, ο οποίος έγινε πρόσφατα Senior Fellow στο Dumbarton Oaks, γνωστό επιστημονικό κέντρο του Harvard με έδρα την Ουάσιγκτον. Επομένως, θα είμαστε σε επαφή με το διεθνές γίγνεσθαι και μέσω αυτού του καναλιού. Τέλος, πιστεύω ότι αξίζει να διερευνηθεί και μια σύνδεση με τον κόσμο των μουσείων, κατά προτίμηση με κάποιον στρατηγικό συνεργάτη».