Η πρόβα τελείωσε αργά, αλλά όταν τη συναντώ η Δήμητρα Χατούπη μοιάζει απόλυτα ακμαία. Ο λόγος της είναι ποιητικός, με εκείνες τις ωραίες, υπαινικτικές παύσεις της. Η ίδια για δεύτερο καλοκαίρι συναντά τη Ρούλα Πατεράκη που υπογράφει το πρωτότυπο κείμενο και τη σκηνοθεσία της παράστασης «Θα γίνει Ανταλλαγή;», η οποία παρουσιάζεται στις 8 και 9 Αυγούστου στο Γυμνάσιο της Αρχαίας Ολυμπίας, στο πλαίσιο των αφιερωματικών εκδηλώσεων στη Μικρασιατική Καταστροφή του προγράμματος «Ολη η Ελλάδα ένας Πολιτισμός 2022» του υπουργείου Πολιτισμού. Πρόκειται για ένα κείμενο όπου η χαρακτηριστική προσφυγική μνημονική αφήγηση, όπως την ξέρουμε από τις συλλογές μαρτυριών, αποδομείται στα συστατικά της και τα δραματικά της στοιχεία ενσωματώνονται σε ένα διαλογικό ιστορικό δράμα δωματίου, που άλλοτε μοιάζει με αρχαία τραγωδία και άλλοτε με μουσικό ρέκβιεμ. Η Δήμητρα Χατούπη λοιπόν, η Φιλαρέτη Κομνηνού, ο Κοσμάς Φοντούκης, η Νάντια Μουρούζη, η Ειρήνη Καράγιαννη, η Ευανθία Κουρμούλη, η Μαρία Κουρμούλη αλλά και η Ρούλα Πατεράκη μέσα από την τέχνη του μονολόγου μεταφέρουν το ανοιχτό προσωπικό και συλλογικό τραύμα της αδιανόητης καταστροφής.
Κυρία Χατούπη, μιλήστε μου για την παράσταση «Θα γίνει ανταλλαγή;».
«Σμύρνη του 1922. Και ύστερα 100 χρόνια μετά, δηλαδή σήμερα. Επτά γυναίκες και ένας άνδρας επί σκηνής ταξιδεύουν στον χρόνο και συναντιούνται ξανά. Η παράσταση είναι ένα ταξίδι στον χώρο και στον χρόνο. Βλέπουμε επί σκηνής προσωπικά θραύσματα και βιώματα. «Η Σμύρνη, μία πόλη που αιωρείται», όπως αναφέρεται και στο έργο της Ρούλας Πατεράκη. Κεμάλ, Στεργιάδης, Βενιζέλος, ο βασιλιάς, ιστορικά πρόσωπα που αναβιώνουν μέσα από τις προσωπικές ιστορίες των αφηγητών. Το τότε γίνεται τώρα και το αντίθετο. Διαφορετικές οντότητες και προσωπικότητες επί σκηνής. Τι τους ενώνει; Το συλλογικό τραύμα, αυτό που καθόρισε την Ελλάδα και πιθανόν την καθορίζει και σήμερα. Ο μεγάλος διχασμός. Ο Σεφέρης παρών σε όλη την παράσταση. Η λέξη πρόσφυγας αιωρείται έναν αιώνα τώρα, μέχρι σήμερα που οι πατρίδες συνθλίβονται μέσα στην επίμονη βασανιστική θλίψη που διακατέχει κάθε μοναχικό άνθρωπο».
Η παράσταση μοιάζει να διαρθρώνεται σε μονολόγους. Ποιο είναι το πρόσωπο που ερμηνεύετε;
«Η Κοραλία, πόρνη στη Σμύρνη του 1922. Η λέξη εταίρα ταιριάζει καλύτερα. Λέξη από την αρχαιότητα. Είναι υπέρ του βασιλιά, υπέρ της ανταλλαγής των πληθυσμών. Στους μονολόγους της ρέει αίμα παθιασμένο, ανυπότακτο, επίμονο. Αφηγείται και ξαναβιώνει ίσως τα πιο αιματοβαμμένα γεγονότα της καταστροφής και της μοναξιάς».
Πώς είναι να δουλεύεις με τη Ρούλα Πατεράκη; Θυμάστε κάποιο χαρακτηριστικό περιστατικό να μας διηγηθείτε;
«Είναι συναρπαστικό. Πάντα είναι. Η κάθε φάση της δουλειάς είναι διαφορετική, γοητευτική και καινούργια. Οταν σε κάθε βήμα που κάνεις έρχεσαι όλο και περισσότερο σε επικοινωνία με το σώμα σου και πετάς τα περιττά, μπορεί κάποια στιγμή να έρθεις σε επαφή με τον πυρήνα σου. Τι θυμάμαι; Οταν μου είπε «Είμαι εδώ», στην πιο δύσκολη στιγμή της ζωής μου».
Τι σας έστρεψε στην υποκριτική τέχνη και τι σας κράτησε σε εκείνη;
«Το θέατρο είναι η αλήθεια. Δεν ξέρω όμως αν πάντα η ζωή είναι η αλήθεια. Στη ζωή παίζουμε ρόλους. Στο θέατρο σίγουρα δεν μπορούμε. Στο θέατρο είμαι, υπάρχω, ζω, αναπνέω, αλλά… γι’ αυτό μας προδίδει η ζωή, γιατί νομίζουμε ότι είναι θέατρο. Αν καταφέρω να ζήσω θα κάνω καλύτερο θέατρο και το αντίθετο. Κι όταν λέω να ζήσω, εννοώ να ζω την κάθε στιγμή σαν να μην είναι αυτονόητη».
Είστε μία από τις λίγες ελληνίδες ηθοποιούς που έχει κάνει πολύ κινηματογράφο. Πώς βλέπετε τους νέους κινηματογραφιστές;
«Λατρεύω τον κινηματογράφο. Εχω παίξει σε πολλές ταινίες και θέλω να παίξω και σε άλλες τόσες. Ναι, είναι σε άνθηση ο ελληνικός κινηματογράφος. Πιστεύω ότι έχουμε πολύ σπουδαίους κινηματογραφιστές, όπως και ηθοποιούς κινηματογράφου, γιατί σήμερα εκτός από το πάθος, υπάρχει και η γνώση. Δεν είναι αυτό το πρόβλημα όμως. Το πρόβλημα είναι η χρηματοδότηση στον κινηματογράφο. Αν το ίδιο το κράτος πίστευε πραγματικά στην έβδομη τέχνη, νομίζω ότι θα μπορούσαμε να κάνουμε θαύματα. Ετσι, πολλές φορές γίνονται θαύματα μόνο από το προσωπικό πάθος των κινηματογραφιστών, παίρνοντας μια κάμερα, ένα μικρό συνεργείο και ηθοποιούς που είναι έτοιμοι για το ρίσκο».
Θεωρείστε μια μεγάλη θεατρική δασκάλα. Πώς αποφασίσατε να δημιουργήσετε τη δραματική σχολή «Δήλος»;
«Οχι, δεν είμαι μεγάλη θεατρική δασκάλα. Είμαι μια δασκάλα που αγαπάει να μεταδίδει αυτό που γνωρίζει, το οποίο μέρα με τη μέρα αλλάζει, διαμορφώνεται, εκπλήσσεται, και αυτό τελικά το επικοινωνεί με τη νέα γενιά. Είμαι επίσης μία δασκάλα που μαθαίνει μέσα από τα λάθη της. Εκτός αυτού, ο λόγος που διδάσκω είναι γιατί μαθαίνω, εξελίσσομαι και γίνομαι καλύτερη».
Η ιδιότητα της δασκάλας και η απορρόφησή σας από το έργο σας στη σχολή θεωρείτε ότι μπορεί να «κλέβει» πράγματα από την ηθοποιό Χατούπη;
«Ετσι κι αλλιώς, οι ηθοποιοί είμαστε οι μνήμες μας. Είμαστε ολόκληροι μία μνήμη που έχει συμπυκνωθεί στο τώρα και από εκεί και πέρα είμαστε η τεχνική μας. Δεν εννοώ την εξωτερική τεχνική, εννοώ την τεχνική προσέγγισης κειμένων. Δεν είναι όλα τα κείμενα ίδια. Ναι, η διδασκαλία πιθανόν να έχει κλέψει κάτι από την ηθοποιό Χατούπη για ένα διάστημα. Η αλήθεια είναι ότι όταν αναγκάζεσαι να εξηγείς, κατ’ ανάγκη γίνεσαι διδακτικός και αναγκάζεσαι να σκέφτεσαι συνεχώς πώς θα μεταδώσεις. Τώρα πια ξεχωρίζω τα πράγματα. Οταν είμαι ηθοποιός συνεργάζομαι και επικοινωνώ».
Υπάρχει κάποια ερώτηση μαθητή σας που σας έχει φέρει ποτέ σε αμήχανη θέση;
«»Ναι, ωραία. Τώρα κάτι κατάφερα. Πώς το επαναλαμβάνω;» είναι μια ερώτηση που θυμάμαι. Η μόνη λύση για να επαναλάβεις την καίρια στιγμή της πραγματικής αλήθειας είναι να μην την επαναλαμβάνεις».
Πρόσφατα βιώσατε μια μεγάλη απώλεια, εκείνη της αδελφής σας. Μπορεί ποτέ τελικά να συμβιβαστεί ο άνθρωπος με το αναπόδραστο του τέλους της ζωής;
«Είναι πολύ νωρίς για να μπορώ να μιλήσω για αυτό. Το νωπό τραύμα δεν επικοινωνείται, απλά το βιώνεις. Πώς να μιλήσεις για την απώλεια ενός πλάσματος που έχει καθορίσει την ύπαρξή σου; Οι πληγές μας γίνονται τεράστιες τρύπες, που σιγά-σιγά μας κάνουν διάτρητους και στο τέλος διάφανους. Ισως το να είσαι διάφανος είναι καλύτερο».
«Θα γίνει Ανταλλαγή;»: Στις 8 και 9 Αυγούστου στο Γυμνάσιο της Αρχαίας Ολυμπίας.
